Pęczalski Marian (1887–1967), nauczyciel matematyki, organizator szkolnictwa, rektor Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Gdańsku, zastępca profesora Politechniki Warszawskiej. Ur. 11 IX w Radomiu, był synem Hipolita, urzędnika, i Jadwigi z Wierzbowskich. Uczył się w Radomiu. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych młodzieży w r. 1904, a także brał udział w strajku szkolnym 1905 r. Maturę uzyskał w Krakowie. W l. 1905/6–1908/9 studiował matematykę na UJ i był kilkakrotnie nagradzany za prace matematyczne przez rektorat. W czasie studiów działał w postępowej organizacji studenckiej «Spójnia». Następnie wyjechał do Szwajcarii, gdzie w l. 1909–10 na uniwersytecie fryburskim kontynuował studia matematyczne oraz fizyczne m. in. u fizyka Józefa Wierusz-Kowalskiego. Po opracowaniu rozpraw dyplomowych z obu tych przedmiotów otrzymał licencjat filozofii. W r. 1910 wrócił do Radomia i do r. 1917 pracował tam w ośmioklasowej żeńskiej szkole handlowej. W r. 1917 przystąpił do prac nad uruchomieniem polskiego szkolnictwa powszechnego, w l. 1917–24 był inspektorem szkolnym w Radomiu, wiele uwagi poświęcał wówczas szkołom wiejskim, zwłaszcza wyposażeniu ich w pomoce naukowe. W l. 1925–6 pełnił obowiązki wizytatora w Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego, w l. 1926–7 dyrektora Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Konarskiego w Warszawie. Równocześnie wykładał matematykę na kursach uzupełniających dla nauczycieli szkół powszechnych. Następnie P. został od 1 IX 1927 dyrektorem Gimnazjum Męskiego im. Adama Czartoryskiego w Puławach. Przeprowadził wówczas odbudowę gmachów, zgromadził kadrę nauczającą na wysokim poziomie; organizował też wzorowe lekcje dla nauczycieli szkół powszechnych. Na skutek zatargu z władzami, w związku ze sprawą budowy gimnazjum, P. został przeniesiony 1 IX 1932 do Grodna, gdzie uczył matematyki w męskim Gimnazjum im. Adama Mickiewicza oraz na kursach wieczorowych dla podoficerów miejscowego garnizonu; był też honorowym kierownikiem Państwowej Biblioteki Pedagogicznej. Po zajęciu Grodna przez wojska radzieckie we wrześniu 1939 P. uczył matematyki w Wyższym Instytucie Pedagogicznym, w szkole żydowskiej i na kursach dla oficerów Armii Czerwonej. Po wkroczeniu Niemców w r. 1941 do Grodna P. ukrył się w pobliskiej wsi Izabelin i pozostał tu do końca okupacji w charakterze robotnika rolnego.
Wkrótce po zdobyciu Grodna przez wojska radzieckie (lipiec 1944) P-ego repatriowano do Białegostoku i przez kilka miesięcy pracował tu jako wizytator szkół średnich. Skierowany następnie do gdańskiego kuratorium, był w l. 1945–8 naczelnikiem wydziału szkół średnich ogólnokształcących. Jednocześnie w l. 1945–51 wykładał wyższą matematykę na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej, w l. 1946–8 także na Wydziale Inżynierii Rolnej. W r. 1948 powierzono mu obowiązki organizatora Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej (WSI) w Gdańsku i już w tym samym roku rozpoczęły się w niej zajęcia. Gdańska WSI była pierwszą uczelnią tego typu w kraju. P. był w l. 1948–51 pierwszym jej rektorem. Od r. 1949 należał do Stronnictwa Demokratycznego. W r. 1951 przeniósł się do Warszawy. Pracował tu jako wykładowca matematyki: na Studium Zaocznym Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (1951–2); na studium wieczorowym dla pracujących Wydziału Geologicznego Uniw. Warsz. (1953); jako nauczyciel w technikum mechanicznym dla pracujących (1951–67). Najwięcej jednak uwagi poświęcił pracy dydaktycznej i organizacyjnej od r. 1952 w WSI w Warszawie, a od r. 1954 w Politechnice Warszawskiej, w której wykładał na różnych wydziałach matematykę. W r. 1955 zorganizował studia zaoczne na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Warszawskiej, a w l. 1956–62 pełnił funkcję prodziekana tego Wydziału do spraw studiów zaocznych. W r. 1956 został zastępcą profesora. Na emeryturę przeszedł w r. 1965. Był autorem i współautorem około 30 artykułów, poradników metodycznych, zbiorów zadań i podręczników z pedagogiki, dydaktyki i metodyki nauczania matematyki. Wspólnie z Józefem Górskim napisał podręcznik dla II klasy technikum Geometria i trygonometria (W. 1953), który do r. 1966 doczekał się szesnastu wydań. W latach pięćdziesiątych był też P. redaktorem w Państwowym Wydawnictwie Szkolnictwa Zawodowego. Pozostawił niedrukowany pamiętnik pt. Na szlakach oświaty w Polsce. Wspomnienia (W. 1966, mszp. w posiadaniu żony Stefanii Pęczalskiej). Zmarł 3 VIII 1967 w Warszawie na chorobę nowotworową nerek, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 44, rząd 6, grób 10). Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
P. był dwukrotnie żonaty: od r. 1911 z Anielą z domu Pieczynis (zm. 1947) i od r. 1949 ze Stefanią z Pawłowskich. W pierwszym małżeństwie miał dwie córki: Annę, ichtiologa, i Krystynę zamężną Sylwestrowicz, urzędniczkę, oraz syna Tadeusza, urzędnika.
Bibliografia Warszawy. Wydawn. ciągłe 1919–28, Wr. 1977; Jankowerny W., Jasińska M., Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972 s. 336–8; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Hulewicz J., Studia wyższe młodzieży zaboru rosyjskiego w uczelniach galicyjskich w latach 1905–1914, Zesz. Nauk UJ. Nr 16. Historia Z. 3, Kr. 1958 s. 271; Politechnika Gdańska 1945–1970, W. 1970 s. 20; – Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1925 nr 13 s. 238; Toż, 1926 nr 12 s. 314, nr 15 s. 408; „Głos Nauczycielski”, 1967 nr 40 s. 2 (fot.); „Stolica” 1967 nr 34 s. 10; „Życie Warszawy” 1967 nr 183 s. 6, nr 184 s. 5; – Arch. Politechniki Warsz.: Prof. M. Pęczalski – teczka personalna, sygn. 592; Arch. UJ: S. II 515, W. F. 201; – Informacje żony Stefanii Pęczalskiej.
Józef Piłatowicz