Stefanowski Marian (1897–1979), chirurg, profesor i rektor Akademii Medycznej w Łodzi.
Ur. 31 I w Petersburgu, był synem Jana, inżyniera, i Marii z Iwanowskich.
Lata szkolne spędził S. w Rewlu (obecnie Tallin). W r. 1915 rozpoczął studia medyczne (chroniły go przed wcieleniem do armii rosyjskiej) na uniw. w Dorpacie, a po jego zamknięciu w r. 1918 pracował na oddziałach chirurgicznych szpitali miejskich w Dorpacie i Rewlu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przybył w r. 1920 do kraju i kontynuował studia na Uniw. Warsz.; powołany wkrótce do WP, wziął udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r. jako szeregowy-sanitariusz. Studia ukończył w r. 1923 i otrzymał 12 X t.r. dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Od t.r. pracował w Święcianach na Wileńszczyźnie jako ordynator oddziału chirurgicznego i dyrektor szpitala oraz kierownik Wydz. Zdrowia Samorządu Powiatowego. Doprowadził do rozbudowy szpitala, na terenie powiatu zorganizował osiem przychodni lekarskich i dwanaście stanowisk położniczych. W Seminarium Nauczycielskim w Święcianach prowadził wykłady z anatomii, fizjologii i higieny.
W maju 1928 wrócił S. do Warszawy i został z ramienia Wydz. Opieki Społecznej miejskim lekarzem ubogich na Woli. Równocześnie był asystentem-wolontariuszem (od r. 1930 starszym asystentem) u Zygmunta Radlińskiego w II Klinice Chirurgicznej Uniw. Warsz. w Szpitalu Świętego Ducha przy ul. Elektoralnej. Oprócz zajęć ze studentami wykładał w l. 1934–8 wybrane zagadnienia chirurgii na corocznych kursach dokształcających dla lekarzy Ubezpieczalni Społecznej m. Warszawy, a od r. 1936 także anatomię i chirurgię w Warszawskiej Szkole Pielęgniarstwa. T.r. przeszedł wraz z Radlińskim (jako dyrektorem) do I Kliniki Chirurgicznej w Szpitalu Dzieciątka Jezus, gdzie objął stanowisko adiunkta. W l. 1936–9 był członkiem komitetu redakcyjnego miesięcznika „Chirurg Polski”. Napisał rozdział Chirurgia nadnerczy, a we współautorstwie z Radlińskim rozdział Chirurgia śledziony, w przeznaczonym dla lekarzy ogólnych „Podręczniku chirurgii” (red. A. Wojciechowski, W. 1937–8 cz. 1). Jako podporucznik lekarz-chirurg walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. Następnie wrócił do Kliniki i w październiku t.r. przejął od Radlińskiego jej kierownictwo. Podczas okupacji niemieckiej współpracował z «Rolą» (Służba Zdrowia Kedywu AK), służąc pomocą medyczną podczas akcji bojowych Kedywu. W Klinice ukrywał osoby poszukiwane przez Gestapo, a także prowadził zajęcia z chirurgii na tajnych studiach lekarskich: Uniw. Warsz. i Uniw. Ziem Zachodnich oraz działającej legalnie tzw. Szkoły Zaorskiego (Prywatna Szkoła Zawodowa Pomocniczego Personelu Sanitarnego). Podczas powstania warszawskiego 1944 r. był naczelnym chirurgiem szpitala powstańczego przy ul. Lwowskiej 13, a po jego upadku wrócił do Kliniki, ewakuowanej wraz z całym Szpitalem Dzieciątka Jezus do Milanówka; kierował kliniką do października 1945.
W listopadzie 1945 został S. powołany na kierownika utworzonej miesiąc wcześniej I Katedry i Kliniki Chirurgicznej Wydz. Lekarskiego Uniw. Łódz. (od r. 1949 Akad. Lek., przemianowana w r.n. na Akad. Med.). W r. 1946 został mianowany profesorem nadzwycz. i t.r. zorganizował uniwersytecką klinikę w Szpitalu Ubezpieczalni Społecznej, przemianowanym w r. 1950 na Szpital Kliniczny im. Norberta Barlickiego (w l. 1950–60 Klinika działała w Szpitalu Świętej Rodziny, przemianowanym wkrótce na Szpital im. Ludwika Pasteura). Właściwą działalność kliniczną rozwinął S. od maja 1947, po zwolnieniu pomieszczeń przez chorych żołnierzy radzieckich. W l. 1948–55 był specjalistą wojewódzkim w zakresie chirurgii kolejno w województwach kieleckim i łódzkim oraz w m. Łodzi. W l. 1950–4 przewodniczył Komisji Chirurgicznej Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia. Od r. 1955 pełnił przez 13 lat funkcję rektora Akad. Med. w Łodzi. W l. 1957–63 był członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego przy ministrze szkolnictwa wyższego. Przyczynił się do powstania otwartej w r. 1958 Wojskowej Akad. Med. w Łodzi i do r. 1962 kierował jej II Katedrą Chirurgii. T.r. mianowany został profesorem zwycz.
Przedmiotem zainteresowań naukowych S-ego były zagadnienia fizjopatologii chirurgicznej, chirurgii klinicznej, a zwłaszcza chirurgii gruczołu tarczowego, dróg żółciowych, trzustki i śledziony. Prowadził badania nad patogenezą i leczeniem wstrząsu, zaburzeniami krzepnięcia u chorych chirurgicznych, powikłaniami pooperacyjnymi oraz chorobami żył kończyn dolnych. W ujęciu problemu wstrząsu i leczeniu nowotworów trzustki odegrał w Polsce rolę pionierską. Był autorem rozdziałów Obrażenia tkanek miękkich, Utrata krwi i cieczy ustrojowych, Wstrząs pourazowy, Choroby śledziony, Choroby trzustki oraz Choroby wątroby i układu żółciowego w zredagowanym, wspólnie ze Stanisławem Nowickim i aktualizowanym w kolejnych wydaniach, podręczniku „Zarys chirurgii” (W. 1952 I, W. 1954 II, wyd. 5, W. 1966). Wyniki badań prezentował m.in. na Zjazdach Chirurgów Polskich począwszy od XXXVI (Wrocław 1952) do XLIII (Łódź 1966). W l. sześćdziesiątych interesował się nauczaniem medycyny i doborem kandydatów na studia lekarskie; w tym celu zwiedzał uczelnie medyczne w USA, Anglii, Francji, Grecji, Czechosłowacji, NRD i Indiach. Na ten temat publikował też artykuły, m.in. Dobór kandydatów na studia lekarskie („Życie Szkoły Wyższej” R. 13: 1965 nr 3) i Uwagi o przeddyplomowych studiach lekarskich („Pol. Tyg. Lek.” R. 24: 1969 nr 4), a także wygłaszał odczyty, m.in. w Berlinie (1960), Paryżu (1962), Krakowie (1965) i Halle (1968). Był jednym z inspiratorów reformy studiów medycznych w Polsce.
Po wojnie pełnił S. wiele funkcji w towarzystwach naukowych i organizacjach społecznych, m.in. był przewodniczącym Sekcji Medycznej Tow. Wiedzy Powszechnej (1953–6) i Oddz. Łódzkiego Polskiego Tow. Onkologicznego (od r. 1963), wiceprzewodniczącym Oddz. Łódzkiego PCK oraz członkiem rzeczywistym Łódzkiego Tow. Naukowego. Najsilniej był jednak związany z Tow. Chirurgów Polskich; w l. 1951–63 przewodniczył jego Oddz. Łódzkiemu, a w l. 1964–6 pełnił funkcję prezesa Towarzystwa; od r. 1959 wchodził też w skład Komitetu Redakcyjnego jego organu „Polskiego Przeglądu Chirurgicznego”. W r. 1965 był współorganizatorem Zrzeszenia Polskich Towarzystw Lekarskich, a w l. 1966–70 pierwszym przewodniczącym jego Zarządu Głównego. Posiadał członkostwo honorowe Polskiego Tow. Lekarskiego (1966), Tow. Chirurgów Polskich (1968) i Związku Lekarzy Polskich w USA, był członkiem rzeczywistym Międzynarodowego Tow. Chirurgicznego. Dn. 1 X 1968 odszedł ze stanowiska rektora Akad. Med. w Łodzi, przechodząc na emeryturę. Otrzymał doktorat honoris causa obu łódzkich uczelni: Akad. Med. w r. 1970 i Wojskowej Akad. Med. w r. 1973. W r. 1973, z okazji 50-lecia pracy naukowej S-ego, współpracownicy zadedykowali mu zbiór swych prac pt. „Z zagadnień chirurgii klinicznej” (Ł.). Mimo chorób i upośledzenia wzroku, S. jako nestor chirurgów polskich otworzył we wrześniu 1976 XLVIII Zjazd Chirurgów Polskich w Warszawie. Zmarł 6 II 1979 w Łodzi, został pochowany 10 II na cmentarzu św. Wincentego na Dołach przy ul. Smutnej. Był odznaczony m.in. Krzyżami Kawalerskim i Komandorskim, Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I kl., Medalem Dziesięciolecia Polski Ludowej, Medalem KEN, Medalami Srebrnym i Brązowym «Za zasługi dla obronności kraju» oraz licznymi odznakami.
W małżeństwie z Urszulą z Turkiewiczów (zm. 1996) miał S. dwie córki: Dorotę i Małgorzatę.
Akademia Medyczna w Łodzi. Materiały do bibliografii 1945–1960, Ł. 1962; Album chirurgów polskich, Red. W. Rudowski, A. Śródka, Wr. 1990 (fot.); Bibliografia Łodzi i województwa łódzkiego 1972, Ł. 1976; toż za r. 1973, Ł. 1983; Bibliografia publikacji pracowników Akademii Medycznej w Łodzi 1961–1970, Ł. 1988; Doktorzy honoris causa łódzkich uczelni 1946–2000, Ł. 2000 s. 120, 140; Kurnatowski A., Profesorowie i docenci wydziałów medycznych Uniwersytetu Medycznego i Akademii Medycznej w Łodzi 1945–1964, Ł. 2003 (fot.); Łódzka bibliografia regionalna 1945–1970, Ł. 1976; toż za l. 1971–80, Ł. 1994; Polski almanach medyczny na r. 1956, Oprac. Z. Woźniewski, W. 1957 s. 324; PSB (Radliński Zygmunt); Rektorzy państwowych wyższych uczelni w Łodzi 1945–2002, Ł. 2002 s. 130–3 (fot.); Słown. pol. tow. nauk., I; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 331; Sylwetki chirurgów polskich, Red. J. Bogusz, W. Rudowski, Wr. 1982 (fot.); Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 323; – XXV lat Akademii Medycznej w Łodzi, Ł. 1970 s. 174, 177 (fot. zbiorowa), s. 180, 182; Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944–1960, W. 1968; Grigo T., Tajne nauczanie medycyny w szkole „doc. Zaorskiego” i Uniwersytecie Warszawskim, „Arch. Hist. Medycyny” T. 21: 1958 nr 3–4 s. 361; Szpital Kliniczny Nr 1 im. Norberta Barlickiego Akademii Medycznej w Łodzi 1930–1980, Ł. 1980 s. 49 (fot. zbiorowa), s. 52, 70 (fot. zbiorowa); Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945, W. 1977; Zarys dziejów chirurgii polskiej, Red. W. Noszczyk, W. 1989 (fot.); – Almanach lekarski na rok 1932, Lw. 1932 s. 285; Rocznik lekarski Rzeczpospolitej Polskiej, 1933/4, 1936, 1938; – „Annales Academiae Medicae Lodzensis” T. 5: 1964 s. 3–10 (40-lecie pracy naukowej S-ego, fot.); „Dzien. Łódz.” 1973 nr 299 (50-lecie pracy naukowej S-ego); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Łódz.” 1996 nr 90 (dot. żony S-ego), „Dzien. Popularny” 1979 nr 28–30, 32, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 51: 1979 nr 5 s. 423–9 (bibliogr., fot.), Skład osobowy i plan wykładów Akademii Medycznej w Łodzi na r. akad. 1979/80, Ł. 1980 s. 188–90, „Tyg. Powsz.” 1979 nr 28, „Życie Warszawy” 1979 nr 33, 37, 39; – Arch. Akad. Med. w Ł.: sygn. 677 (teczka osobowa S-ego); – Informacje córki, Małgorzaty Stefanowskiej z Ł.
Alicja Pomaska