Sprusiński Michał, pseud. i krypt.: emes, EMES, M.B., M. Spr., Maciej Bagiński, MB, Rezerwowy, Rezerwowy J., Rezerwowy M., Rezerwowy N., Rezerwowy S., Rezerwowy Sprusiński (1940–1981), poeta, krytyk literacki, tłumacz, wydawca. Ur. 2 IX w Krakowie, był synem Anastazego, inżyniera elektryka, i Jadwigi z Ratkiewiczów.
S. uczył się w Krakowie, w r. 1958 ukończył tu II Liceum im. króla Jana Sobieskiego. Następnie studiował polonistykę na UJ. Podczas studiów zarabiał na życie podejmując się różnych zajęć, m.in.: szklarza, robotnika w przedsiębiorstwie geologicznym, przewodnika wycieczek zagranicznych, wreszcie instruktora szachowego. Po uzyskaniu magisterium w r. 1963 został przyjęty na staż asystencki, a następnie na studia doktoranckie w Katedrze Historii Literatury Polskiej UJ. Wcześnie rozwinął obfitą i wielostronną działalność literacką. Debiutował w r. 1958 szkicem Ignacy Fik w „Księdze pamiątkowej III Gimnazjum, obecnie II Liceum im. króla Jana Sobieskiego w Krakowie 1883–1958” (Kr.); w r. 1960 ogłosił pierwszy wiersz Cały dzień pasterza w „Życiu Literackim”. Publikował w prasie kulturalnej różnych kierunków, m.in. w „Tygodniku Powszechnym” i „Więzi” (tu pod pseud. Maciej Bagiński), „Życiu Literackim”, „Miesięczniku Literackim”, „Kulturze”, „Odrze”. Uprawiał intensywnie bieżącą krytykę literacką, zarówno poezji jak i prozy. Dla PSB (t. 11, 1964) opracował życiorys Juliusza Kadena-Bandrowskiego. Najwięcej uwagi poświęcił jednak własnej twórczości poetyckiej (tomiki: Popołudnie, W. 1963, Horoskop, W. 1967, Sen słoneczny, W. 1974). Zdominowana przez motywy samotności, przemijania i śmierci, mieściła się w nurcie neoklasycyzmu, nawiązującym do poezji angloamerykańskiej. Krytyka, ceniąc talent i kulturę literacką S-ego, zarzucała mu jednak stylizatorską wtórność, toteż z czasem zaczął od poezji odchodzić, nie zarzucając jej jednak całkowicie. Zajmował się natomiast coraz chętniej tłumaczeniami, głównie poezji amerykańskiej (m.in. przekłady w opracowanych przez S-ego wyborach wierszy: „Umarli ze Spoon River” E. L. Mastersa i „Wiersze” C. P. Aikena ).
W r. 1965 został S. członkiem Związku Literatów Polskich. Brał udział w wielu imprezach, sympozjach, festiwalach literackich, m.in. na III Ogólnopolskim Dniu Poezji (1968) wygłosił referat Lista obecności nieobecnego pokolenia. Postrzegany jako jedna z najciekawszych młodych indywidualności pisarskich, otrzymał w r. 1968 nagrodę im. Andrzeja Bursy przyznawaną przez grupę «Barbarus», a także nagrodę «Głowy Podwawelskie» krakowskiego „Dziennika Polskiego”. W r. 1969 działalność krytyczna S-ego została uhonorowana nagrodą Pióra Klubu Studentów Wybrzeża «Zak» z Gdańska. T.r. doktoryzował się na UJ na podstawie monografii Juliusz Kaden-Bandrowski. Życie i twórczość (promotorem był Henryk Markiewicz), dobrze udokumentowanej a napisanej przy tym z narracyjną werwą. Wydana w r. 1971 (Kr.) otrzymała w r.n. nagrodę „Życia Literackiego” w dziedzinie krytyki.
W r. 1970 przeniósł się S. do Warszawy i tu od września t.r. był najpierw zastępcą naczelnego redaktora, a następnie redaktorem naczelnym Spółdzielni Wydawniczej «Czytelnik». Miał znaczny wpływ na profil tego wydawnictwa, przede wszystkim w zakresie polskiej literatury pięknej. Podjął też współpracę z Telewizją Polską (1971–8; wprowadzenia do spektakli teatralnych) i wszedł do zespołu redakcyjnego tygodnika „Literatura” (1974). Dwukrotnie przebywał w USA: w l. 1974–5 uczestniczył w International Writing Program przy State University of Iowa w Iowa City, w r. 1978 był stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku. Odbył też wiele innych podróży zagranicznych.
S. nadal systematycznie uprawiał działalność krytycznoliteracką. Prace swe, poświęcone głównie współczesnej literaturze polskiej i amerykańskiej, publikował poza czasopismami wymienionymi już poprzednio, m.in. w „Literaturze” (stała rubryka pt. Szaleństwa i metody), „Literatura na świecie” (od r. 1975 był tu członkiem redakcyjnej rady konsultacyjnej), „Polityce”, „Roczniku Literackim” (tu w l. 1969–73 i 1975 prowadził dział „Powieść. Opowiadanie”). Część tych tekstów wydał potem w tomach Imiona naszego czasu. Szkice o poezjach współczesnych i dawnych (Kr. 1974), Między prawdą a zmyśleniem. Szkice o nowszej prozie polskiej (Kr. 1978), cenionych za kompetencję, obiektywizm i pomysłowość interpretacyjną. Pracował nad książką o Czesławie Miłoszu. Dużo też tłumaczył; w jego przekładach ukazały się wiersze R. Jarrella „Mężczyzna spotyka kobietę” (W. 1976), J. Miltona „Samson walczący” (W. 1977), E. L. Mastersa „Antologia Spoon River” (W. 1981), J. Ritsosa „Sonata księżycowa. Poematy i wiersze” (W. 1980). Tłumaczenia S-ego znajdują się również w ułożonych przez niego zbiorkach: C. Sandburga „Wybór wierszy” (W. 1971), E. L. Mastersa „Poezje wybrane” (W. 1974), T. S. Eliota „Poezje” (Kr. 1981) i M. Matevskiego „Zrównanie dnia z nocą” (Kr. 1989). W wyborze i z posłowiem S-ego ukazały się „Szkice” E. Wilsona (W. 1973), „Krytyk i jego światy” D. Daichesa (W. 1976), „Wybór dramatów” T. S. Eliota (Kr. 1982). Zajmował się także S. edytorstwem utworów pisarzy polskich, zwłaszcza emigracyjnych (Kazimierz Wierzyński, Beata Obertyńska, Aleksander Janta Połczyński, Tadeusz Sułkowski). Dla serii Biblioteka Narodowa opracował powieść Kadena-Bandrowskiego „Generał Barcz” (Wr. 1975); rozpoczął edycję „Dzieł wybranych” tegoż autora ze swymi posłowiami (Kr. 1981–5, nie ukończona).
W dorobku pisarskim S-ego znalazły się poza tym libretto komedii muzycznej Achilles i miłość (wg komedii Artura Marii Swinarskiego „Achilles i panny”), wystawionej z muzyką Marka Sarta w Teatrze Nowym w Poznaniu w r. 1977 i przekład libretta opery M. Rimskiego-Korsakowa „Kościej nieśmiertelny”, wystawionej w Operze Śląskiej w Bytomiu w r. 1980. Pasjonował się sportem, pod krypt. Rezerwowy pisywał na ten temat felietony w „Literaturze” od r. 1972. W r. 1980 został kierownikiem literackim Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. W r. 1981 wyjechał na stypendium literackie do Grecji; zmarł 31 V t.r. w Porto Helio pod Atenami. Przyczyny jego śmierci nie zostały do końca wyjaśnione. Wiadomo, że od czasu, gdy został napadnięty i pobity w windzie w bloku, w którym mieszkał (przy ul. Solariego w Warszawie), uskarżał się na częste bóle głowy, czemu towarzyszyło zachwianie zmysłu równowagi. Być może, iż to przyczyniło się do wypadku w Porto Helio, gdy upadł i doszło do pęknięcia podstawy czaszki. Pojawiły się później również inne wersje okoliczności jego śmierci, lecz żadna nie została oficjalnie potwierdzona. Pochowany został w Krakowie na cmentarzu Salwatorskim.
S. był żonaty dwukrotnie: po raz pierwszy (1970) z Krystyną Mańkowską, dziennikarką, a po rozwodzie z nią, po raz dragi (1976) z Małgorzatą Załuską. Również i to małżeństwo się rozpadło. Potomstwa nie zostawił.
Pośmiertnie ukazał się wybór wierszy S-ego Miejsce w słońcu (W. 1984; tu także jego wiersze rozproszone, m.in. poemat Rozmyślania pod Wieżą Carmel z r. 1980) w opracowaniu Adrianny Szymańskiej i szkice o literaturze amerykańskiej Zwycięzcy i pokonani (W. 1984) z przedmową Lecha Budreckiego.
S. był osobowością silną i wyrazistą. Wielostronnie uzdolniony, ambitny, błyskotliwy w wystąpieniach publicznych, towarzysko atrakcyjny, zaprzyjaźniony z wieloma pisarzami, był przeciwieństwem gabinetowego literata, mimo iż tak wiele pracował.
Pamięci S-ego poświęcony jest wiersz Piotra Sommera „Pomyłka (Ostatnia niedziela maja 1981 r.)” („Antena” 1981 nr 17).
Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1959 i n.; – Słownik współczesnych pisarzy polskich, S. 2, W. 1978; Współcz. pol. pisarze, VII; – Górzański J., W zaciśniętych powiekach, „Literatura” 1986 nr 5; Kijonka T., 31 V 1982, Porto Helio, „Poglądy” 1982 nr 4 (fot.); tenże, W przededniu pełni, w: Księga z okazji 40-lecia Wydawnictwa „Czytelnik”, W. 1984; Pieszczachowicz J., Słowo o Michale Sprusińskim, „Kraków” 1985 nr 3; Wyka M., Krótka historia Iksa, w: Krakowskie dziecko, Kr. 1998 s. 58–62; Zadura B., Michał Sprusiński? – obecny, „Twórczość” 1985 nr 3; Zawada A., Retoryka i niepokój, „Twórczość” 1985 nr 5; – Mętrak K., Dziennik 1969–1979, W. 1997; tenże, Dziennik 1979–1983, W. 1998; O poezji, prozie i o sobie, [wywiad z S-m] „Fakty” 1975 nr 4 (T. J. Żółciński); Szymańska A., Michał Sprusiński – wspomnienie, „Twórczość” 1984 nr 8; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1981: „Kultura” nr 24 (M. Wydmuch), „Literatura” nr 26 (K. Mętrak, fot.), „Nowe Książki” (Z. Macużanka), „Poglądy” nr 14 (T. Kijowska, fot.), „Roczn. Liter.” (A. Biernacki), „Tyg. Powsz.” nr 24 ([M. Skwarnicki] Spodek), „Życie Literackie” nr 24 (B. Rogatko); – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpressu; – Informacje Tadeusza Kijonki z Kat.
Marta Wyka