Roth (Rott) Michał (1721–1785), jezuita, misjonarz w Inflantach i pisarz w narzeczu latgalskim. Ur. 1 X w Iłłukszcie w Inflantach, w rodzinie mieszczańskiej kurlandzkiej (Curo, Curlandus), pochodzenia niemieckiego.
Do zakonu R. wstąpił 22 VII 1737 w Wilnie, po ukończeniu retoryki, prawdopodobnie w szkołach jezuickich w Iłłukszcie. Po dwuletnim nowicjacie odbytym w Wilnie przy kościele Św. Ignacego przeszedł roczne seminarium nauczycielskie w Słucku pod kierunkiem Michała Juniewicza, a następnie przez półtora roku uczył w Dyneburgu w klasach gramatyki i przez pół roku poetyki (1740–41). Studia filozoficzne odbył w Nieświeżu pod kierunkiem Macieja Dembego (1741–4), a teologiczne w Akademii Wileńskiej (1744–8); święcenia kapłańskie przyjął 16 V 1747 w katedrze wileńskiej. Po odbyciu studium prawa zakonnego (tzw. trzeciej probacji) w Wilnie (1748–9) złożył uroczystą profesję czterech ślubów 2 II 1755. Pracował od 1749 do 1765 r. na stacji misyjnej, fundowanej przez Jana Augusta Hylzena (Missio Hülseniana) w Kownacie, a następnie już do śmierci jako przełożony misji w Dagdzie w Inflantach polskich. Nie najlepszego zdrowia, znający jedynie język polski, łaciński i mniej łotewski, zdolny kaznodzieja, R. poświęcił się pracy wśród Łotyszów narzecza latgalskiego, zyskując sławę «Apostoła Łotwy». Wiele czasu spędzał w wioskach łotewskich, odwiedzał chorych i dostarczał im lekarstw sprowadzanych z Rygi, w okresie zimy uczył dzieci czytania, pisania, początków gramatyki i rachunków. Przezwyciężał opór rodziców, którzy zabraniali dzieciom nauki i karali je za skryte korzystanie z lekcji.
R. opublikował w narzeczu latgalskim kilka druków dewocyjnych (co najmniej cztery), m. in. książkę do nabożeństwa, skrót historii Starego i Nowego Testamentu oraz zbiór pieśni kościelnych, które zostały «zaczytane» i znamy jedynie ich łacińskie tytuły, podane w nekrologu. Zachowały się tylko nieliczne egzemplarze najważniejszej jego pracy, dwutomowego katechizmu Wyssa mocieyba katoliszka (Pełny wykład nauki katolickiej), wydanego w Połocku w r. 1805. Zawiera on wybrane teksty Pisma Św., następnie ich wyjaśnienie, a w końcu pytania i odpowiedzi na ich temat. Wg G. Manteuffla dzieło to było «uważane dotąd za niedosięgnięty pierwowzór pięknej mowy w miejscowym łotewskim narzeczu» („Inflanty polskie”, P. 1879 s. 75). Wg Kolumbana Pfeiffera, kontynuatora pracy misyjnej Rotha w Dagdzie, książki Rotha nie tyle odznaczały się czystością języka, czy dokładnościami gramatycznymi, ile zastosowaniem mowy ludowej tego regionu do jasnego wykładu prawd wiary i zachęty do pobożnego życia. Mimo kasaty zakonu w r. 1773 pozostał na swojej misji, należącej do prowincji białoruskiej. W r. 1782 brał udział w Kongregacji prowincji białoruskiej, która wybrała Stanisława Czerniewicza na wikariusza generalnego zakonu, a w r. 1783 w korespondencyjnym wyborze asystentów. Zmarł 22 XI 1785 w Dagdzie. Pochowany został w kościele w Dagdzie, «na pogrzebie były prawie całe Inflanty polskie» (G. Manteuffel).
Estreicher; Backer-Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII 212–13; Brown, Bibl. Pisarzów, s. 348; PSB (Hylzen Jan August); Słown. Pol. Teologów Katol., III 511; Enc. Kośc. XXIII 491–2; Enc. Org., XXII 353; Podr. Enc. Kośc. XXXIII/XXXIV 332; – Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku, Pet. 1856 II 230; Guilhermy E., Ménologe de la Compagnie de Jésus. Assistence de Germanie, S. 2 pars 2, Paris 1899 s. 488–9; Kleijntjenss J., Latvijas véstures avoti Jezuītu ordena archīvos, „Fontes historiae Latviae Societatis Iesu” T. 1: 1940 (Riga) s. 450–2, T. 2: 1941 s. 372, 375–7, 380, 434, 438–43; Manteuffel G., Inflanty polskie, P. 1879 s. 75, 122, 144; tenże, Księstwo inflanckie XVII i XVIII stulecia, „Przegl. Powsz.” T. 53: 1897 s. 39–40; Załęski S., Historia zniesienia jezuitów w Polsce i ich zachowanie na Białej Rusi, Lw. 1875 II 264–5; – Arch. Rom. S. I.: Lith. 26–32 (katalogi trzyletnie z l. 1740–70), Lith. 58–59 (katalogi roczne z l. 1738–73), Russia 3 II 18, 3 V 52 (list R-a z r. 1783 – podpisał się «Rott»), 3 IX 1–2 (Listy K. Pfeiffera o R-cie z r. 1786), 27 k. 72 (Akta kongregacji polockiej z r. 1782); Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 526 s. 10 (Sufragia), rkp. 1027 II k. 6 (nekrolog), Catalogus personarum et officiorum Soc Jesu in Alba Russia 1784/85, 1785/86; – Informacje S. Kučinskisa z Rzymu, właściciela egzemplarza Wyssa mocieyba katoliszka.
Ludwik Grzebień