Kraus Michał, pseud. Michael a Visitatione BMV (1626–1703), prowincjał pijarów, historyk i pedagog. Wg części dotychczasowych opracowań K. ur. 20 IX 1628 r. w Podolińcu na Spiszu, większość źródeł zakonnych podaje 1626 r. oraz informuje, że w chwili śmierci miał 76 lat. Rodzice K-a byli zapewne mieszczanami podolinieckimi. W r. 1643 K. podjął naukę w nowo otwartej szkole pijarskiej w Podolińcu. Wiadomość o wcześniejszej nauce w Wiedniu nie znajduje potwierdzenia w źródłach. W szkole podolinieckiej pozostawał do r. 1646, przeszedłszy cały program nauczania. Jesienią 1647 r. K. znalazł się w dopiero co otwartej szkole jezuickiej w Podegrodziu Spiskim, jednakże już w r. 1648 wrócił do Podolińca, gdzie był pierwszym słuchaczem świeckim dopuszczonym do kursu filozofii.
Niedługo zresztą (21 IX 1650) K. wstąpił do zakonu pijarów; w r. 1653 złożył śluby zakonne. Podjął również pracę nauczycielską w Podolińcu, a na początku 1658 r. został przeniesiony do Rzeszowa, dokąd podążyli za nim prawie wszyscy jego uczniowie podolinieccy. K. uczył retoryki i poetyki w starszych klasach, pełniąc obok tego funkcje kaznodziei i wicerektora. W r. 1662 został odwołany do Podolińca, aby w tamtejszym studium zakonnym nauczać filozofii i humaniorów. Studium to władze zakonne pragnęły mieć w Krakowie, jednak z powodu oporu miasta i akademii udało się ledwie uzyskać dom na Kazimierzu, do którego, z powodu panującej w Podolińcu zarazy, przeniesiono pośpiesznie K-a wraz z uczniami w końcu lata 1664 r. Jednak i tu sięgnęła epidemia, uczniów prawie nie było; K. bardziej zajmował się niesieniem pomocy chorym niż nauczaniem. W r. 1665 ponownie poszedł do Rzeszowa, gdzie objął stanowisko rektora. Zaczął też zajmować poważniejsze miejsce we władzach prowincji polskiej. Na kapitule prowincjalnej w sierpniu 1670 r. został wybrany asystentem prowincjała i po raz pierwszy delegatem (tzw. «wokalisem») na kapitułę generalną w Rzymie; delegatem na kapitułę generalną był w późniejszych latach wybierany jeszcze dwukrotnie. Asystentem generała został jeszcze raz w r. 1673, w 1677 zaś pierwszym prowincjałem z wyboru, po dotychczasowych prowincjałach-cudzoziemcach mianowanych przez generała. Po upływie trzyletniej kadencji, w czasie której K. uruchomił studium filozoficzno-teologiczne w Warszawie, przeznaczone dla kleryków pijarskich, powierzono mu sprawę fundacji, jaką dla pijarów uczynił Jan Karol Dolski, marszałek w. lit.
W styczniu 1681 r. K. został rektorem w Podolińcu, jednakże jesienią 1683 r. złożył rezygnację, oskarżany przez tamtejszych zakonników o twarde rządy. Skończyło się jednak pojednaniem i K. pozostał na stanowisku aż do powtórnego obioru prowincjała w dn. 6 VII 1686 r. Godności prowincjała i rektora przypadły K-owi w okresie antyhabsburskiego powstania na Węgrzech wspieranego przez wojska tureckie. Łączność z pijarami węgierskimi podległymi prowincji polskiej była wielce utrudniona, wojnie towarzyszyła zaraza, na domiar złego w wielkim pożarze Podolińca 10 X 1684 r. zabudowania pijarskie zostały poważnie uszkodzone. K. był dobrym administratorem i skutecznie radził sobie z kłopotami, dlatego też – gdy członkowie prowincji nie dopuścili do władzy narzuconego prowincjała Mudrana – jako wiceprowincjał w l. 1694–7 faktycznie kierował prowincją.
W następnych latach K. poświęcił się całkowicie pracy pisarskiej. Miał już wtedy pokaźny dorobek z lat poprzednich. Odegrana z początkiem 1661 r. sztuka o Juniuszu Brutusie, którą uczniowie pijarscy w Rzeszowie witali powracającego spod Cudnowa J. Lubomirskiego, została ułożona przez K-a. Na podstawie wieloletnich doświadczeń pedagogicznych K. napisał obszerny podręcznik retoryki pt. Manuductio institutionum rhetoricarum… (wyd. w W. 1687), który w szkołach pijarskich utrzymywał się aż do czasów S. Konarskiego, a nawet był używany w niektórych szkołach jezuickich, o czym świadczą notatki proweniencyjne i śródtekstowe w niektórych zachowanych egzemplarzach Manuductio. (K. zamieścił tam m. in. swoją mowę wygłoszoną 4 I 1677 r. na pogrzebie bpa M. Swirskiego; przedrukował ją z drobnymi zmianami z osobnego wydania pt. Orbis ab occasu… wyd. w Zamościu 1677). Wydał nadto Consideratio religiosi status… (W. 1698, reedycja 1705), a swą biegłość w układaniu wierszy wypróbował w Elegiae de vita Christi (W. 1692), w r. 1701 wydał zbiór elegii o treści dewocyjnej, pt. Solitudo minime solius animae. Schyłek życia poświęcił na porządkowanie archiwaliów zakonnych, tłumaczenie dokumentów i listów z włoskiego, wreszcie na pisanie historii pijarów w Polsce. Nie przeznaczał pracy do druku, ale pisał na wewnętrzny użytek pijarów, stąd też szczerość w podawaniu faktów i subiektywizm w ocenie konfratrów. Pełna redakcja pracy K-a była przechowywana w Warszawie i przepadła po kasacie pijarów w r. 1864. Rękopis przechowywany w Budapeszcie obejmuje dzieje do połowy 1686 r. K., który pod koniec życia stracił wzrok, zmarł w Podolińcu 18 III 1703 r.
Portret K-a, który jeszcze na początku XX w. był w Seminarium Duchownym we Włocławku, obecnie zaginął; – Estreicher; Picanyol L., Rerum latinarum scriptores ex ordine Scholarum Piarum, Romae 1956; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; W. Enc. Ilustr.; Bielski, Vita et scripta; Horányi A., Scriptores Piarum Scholarum…, Budae 1810 II; Viñas T., Index bio-bibliographicus, Romae 1908 I; – Biegański S., Szkoły piarskie w Polsce, „Muzeum” R. 13: 1897 s. 831; Buba J., Pijarzy w Polsce, „Nasza Przeszłość” T. 15: 1962 s. 18–9; Chodyński S., Seminarium włocławskie, Włocławek 1905 s. 356; Emlékkönyv a magyar piarista rendtartomány háromszázéves jubileumára, Budapest 1943 s. 34, 62; Friedreich E., A Thököly-kor az egykorú piarista krónikákban, „Századok” 1934 s. 592, 600–5; tenże, Franko János élete, Vác 1908 (mszp. przekładu na język polski w B. Pijarów w Kr.); Gotkiewicz M., Trzy wieki kolegium podolinieckiego (1642–1942), „Nasza Przeszłość” T. 15: 1962 s. 96, 97; Gulyás J., A podolini piarista kollégium története (1642–1710), Budapest 1933 s. 11, 19, 24, 31; Leszczyński R., Uzupełnienia do biografii J. D. Kalińskiego, „Prace Polon.” S. 25: 1969; Pitala A., Kolegium pijarów w Krakowie, „Nasza Przeszłość” T. 15: 1962 s. 65, 67; Plezia M., Dookoła reformy szkolnej S. Konarskiego, L. 1953 s. 10–1, 23–4; Reychman J., Z dziejów związków kościelnych węgiersko-polskich, „Nasza Przeszłość” T. 1: 1946 s. 204; Świeboda J., Początki kolegium pijarów w Rzeszowie, „Mpol. Studia Hist.” R. 6: 1964 z. 3–4 s. 127–9; Wéber S., Podolin város története, Budapest 1891 s. 24; – Arch. PAN w W.: Materiały L. Chmaja, sygn. III-76 teka 37; Arch. Pijarów w Kr.: Bartlik B., Annales Scholarum Piarum, s. 542, 610, Buba J., Pierwsze lata pijarów w Polsce i znaczenie kolegium krakowskiego, (mszp.) s. 31–2, Chojnacki D., Brevis collectio de introductis Scholis Piis in Poloniam, passim, Pitala A., Trzy wieki kolegium pijarów w Krakowie, (mszp.).
Rafał Leszczyński