Radziwiłł Michał (1791–1846), pułkownik armii Ks. Warsz., ziemianin. Ur. 18 IV w Warszawie, był synem Mikołaja, generała-majora wojsk lit., i Franciszki z Butlerów, 1. v. Jerzowej Radziwiłłowej.
Po wkroczeniu wojsk napoleońskich na Litwę R. zgłosił się do służby wojskowej i mimo młodego wieku otrzymał stopień pułkownika oraz dowództwo pułku żandarmerii formowanej w powstałym dep. grodzieńskim. Była to formacja utworzona ze szlachty osiadłej i posesjonatów, powołana do zwalczania licznych grup maruderów Wielkiej Armii oraz przeciwdziałania ewentualnym rozruchom chłopskim. Oddział R-a miał 400 ludzi w ośmiu powiatach. Jako departamentalny dowódca żandarmerii R. pozostawał pod komendą gubernatora Grodna.
Dn. 14 IX 1812 do dotychczasowej komendy R-a doszło dowództwo nad żandarmerią dep. białostockiego. R. pozostawał w Grodnie aż do przejścia ostatnich wycofujących się oddziałów Wielkiej Armii i dopiero 20 XII opuścił miasto, udając się w kierunku Białegostoku, który z kolei został ewakuowany 24 XII. Żandarmeria R-a z oddziałami korpusu austriackiego marszałka K. Schwarzenberga przekroczyła 26 XII granicę Ks. Warsz. Trzy oddziały żandarmerii lit. (grodzieńskiej i wileńskiej) liczyły wówczas łącznie zaledwie 223 ludzi. Oddział przyprowadzony przez R-a w sile 78 ludzi dotarł do stolicy w 2. poł. stycznia 1813. Członkowie litewskiej Komisji Rządowej w Warszawie wnioskowali utworzenie z oddziału R-a i oddziału żandarmerii wileńskiej szwadronu żandarmerii pod jego dowództwem i przeznaczenie go pod rozkazy szefa sztabu głównego Wielkiej Armii. Żandarmeria litewska skierowana do Poznania znalazła się w składzie wojsk dowodzonych przez wicekróla Eugeniusza Beauharnais. Dn. 31 I 1813 oddział żandarmerii wileńskiej w sile 60 ludzi, znajdujący się dotąd przy sztabie głównym, wcielony został w Krośnie Odrzańskim do 3 p. szwoleżerów gwardii, z pozostałymi oddziałami R., stanowiąc osłonę wicekróla Eugeniusza, opuścił 12 II Poznań, 4 III Berlin, wycofując się następnie za Łabę na Wittenbergę, a w końcu do Lipska. Dn. 22 VII 1813 w okolicach miasteczka Herrnhut żandarmi R-a wcieleni zostali do zreorganizowanego 16 p. ułanów Ks. Warsz.; on sam natomiast pozbawiony komendy, nie umieszczony w czynnej służbie z powodu młodego wieku, małego doświadczenia bojowego, a równocześnie posiadanego wysokiego stopnia oficerskiego, umieszczony został 15 VIII t.r. w Żytawie (Zittau) w składzie oficerskiej gwardii honorowej, dowodzonej przez gen. dyw. Stanisława Woyczyńskiego.
Jeszcze przed bitwą pod Lipskiem R. znalazł się w składzie kompanii gwardii honorowej, doprowadzonej do Düsseldorfu przez gen. Woyczyńskiego, następnie przedostał się z gwardią do Francji, 1 II 1814 stacjonował w Clermont i również po nowej organizacji gwardii w dn. 17 III 1814 do końca pozostawał w składzie 1 kompanii. Po abdykacji Napoleona R. przebywał do 18 V 1814 z gwardią honorową w okręgu Mantes (dep. Seine et Oise), w jej składzie przybył do kraju w sierpniu t. r. Nie wstąpił do powstającej armii Król. Pol., lecz powrócił na rodzinny Wołyń. Jako właściciel odziedziczonego Berdyczowa z przyległościami mieszkał w swojej rezydencji w sąsiednich Hryszkowcach lub w majątkach otrzymanych w spadku po żonie – Łukaszówce w pow. lipowieckim oraz Podłużnem na Polesiu wołyńskim. Uważany był za dobrego gospodarza, wzorowego hodowcę oraz doskonałego administratora i człowieka interesu (Tadeusz Bobrowski). Niesłusznie oskarżony przed D. Bibikowem, generałem-gubernatorem kijowskim, przez bratanicę Stefanię Radziwiłłównę (później Chrapowicką-Oskierczynę) o jej uwiedzenie, skutkiem tej intrygi «został rażony paraliżem» (Bobrowski). Wkrótce potem zmarł 3 X 1846 w Podłużnem.
Żonaty z Emilią z Worcellów, córką Leonarda, kuchmistrza w. kor., miał R. syna Michała, zmarłego w dzieciństwie, oraz jedyną córkę Marcelinę Czartoryską (zob.). R. był często mylony z gen. Michałem Radziwiłłem, synem Michała Hieronima, woj. wileńskiego.
Borkowski J. Dunin, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lw. 1895 s. 88–9; Kosiński A., Przewodnik heraldyczny, Kr. 1877 s. 552; Żychliński, XI 177; – Gembarzewski, Wojsko Polskie, 1807–14, W. 1905 s. 327–8, LII (Lista imienna oficerów pułków lit. 1812 r.); Iwaszkiewicz J., Litwa w roku 1812, W. 1912; Reboul F., Campagne de 1813, Paris 1912 II 220; Skałkowski A., Polskie gwardye honorowe 1814 r., w: Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, Lw. 1915 II; Sokolnicki M., Generał Michał Sokolnicki 1760–1815, Kr.-W. 1912 s. 259, 263–7; – Bignon L., Polska w 1811 i 1813 r., Kr. 1862 s. 242; Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979 I; Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807–1813, Kr. 1914 II; Jełowicki A., Moje wspomnienia 1804–1931–1838, Lw. 1933; Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, t. IV: 1812, P. 1929 s. 316–17; [Suchodolski A.], Pamiętnik czyli krótki rys czynności wojennych brygady polskiej 20tej jazdy, w wojnie 1813 r. od epoki przyłączenia jej do korpusu Igo Wielkiej Armii, w: „Czas”, dod. mies. 1859 t. 1 s. 46; Turno A., Z pamiętnika..., w: Skałkowski A., Fragmenty, P. 1928 s. 135 (wydawca pamiętnika pomylił R-a z gen. Michałem Radziwiłłem); Źródła do historyi pułku polskiego lekkokonnego Gwardyi Napoleona I, Wyd. A. Rembowski, W. 1899 s. 261; – „Kur. Warsz.” 1846 nr 279; – B. PAN w Kr.: rkp. 153 k. 12; – Informacje Jana Pachońskiego z Kr.
Zbigniew Zacharewicz