Sternal Michał, pseud.: Łęg, Morski (1905–1992), ksiądz, kapelan Armii Krajowej, działacz Zrzeszenia «Wolność i Niezawisłość».
Ur. 14 IX w Klostar Ivanic w Chorwacji (Austro-Węgry), był synem Jana, specjalisty wiertacza naftowego, i Eleonory z Kuklów, miał m.in. brata Kazimierza, używającego nazwiska Szternal (1907–1981), uczestnika kampanii norweskiej i francuskiej 1940 r., cichociemnego, powstańca warszawskiego 1944 r.
Po powrocie z Chorwacji rodzina Sternalów zamieszkała w Męcinie Małej (pow. gorlicki), gdzie S. uczył się w szkole powszechnej. W r. 1926 ukończył Gimnazjum Klasyczne im. Marcina Kromera w Gorlicach i rozpoczął studia w Inst. Teologicznym w Przemyślu. Święcenia kapłańskie otrzymał 30 V 1931 z rąk ordynariusza przemyskiego bp. Anatola Nowaka. Następnie był wikarym kolejno w Dobrzechowie (pow. strzyżowski, do r. 1933), Humniskach (pow. brzozowski, do r. 1934), Jaśle (do r. 1937), Łańcucie (w r. 1937) oraz krótko w parafii Głębokie (pow. sanocki). W r. 1938 został proboszczem parafii św. Jana Chrzciciela w Bratkowicach (pow. rzeszowski).
W czasie drugiej wojny światowej S., wprowadzony w r. 1940 do konspiracji przez ppor. Józefa Rzepkę («Znicza»), dowódcę Placówki ZWZ Bratkowice-Głogów Mpol., został zaprzysiężony w Zaczerniu przez komendanta Obwodu ZWZ Rzeszów por. Łukasza Cieplińskiego («Antka»). Zaczął blisko współpracować z Cieplińskim, od wiosny 1941 inspektorem Inspektoratu Rzeszów ZWZ/AK, pełniąc m.in. funkcję jego łącznika i skrzynki kontaktowej. Na plebanii w Bratkowicach kwaterowali Ciepliński oraz oficerowie ze sztabu Okręgu i Komendy Głównej, odbywały się odprawy dowództwa Inspektoratu i szkolenia, przechowywano sprzęt radiowy i broń. S. wystawiał fałszywe metryki i dokumenty legalizacyjne, uczestniczył w działalności wywiadu AK. Od r. 1942 wraz z nauczycielem gimnazjalnym Józefem Stopą («Krukiem») i ks. Józefem Czyżem («Kasprem») wchodził w skład Komisji Rewizyjnej (tzw. Komisji Kasowej) Inspektoratu AK Rzeszów. Latem 1943 uczestniczył m.in. z Cieplińskim w przeprowadzanych w lasach bratkowickich próbach granatów i butelek zapalających, wyprodukowanych w konspiracji. W listopadzie t.r. na plebanii w Bratkowicach odbyło się spotkanie wizytującego Podokręg Rzeszów dziekana Okręgu Kraków AK ks. Józefa Zator-Przytockiego, szefa III Oddz. sztabu Okręgu płk. Zygmunta Szydka («Wiatra») i adiutanta komendanta Okręgu ppor. Stanisława Michałowskiego («Junoszy») z Cieplińskim oraz kapelanem Inspektoratu AK Rzeszów Ludwikiem Niemczyckim («Pasterzem»), proboszczem z Tyczyna; zaproponowano wówczas S-owi funkcję kapelana AK. Również późną jesienią uczestniczył S. wraz z całym sztabem Inspektoratu AK Rzeszów w konspiracyjnej uroczystości w domu łączniczki Marii Illukiewicz («Myszki») na Drabiniance (przedmieście Rzeszowa), podczas której Niemczycki poświęcił sztandar Inspektoratu. Wiosną 1944 ponownie przyjmował S. na plebanii Zator-Przytockiego, który opuścił na pewien czas Kraków po aresztowaniu (24 III) komendanta Okręgu Krakowskiego AK płk. Józefa Spychalskiego («Lutego»). Dn. 11 V t.r. rozkazem komendanta głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego («Bora») został S. mianowany kapelanem czasu wojny w stopniu kapitana. W lipcu przy zawiązaniu szkoleniowego oddziału partyzanckiego Podokręgu Rzeszowskiego o krypt. Kółeczko odprawił w lasach głogowskich mszę. Jako kapelan wziął udział w akcji «Burza», m.in. w 1. poł. sierpnia w Bratkowicach poprowadził ceremonię pogrzebową dziesięciu żołnierzy AK ze zgrupowania partyzanckiego dowodzonego przez Rzepkę.
Po wejściu Armii Czerwonej nie przerwał S. działalności konspiracyjnej, a po rozwiązaniu AK (19 I 1945) zgodnie z rozkazem komendanta Podokręgu AK Rzeszów mjr. Stanisława Pińkowskiego («Huberta») oraz na polecenie mjr. Cieplińskiego brał udział w zabezpieczaniu majątku Inspektoratu Rzeszowskiego. W maju 1945 nie stawił się na wezwanie Pow. Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie w celu konfrontacji z uwięzionymi żołnierzami AK. Zamieszkał w ukryciu u parafianina Piątka, a następnie wyjechał do rodziny w Męcinie Małej. W sierpniu t.r. wrócił do Bratkowic, ale po ponownym wezwaniu do Urzędu Bezpieczeństwa (UB) opuścił ostatecznie parafię. Od września do listopada ukrywał się u rodziny, a następnie wyjechał na Śląsk do Zabrza-Biskupic. Po uzyskaniu od bp. przemyskiego Franciszka Bardy listownej zgody na tzw. urlop o nieograniczonym czasie (nie ujawnił wówczas rzeczywistego powodu opuszczenia diec. przemyskiej) ubiegał się u bp. opolskiego Bolesława Kominka o pracę w parafii św. Jana Chrzciciela w Zabrzu (przedstawiając rzeczywiste powody dalszego ukrywania się pod fałszywym nazwiskiem). Gdy otrzymał zgodę, zameldował się w styczniu 1946 w Zarządzie Miejskim w Zabrzu na podstawie fałszywej kennkarty wystawionej na nazwisko Eugeniusz Ramsza. Na początku t.r. nawiązał kontakt z zamieszkałym w Zabrzu Cieplińskim, pełniącym wówczas funkcję prezesa Obszaru południowego Zrzeszenia «Wolność i Niezawisłość» (WiN), m.in. ochrzcił jego jedynego syna Andrzeja. Wiosną 1947, w związku z ogłoszoną amnestią, rozważał możliwość ujawnienia się, jednak za radą Cieplińskiego, wtedy prezesa IV Zarządu Głównego (ZG) WiN, zrezygnowal z tego zamiaru. Na prośbę Cieplińskiego ukrył w tym czasie pieniądze WiN (22 tys. dolarów). W grudniu t.r. aresztowany przez funkcjonariuszy UB, ujawnił miejsce przechowywania pieniędzy; ponieważ oświadczył, że nie znał ich pochodzenia, nie powiązano go z działaniem IV ZG WiN i niebawem zwolniono. S. wyjechał z Zabrza. W lipcu 1949 dołączył jako wikary do parafii św. Jakuba i Krzysztofa na Psim Polu we Wrocławiu; zameldował się wtedy już pod prawdziwym nazwiskiem. Starał się o wyjazd z kraju i w tym celu kontaktował się z Niemcami wysiedlanymi z Polski oraz urzędnikami Państw. Urzędu Repatriacyjnego; na początku r. 1950 podjął nieudaną próbę nielegalnego wyjazdu za granicę. We wrześniu udał się osobiście do Przemyśla po tzw. urlop; przedstawił wtedy biskupowi Bardzie rzeczywisty powód wyjazdu z diecezji w r. 1945 oraz okoliczności późniejszego aresztowania.
W nocy z 22 na 23 X 1950 S. został ponownie aresztowany przez UB we Wrocławiu, w ramach akcji przeciw duchowieństwu na Dolnym Śląsku (zatrzymano wtedy także księży: Ignacego Kociak-Pawlikiewicza, Tadeusza Witkosia, Jana Puzia, Pawła Komborskiego i Józefa Bełcha, a ponadto Marię Welker «Orzelską» oraz w styczniu 1951 Waleriana Trybkę). Aresztowani w tzw. sprawie «Unitas» (Spółdzielni Katolickiej i parafii Psie Pole) przeszli w areszcie wrocławskiego UB kilkumiesięczne ciężkie śledztwo ze stosowaniem m.in. karceru, nieprzerwanego wielogodzinnego przesłuchiwania (tzw. konwejeru) oraz pozbawienia jedzenia i snu. Do momentu konfrontacji z zeznaniami innych osób S. nie przyznawał się do niczego. Dn. 7 IV 1951 oskarżono go o udzielanie pomocy Cieplińskiemu (straconemu 1 III t.r.), ukrywanie pieniędzy WiN oraz posługiwanie się podrobionym dokumentem tożsamości. Dn. 20 VII t.r. został S. zwolniony; przez wiele lat uznawano to za rezultat interwencji władz kościelnych, jednak jak wynika z akt śledczych, zdecydowała o tym Julia Brystygierowa, dyrektor Dep. V Min. Bezpieczeństwa Publicznego.
Przez kilka l.n. nie otrzymywał S. zatwierdzenia jako proboszcz w żadnej parafii. W r. 1958 był wikarym w Jasielnicy Rosielnej (dekanat Brzozów). Dopiero w grudniu t.r. został proboszczem parafii św. św. Piotra i Pawła w Borku Starym koło Rzeszowa. Brał tam udział w życiu społecznym, utrzymywał kontakty z byłymi żołnierzami AK, a po przejściu w r. 1980 na emeryturę rozwinął szerzej działalność na rzecz środowiska kombatanckiego AK i WiN. W trakcie II Katolickiego Tygodnia Historycznego, zorganizowanego 5–13 IV 1986 w Rzeszowie, wygłosił referat Pamięci żołnierzy Armii Krajowej diecezji przemyskiej, w którym przedstawił działalność konspiracyjną Cieplińskiego, upominając się o przywrócenie mu dobrego imienia; ponownie występował w sprawie Cieplińskiego w l. 1989 i 1990, ale unieważnienia wydanego nań wyroku (17 IX 1992) nie doczekał. Dn. 13 XI 1988 w Błażowej, podczas koncelebrowanej przez S-a uroczystej sumy z okazji 70-lecia odzyskania niepodległości, wystawiono odnaleziony rok wcześniej sztandar Inspektoratu AK Rzeszów. Od r. 1989 uczestniczył S. w działalności powstających organizacji kombatanckich, służył radą i pomocą m.in. w sprawie poświęcania tablic i sztandarów. Sam ufundował i poświęcił tablicę przy kościele w Mszanie Dolnej, upamiętniającą jego brata Kazimierza Szternala. W r. 1990 przewodniczył uroczystościom pogrzebowym wdowy po Cieplińskim, Jadwigi. Zmarł 29 V 1992 w Borku Starym, został pochowany 1 VI z ceremoniałem wojskowym na miejscowym cmentarzu parafialnym. Był odznaczony Krzyżem Armii Krajowej, czterokrotnie Medalem Wojska oraz francuskimi Croix de Mérite i La Croix de Partisan.
Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny [w druku]; Myszor J., Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, W. 2002 I; Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, W. 1984; – Bentkowski A., Wina «WiN-u», „San” 1990 nr 9; Bogaczewicz S. A., Sprawa księży z parafii Wrocław-Psie Pole jako przykład represji wobec Kościoła, w: Represje wobec Kościoła Katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie 1945–1989. Studia i materiały, Wr. 2004 s. 66–89; Jakimek-Zapart E., Przekazanie Inspektoratu Rzeszów w likwidacji, 1 III 1945, „Zesz. Hist. WiN” 2005 nr 23 s. 276; Ney-Krwawicz M., Sztandary i proporce Armii Krajowej, W. 1994 s. 36, 41; Ostasz G., Z dziejów «Rozbratla» – Obwodu AK Rzeszów, Rzeszów 2003; Szeliga K., Kapelan Armii Krajowej, „Nowiny” 1992 nr 32; Tochman K. A., Ks. kpt. Michał Sternal – partyzancki kapelan, „Polska Zbrojna” 1992 nr 3; Wójcik Z. K., Ksiądz kapitan Michał Sternal, „Studia Rzeszowskie” T. 1: 1995 s. 149–50; tenże, Rzeszów w latach drugiej wojny światowej. Okupacja i konspiracja 1939–1944–1945, Rzeszów–Kr. 1998 (fot.); tenże, Udział księży diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w działalności podziemia antykomunistycznego w latach 1944–1956. Przyczyny–fakty–represje, „Śląskie Studia Hist.-Teolog.” T. 36: 2003 z. 1 s. 224, 227; Zagórski A., Inspektorat AK Rzeszów, „Tyg. Powsz.” 1966 nr 33; tenże, Przywódcy WiN-u. Michał Sternal, „Orzeł Biały” 1992 nr 6 s. 10–12; – Łopuski J., Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień–grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty, W. 1990 s. 43, 274; Wojskowy ruch oporu na Rzeszowszczyźnie. Wspomnienia kap. rez. mgr. Edwarda Brydaka «Andrzeja», żołnierza Armii Krajowej, Rzeszów, kwiecień 1978 r., Kr. 1989 s. 75–7, 82; Wójcik Z. K., Żołnierze w sutannach – rozmowa z ks. kpt. Michałem Sternalem, „San” 1989 nr 2 s. 8; Zator-Przytocki J., Pamiętnik, Gd. 1975 s. 165; Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, Oprac. A. Zagórski, Wr. 2000 VI cz. 3; – Roczn. diec. przemyskiej na r. 1958/9, Przemyśl 1959 s. 43; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1992: „Nowiny” nr 107, 111, „Polska Zbrojna” nr 135; – IPN w W.: sygn. 944/39 (dawna J) sygn. Sr 1099/50, akta sprawy karnej przeciwko Cieplińskiemu i in., t. 7 k. 51, przekazanie Inspektoratu Rzeszów, 1 III 1945, akt oskarżenia z 4 VII 1950 członków IV ZG WiN; IPN Oddz. we Wr.: Akta kontrolno-śledcze w sprawie Ignacego Pawlikiewicza i in., nr 039/3 t. 1–3, akta obiektowe na kler krypt. «Profil», nr 032/211, akta kontrolne śledztwa S-a, nr 039/151; Wojsk. Biuro Badań Hist. w W.: Zbiory Specjalne B. Nauk., Komenda «Rzemiosła», protokół spisany 6 II 43, sygn. III/35/23 k. 2, książka kasowa Inspektoratu AK Rzeszów, sygn. III/35/18; – Zbiory Andrzeja Zagórskiego w Kr.: Relacja ustna S-a, sygn. I–272, zeszyt ewidencyjny Obwodu AK Rzeszów 2 I 1944, k. 22 (zbiory Edwarda Brydaka, fotokopia).
Elżbieta Jakimek-Zapart