Sabbataj ben Meir ha-Kohen, zwany Szach (1621–1662), rabin, sędzia sądu rabinackiego w Wilnie, komentator prawa talmudycznego. Ur. na Litwie w okolicach Wołkowyszek, był synem Meira ha-Kohena, zapewne rabina.
S. początkowe nauki pobierał u ojca, w r. 1633 wstąpił do jesziwy w Tykocinie, gdzie rozpoczął studia talmudyczne pod kierunkiem Jozuego Heszla ben Józefa, późniejszego rabina krakowskiego. Wraz ze swym mistrzem przeniósł się S. wkrótce do jesziwy w Krakowie, a następnie wyjechał na dalsze studia do Lublina. Po powrocie na Litwę osiedlił się w Wilnie i ożenił z córką Samsona Wolfa ben Izaaka Benimusa, wnuka Mojżesza Isserlesa zwanego Remuh (zob.). Bogaty teść, zgodnie z żydowską tradycją, zadbał o materialną stronę życia S-a, który mógł dzięki temu całkowicie poświęcić się studiom. Pomimo młodego wieku uzyskał wkrótce tak duży autorytet w dziedzinie prawa talmudycznego, że powierzono mu funkcję dajana – sędziego w wileńskim rabinackim sądzie kahalnym (beit dinie).
S. pisał w języku hebrajskim. W r. 1646 opublikował w Krakowie swą pierwszą pracę zatytułowaną Sifte kohen (Usta kapłana). Pierwsze litery wyrazów składających się na hebrajski tytuł, połączone w słowo «Szach», stały się stałym mianem autora. Sifte kohen był komentarzem do traktatu „Jore dea” z dzieła „Szulchan aruch” Józefa Karo. Został on z uznaniem przyjęty przez współczesnych uczonych-talmudystów i zapewnił mu tytuł posek – autorytetu w dziedzinie prawa religijnego. W wielu przypadkach S. musiał rozstrzygnąć problemy wynikające z niezgodności poglądów J. Karo z wykładniami Mojżesza Isserlesa. Poglądy S-a pozostawały w opozycji do opublikowanej w t. r. pracy Dawida ben Samuela ha-Lewi „Turej zahaw”, będącej również komentarzem do traktatu „Jore dea”. Dało to początek polemice między uczonymi w pracach opublikowanych jednak już po ich śmierci (S. polemizował z Dawidem w traktacie Nekudot ha-kesef (Srebrne punkty), Frankfurt nad Odrą 1677). Późniejsi wydawcy, nie mogąc zdecydować, który ma rację (S. był z reguły popierany przez rabinów z terenów Polski, Dawida ha-Lewi zaakceptowali rabini niemieccy), zamieszczali w kolejnych wydaniach „Szulchan aruch” komentarze obu antagonistów. W r. 1651 opublikował S. w Amsterdamie kronikę Megila ajefa (Zwój męki), opisującą wydarzenia z okresu powstania Bohdana Chmielnickiego. Do kroniki dołączył zbiór hymnów («Selichot»), które ułożył ku czci Żydów zamordowanych przez Kozaków w Niemirowie 10 VII 1648. Sejm Czterech Ziem (hebr. Waad Arba Aracot) zaakceptował jego propozycję, aby ofiary rzezi niemirowskiej uczcić dniem postu. W r. 1655 musiał S. uciekać z Wilna do Lublina przed wojskami rosyjskimi i kozackimi, a gdy i to miasto zostało zagrożone przez oddziały kozackie, wyjechał z Polski do Czech. Początkowo znalazł schronienie w Pradze. Wkrótce objął funkcję rabina w niewielkim morawskim mieście Dresnitz (obecnie Drásov), a następnie w Holeszowie (obecnie Holešov). Podczas pobytu w Holeszowie S. utrzymywał bliskie kontakty z chrześcijańskim filozofem z Lipska Valentinem Wiedreichem. S. zmarł w Holeszowie w r. 1662 i został pochowany na tamtejszym cmentarzu żydowskim.
Większość prac S-a ukazała się w druku już po śmierci autora: Sifte kohen (komentarz do traktatu „Hoszen miszpat” z „Szulchan aruch”, zamieszczony w amsterdamskiej edycji tego dzieła z r. 1663), (Sefer) Ha-aruk me-Szach (Długa Szacha, Berlin 1667 – komentarz do traktatu „Jore dea” z „Szulchan aruch” i polemika z pracą Jakuba ben Aszera „Arbaa Turim”), Takfo kohen (Siła kapłana, Frankfurt nad Odrą 1677 – traktat dotyczący prawa własności i prawa zwyczajowego), Gewurat anaszim (Siła ludzi, Dessau 1697 – komentarz do paragrafu 154 w traktacie „Ewen ha-ezer” z „Szulchan aruch”, ponadto S. dołączył do tej pracy 10 responsów sporządzonych przez ojca), Poel cedek (Wyrobnik sprawiedliwości, Jesenice 1720 – uporządkowanie 613 przykazań wymienionych przez Majmonidesa, przypisanie ich poszczególnym dniom tygodnia).
Benjacob I. A., Ozar ha-Sepharim. Thesaurus librorum hebraicorum tam impressorum quam manu scriptorum, Wil. 1880 s. 49, 92, 292, 403, 421, 456, 609, 672; Encyclopedia of the Jewish Religion, Jerusalem–Tel Aviv 1966; Enc. Judaica (Jerusalem), XIV; The Jewish Encyclopedia, New York–London 1905 XI 217–18; The Universal Jewish Encyclopedia, IX; Jüd. Lexicon, V; – Bałaban M., Historia i literatura żydowska, Lw.–W.–Kr. 1925 III; tenże, Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868, Kr. 1931–6 I, II; Greatz H., Historia Żydów, W. 1929 VIII 365, 371, 373–4; Schiper I., Literatura rabiniczna Żydów w dawnej Polsce, w: Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. [b. r. w.] I 222–3.
Tomasz Polański