Starzewski Michał Franciszek h. Ostoja (1801–1894), uczestnik powstania listopadowego, kapitan Gwardii Narodowej w Tarnowie, założyciel szkoły szermierki w Krakowie.
Ur. 6 IX w Krośnie, był synem Jana (zm. 1814) i Wiktorii z Charczewskich (ur. 1771).
S. został oddany na wychowanie do klasztoru Kapucynów w Krośnie, tam prawdopodobnie nauczył się szermierki. Po śmierci ojca, wraz z matką i ociemniałym bratem Wojciechem, przeniósł się do Tarnowa, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne, a następnie kurs dla nauczycieli prywatnych (Kursus für angehende Privatlehrer) w K. K. Kreis-Hauptschule. Od r. 1821 był guwernerem dzieci Karola Dębickiego, jednocześnie administrował należącymi do niego wsiami Świerczków i Radlna w pow. tarnowskim. W r. 1829, dzięki protekcji teścia, został zarządcą lasów książąt Sanguszków i zamieszkał w leśniczówce w Żdżarach (pow. tarnowski). Po wybuchu powstania listopadowego w Król. Pol. przeprawił się w lutym 1831 przez graniczną Wisłę w Szczucinie i wziął udział w bitwie pod Grochowem (25 II t.r.), w czasie której uratował życie Romanowi Sanguszce (został za to obdarowany pamiątkowym sygnetem przez jego matkę Klementynę Sanguszkową). Następnie walczył w ochotniczym baonie wolnych strzelców sandomierskich dowodzonym przez Eustachego Grothusa (Grotus, Grothauz), od maja w korpusie gen. Wojciecha Chrzanowskiego, na koniec w korpusie Samuela Józefa Różyckiego; 26 lub 28 IX przekroczył granicę Wolnego M. Krakowa i złożył broń w Bobrku koło Chrzanowa. Podczas powrotu do Żdżar został aresztowany w Prokocimiu pod Krakowem, następnie zwolniony po interwencji star. tarnowskiego Georga Wilhelma von Eschericha.
W r. 1839 przeniósł się S. do Tarnowa, gdzie wg informacji wnuka, Józefa Starzewskiego, prowadził pensjonat wychowawczy dla synów zamożnych ziemian oraz pełnił obowiązki fechtmistrza 1. p. szwoleżerów cesarza Ferdynanda. Rozpoczął w tym czasie pisanie «traktatu o szermierstwie», lecz go nie dokończył; była to pierwsza rozprawa na ten temat pisana po polsku. W czasie Wiosny Ludów, w r. 1848, został instruktorem w stopniu kapitana Gwardii Narodowej w Tarnowie. W styczniu 1849 przeprowadził się do Krakowa, gdzie 6 I uzyskał zgodę Rady Miasta na założenie «publicznej szkoły szermierskiej». Zamiaru nie udało się jednak zrealizować, toteż latem t.r. rozpoczął S. udzielanie prywatnych lekcji szermierki; z czasem uczył także gimnastyki oraz muzyki, rysunku i kaligrafii. W r. 1850 starał się bezskutecznie o posadę profesora fechtunku przy UJ. Od grudnia 1855 pracował jako guwerner dzieci Adama Potockiego w Krzeszowicach, a następnie od r. 1858 dzieci Józefa Szembeka w Porębie Żegocie (pow. chrzanowski). Ze swymi podopiecznymi wiele podróżował po Europie. W r. 1857 zwyciężył w Paryżu w publicznym turnieju fechtunkowym. W r. 1869 zamieszkał ponownie w Krakowie, gdzie prawdopodobnie od października r.n. prowadził zajęcia z szermierki w Tow. Gimnastyczno-Sportowym «Orzeł Biały» (wg Ryszarda Wasztyla). Ok. r. 1872 wznowił prywatne kursy fechtunku, nazwane z czasem «szkołą fechtunku»; mimo podeszłego wieku uczestniczył w ćwiczeniach. Uczniami S-ego byli m.in. Stanisław Estreicher, Oswald Potocki, Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Roman Szeptycki. Pod koniec r. 1886 wrócił do Tarnowa, gdzie zamieszkał u syna, Mieczysława; od r.n. udzielał lekcji szermierki w tamtejszym Oddziale Tow. Gimnastycznego «Sokół». Zmarł 15 I 1894 w Tarnowie, został pochowany na cmentarzu na Zabłociu (obecnie Cmentarz Stary).
S. był pierwowzorem Piotra Załańskiego, bohatera noweli Tetmajera pt. „Ksiądz Piotr” (Kr. 1896).
S. był żonaty (ślub 24 II 1829 w Tarnowie) z Elżbietą Leopoldyną Szameit (1803–1868), córką Gotharda, landrata pruskiego w Drohiczynie, plenipotenta książąt Sanguszków w Gumniskach. W małżeństwie tym miał dwóch synów. Mieczysław (1830–1906), skrzypek, absolwent konserwatorium wiedeńskiego, następnie dyrektor krajowych składów zboża w Krakowie, dyrektor filii Banku Galicyjskiego w Tarnowie, dyrektor tamtejszej miejskiej kasy oszczędności, taksator dóbr w pow. tarnowskim, był żonaty z Anną Grejs, córką Wincentego Ziębińskiego (Ziembińskiego, administratora dóbr Kosocice w pow. wielickim), a następnie z Reginą z Cymblerów; miał synów: Tadeusza (zob.), Jana, żonatego z Anielą Noskowską (zob. Starzewska Aniela) i Rudolfa (zob.), oraz córkę Annę (1882–1966). Młodszy syn S-ego, Rudolf (1833–1894) był adwokatem w Złoczowie, członkiem tamtejszej Rady Miejskiej, następnie adwokatem w Krakowie. Córkami S-ego były: Jadwiga (zm. 1911), zamężna za Adolfem Podwinem (1837–1904), i Wanda (1836–1868), zamężna za Aleksandrem Zborowskim (1821–1905).
Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, Lw. 1857 s. 239; – Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa, s. 336; Grodziska-Ożóg, Rakowice; Sypek A., Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik, Tarnów 1994 II; – Dębicki L., Pamiątka pogrzebu księcia Romana Sanguszki w Sławucie dnia 30 marca 1881 roku, Kr. 1881 s. 7–8; tenże, Portrety i sylwetki z dziewiętnastego stulecia z ilustracjami, Kr. 1905 s. 147; Gaj J., Hądzelek K., Dzieje kultury fizycznej w Polsce, P. 1997; Oszast H., Szkoły jazdy konnej i szermierki w Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej połowie XIX wieku, „Wych. Fizyczne i Sport” T. 7: 1963 nr 4 s. 498–9; Wasztyl R., Fechtmistrz Tetmajera. U źródeł krakowskiej szermierki sportowej, „Roczn. Krak.” T. 56: 1990 s. 225–31 (fot.); tenże, Wychowanie fizyczne i sport w Krakowie w latach 1773–1890, Kr. 1993 s. 85, 171–2; Wernichowska B., Hrabianka Róża i jej mężowie, „Dzien. Pol.” R. 59: 2003 nr 299 s. 34–5; Zabłocki W., Funkcjonalno-konstrukcyjna charakterystyka rękojeści dwóch typów polskich szabel bojowych z wieku XVII, w: Studia do dziejów dawnego uzbrojenia i ubioru wojskowego, Kr. 1971 cz. 5 s. 71–2; tenże, Cięcia prawdziwą szablą, W. 1989 s. 17–18; – Kalendarz Czecha na r. 1912 (dot. Jadwigi Podwin); – Estreicher S., Kilka wspomnień z lat szkolnych 1879–1887, w: Pół wieku wspomnień uczniów gimnazjum im. B. Nowodworskiego (św. Anny) w Krakowie, Kr. 1938; Galicyjskie wspomnienia szkolne, Red. A. Knot, Kr. 1955; Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, Oprac. I. Homola, B. Łopuszański, Kr. 1980; Starzewski J., Ze wspomnień o Michale Starzewskim, Kr. 1932 (fot.); – „Czas” 1850 nr 213, 1880 nr 145, 1883 nr 145, 1884 nr 138; „Przew. Gimnastyczny” R. 7: 1887 nr 2; „Roczn. Nauk. Wyższej Szkoły Wych. Fizycznego w Kr.” T. 1: 1962 (Kr. 1963) s. 9–10; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: AKPot, sygn. 731, Teki Schneidra, sygn. 1581 k. 97–9; Arch. UJ: sygn. S II 883; B. Jag.: rkp. 6091 II k. 10 (Kamiński A., Dziennik zachowania się ucznia Emanuela Moszyńskiego), sygn. 224649 V k. 802 (klepsydra pośmiertna S-ego), k. 803 (klepsydra pośmiertna Rudolfa Starzewskiego); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2688 k. 79–80 (koresp. Franciszki z Potockich Sadowskiej); – Mater. w posiadaniu Katarzyny Krajewskiej z W.
Bibliogr. dot. Mieczysława Starzewskiego: Sowiński, Słown. Muzyków; – Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939 II; – Estreicherówna M., Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848–63, Kr. 1936 I; – „Dzien. Liter.” R. 7: 1859 nr 5 s. 64; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Nasz Kraj” 1906 z. 18.
Mariusz Ryńca