Pelczar Michał (1870–1965), filolog klasyczny, pedagog i działacz społeczno-oświatowy. Ur. 24 IX w Korczynie koło Krosna, był młodszym synem Mateusza, tkacza i zagrodnika, oraz Anny z domu Szmyd. Uczęszczał (1879–83) do szkoły ludowej w Korczynie, a w l. 1883–91 ukończył gimnazjum klasyczne w Przemyślu i studiował w l. 1891–6 (z jednoroczną przerwą 1893/4 dla odbycia służby wojskowej) filologię klasyczną oraz niemiecką i polską na Wydziale Filozoficznym UJ; absolutorium uzyskał 26 VII 1897. Pracę pedagoga rozpoczął w r. 1896/7, odbywając praktykę w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie; następnie był zastępcą nauczyciela łaciny i greki w Gimnazjum w Podgórzu (1896/7), w r. 1897/8 został przeniesiony do gimnazjum w Jaśle, w którym do r. 1901 uczył łaciny, greki i niemieckiego. Dalsze lata związały P-a na długo z Gimnazjum Wyższym typu klasycznego w Nowym Sączu (później I Państwowym Gimnazjum i Liceum J. Długosza), w którym (po złożeniu egzaminu nauczycielskiego 13 V 1901 na UJ) był od t. r. nauczycielem rzeczywistym łaciny i greki, w l. 1903–12 pomocnikiem dyrektora, w l. 1912–15 kierownikiem, a w l. 1916–33 dyrektorem. Sprawował ponadto (od r. 1910) funkcję dyrektora Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum typu humanistycznego (był w r. 1907 jego założycielem i początkowo właścicielem) oraz (w r. 1914) kierownika II Gimnazjum w Nowym Sączu, a także delegata Rady Szkolnej Krajowej do Wydziału uzupełniającej Szkoły Przemysłowej tamże. W jesieni 1914 P. został ewakuowany z rodziną do Wiednia, gdzie przebywał do stycznia 1915; był wtedy nauczycielem i zastępcą kierownika Kursów Naukowych dla uczniów ze szkół średnich galicyjskich, ewakuowanych do Wiednia. P. znacznie rozwinął gimnazjum nowosądeckie, podniósł w nim poziom nauczania; dbał także o byt i warunki zdrowotne uczniów. Prowadził też na tamtejszym terenie żywą działalność społeczno-oświatową: w l. 1909–34 był radnym miejskim, biegłym sądowym (grafologiem), w l. 1903–30 członkiem Wydziału, sekretarzem i (od r. 1911) prezesem Koła Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych (TNSW), członkiem Wydziału Związku Okręgowego Kół Towarzystwa Szkoły Ludowej (TSL), od r. 1913 Wydziału Tow. Gimnastycznego «Sokół» i komendy skautowej w Nowym Sączu.
W dn. 31 X 1933 P. został na własną prośbę przeniesiony w stan spoczynku i wyjechał wraz z rodziną do Krakowa. Tu (od listopada 1933) pracował jako nauczyciel języków greckiego, łacińskiego i polskiego w Prywatnym Gimnazjum Męskim im. ks. Augustyna Kordeckiego (Juvenacie) oo. paulinów na Skałce (pełniąc tam również funkcję świeckiego dyrektora) oraz w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum im. Heleny Kaplińskiej w Krakowie. Od dn. 9 V 1935 został wiceprezesem, a od 7 V 1937 prezesem Zarządu Tow. im. ks. Piotra Skargi w Krakowie. Długoletnia, bo trwająca aż do r. 1954, prezesura P-a stanowiła (zwłaszcza w okresie międzywojennym) najpomyślniejszy okres działalności Towarzystwa. Objęto też opieką ludność polską na Górnym Śląsku (w części znajdującej się wtedy poza granicami Polski), a także emigrantów zatrudnionych w północnych departamentach Francji, którym przesyłano polskie książki i podręczniki szkolne.
W latach okupacji niemieckiej P. brał udział w akcji tajnego nauczania na terenie Krakowa i Częstochowy, ucząc łaciny w tzw. Ośrodku Nr 2 w Krakowie (w dawnym Gimnazjum i Liceum im. H. Kaplińskiej) oraz w klasztorze Paulinów na Jasnej Górze, gdzie wykładał łacinę i grekę dla kleryków w tajnym Juvenacie oraz w Instytucie Filozoficzno-Teologicznym; był tam także (od r. 1940) zatrudniony jako bibliotekarz; uczestniczył też wielokrotnie w organizowanych na Jasnej Górze konferencjach duchownych (1940–5). P. był bowiem obdarzony (1937) godnością konfratra zakonu paulinów. W latach powojennych (1945–8) powrócił jeszcze do pracy pedagogicznej; uczył w Krakowie w ostatnich latach istnienia Gimnazjów im. H. Kaplińskiej oraz oo. paulinów na Skałce. W dn. 16 VII 1954 ustąpił z prezesury Tow. im. P. Skargi, które przetrwało dzięki jego zabiegom trudne lata okupacji i powojennej odbudowy (m. in. skutecznie zapobiegł rozwiązaniu Towarzystwa w r. 1951) oraz pozostał dożywotnio wiceprezesem, zabiegając niestrudzenie o zdobycie funduszów i powiększenie księgozbioru Towarzystwa. P. zmarł w Krakowie 8 VIII 1965; został pochowany w Nowym Sączu na cmentarzu miejskim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta (1932). W r. 1936 ufundowano stypendium jego imienia dla uczniów Gimnazjum I im. J. Długosza w Nowym Sączu.
P. był dwukrotnie żonaty: w r. 1901 z Heleną Senkowską (1878–1908) oraz w r. 1911 z Karoliną Nalepianką (1876–1949), z którą miał córkę Janinę (ur. 1912), zamężną Liszkową, geografkę i paleontologa, docenta w Oddziale Karpackim Instytutu Geologicznego PAN w Krakowie. Z pierwszego małżeństwa pozostawił syna Mariana (ur. 1905), historyka, dyrektora Biblioteki Gdańskiej PAN.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na r. 1913, Lw. 1913; toż na r. 1916, Lw. 1916; toż na r. 1918, Lw. 1918; Kopia H., Spis nauczycieli szkół średnich w Galicji…, Dodatek do Spisu nauczycieli…, Lw. 1909–10; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Golachowski K., Czterdziestolecie pracy Nowosądeckiego Koła TNSW, Nowy Sącz 1930; tenże, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Nowym Sączu 1887–1937, Nowy Sącz 1937; Księga pamiątkowa. Stulecie Gimnazjum i Liceum im. króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1968, Kr. 1968 s. 189; Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938, Jasło 1938 s. 17; Sitek A., I Gimnazjum i Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu 1818–1968, Nowy Sącz 1968 (fot. zbiorowa); tenże, Sylwetki zasłużonych działaczy kultury, „Roczn. Sądecki” T. 12: 1971 s. 459; – Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Przemyślu za r. 1883/4–1890/1, Przemyśl l884–91; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Jaśle za r. 1898–1901, Jasło 1898–1901; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Podgórzu za r. 1898/9, Podgórze 1899 s. 70; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum Wyższego w Nowym Sączu za r. 1902–1921, Nowy Sącz 1902–21; Sprawozdanie Związku Okręgowego Kół TSL i Zarządu I Koła TSL w Nowym Sączu za r. 1911, Nowy Sącz 1911; Sprawozdanie Zarządu Krakowskiego Towarzystwa im. ks. p. Skargi za r. 1937, Kr. 1938; Trąpczyńska H., „Gdy szkoła po raz drugi zeszła do podziemia…”, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 8: 1968; – „Dzien. Pol.” R. 21: 1965 nr 189 s. 4; „Tyg. Powsz.” R. 19: 1965 nr 45 s. 2; „Ziemia Sądecka” R. 1: 1913; – Arch. Klaszt. Paulinów w Brdowie: rkp. 47 s. 3, 8, 9; Arch. Klaszt. Paulinów w Częstochowie: rkp. nr 2674 s. 45, nr 3301 s. 33, 56, nr 3308; Arch. UJ: Katalogi słuchaczy (1891–1896) rkp. W. F. II 314–317, 320–323, Absolutoria (1891–1921) rkp. S. II 653, Komisja Egzaminów Nauczycielskich teczka: M. P.; Towarzystwo im. ks. Piotra Skargi w Kr.: Druga księga protokołów 1930 r. (do r. 1971), (rkp.); – Akta i dokumenty personalne M. P-a w posiadaniu syna Mariana Pelczara w Gdańsku-Oliwie; – Informacje dr Haliny Kowalskiej i o. Janusza Zbudniewka z Kr.; Informacje rodziny i korespondencja w posiadaniu autora.
Wiesław Bieńkowski