Szczepański Mieczysław Roman, pseud.: Dębina, Strzemię, Mieczysław, Spaniel, nazwiska konspiracyjne: Mieczysław Szczepkowski, Mieczysław Łebkowski, Mieczysław Łepkowski (1919–1945), oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, cichociemny.
Ur. 21 IX w Chełmży, był synem Konrada, miejscowego naczelnika Urzędu Pocztowego i Telegrafu, oraz Teofili z Lewandowskich. Miał siostrę Halinę i brata Edmunda (1918–1992), żołnierza WP i AK, uczestnika powstania warszawskiego 1944 r., po wojnie zamieszkałego w Argentynie.
Od r. 1929 uczył się S. w Państw. Gimnazjum Humanistycznym w Chełmży; należał wtedy do ZHP i był zastępowym 24. Pomorskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego. W r. 1937 zdał maturę, po czym odbył kurs unitarny w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowie – Komorowie, a następnie był przez rok słuchaczem w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. W r. 1938 wstąpił do Szkoły Podchorążych Artylerii (SPA) w Toruniu; po ukończeniu pierwszego roku nauki, jako kapral podchorąży, rozpoczął 13 VIII 1939 praktykę w 24. p. artylerii lekkiej (pal) 24. DP w Jarosławiu. Po wybuchu drugiej wojny światowej został skierowany do Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej Nr 10 w Jarosławiu (ośrodek zapasowy 24. pal) i od 6 IX t.r. uczestniczył w obronie linii Sanu w szeregach 1. baterii 3. dyonu artylerii 40. pal; od 12 IX walczył w baonie piechoty, dowodzonym przez ppłk. Henryka Kowalówkę i przeszedł szlak bojowy Jarosław – Lebiedzie – Dzików Stary – Biłgoraj – Cieszanów – Józefów – Zamość – Kowel. Podobnie jak wszyscy podchorążowie toruńskiej SPA został rozkazem marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego mianowany 15 IX podporucznikiem (ze starszeństwem z 1 IX). W Kowlu 19 IX wszedł jako oficer zwiadowczy do grupy płk. Leona Koca i wraz z nią dotarł 24 IX do Piasków Luterskich, gdzie objął dowodzenie plutonem w samodzielnej grupie kpt. Strzeleckiego; przez Lublin, Dzwolę i Janów Lub. przybył do Przemyśla.
Dn. 7 X 1939 został S. aresztowany przez władze sowieckie przy próbie przekroczenia granicy na Sanie; osadzono go początkowo we Lwowie w więzieniu przy ul. Gródeckiej, a następnie w Podwołoczyskach i Tarnopolu. Jako mieszkaniec Pomorza został 20 X t.r. zwolniony na mocy umowy niemiecko-sowieckiej, obejmującej polskich jeńców wojennych z terenów włączonych w r. 1939 do Rzeszy. Razem z ppor. Eugeniuszem Stuligłową udał się do Lwowa, a następnie w okolice Turki nad Stryjem i w tym rejonie przekroczył 7 XII granicę węgierską. Internowany w obozie oficerskim w Domös, zbiegł 22 I 1940 i przez Jugosławię oraz Włochy dotarł do Francji. Dn. 25 I t.r. w Modane wstąpił do formujących się oddziałów wojska polskiego. Skierowany do stacji zbornej Polskich Sił Zbrojnych (PSZ) w koszarach Bessières w Paryżu, zweryfikowany w stopniu podporucznika służby stałej artylerii (ze starszeństwem z 1 IX 1939), przebywał od 6 III 1940 w Ośrodku Wyszkolenia Oficerów Artylerii w La Roche-sur-Yon, skąd 4 IV t.r. został odkomenderowany jako instruktor do baonu szkolnego łączności w 3. pal 3. DP w Coëtquidan. Po kapitulacji Francji (22 VI) ewakuował się z portu w St.-Jean-de-Luz na m/s «Batory» do Plymouth. Przebywał następnie w obozach w Coatbridge i Crawford, a od 17 VII służył jako młodszy oficer w 3. i 2. baterii 1. dyonu artylerii lekkiej 1. Brygady Strzelców. Dn. 27 I 1941 skierowano go na kurs oficerski dowódców plutonów łączności w Centrum Wyszkolenia Łączności, który ukończył 6 III t.r. Dn. 15 XI został przydzielony do 1. pal, gdzie kolejno pełnił obowiązki oficera łączności w 1. dyonie artylerii, oficera zwiadu dyonu i dowódcy plutonu. Odbył kurs kierowców samochodowych w Kirkcaldy (27 XII 1941 – 21 II 1942), a następnie 5 VI 1943 został odkomenderowany na staż w armii brytyjskiej. Awansował na stopień porucznika (ze starszeństwem z 1 VII t.r.).
W r. 1943 zgłosił się S. do służby w kraju i jako cichociemny przeszedł szkolenie spadochronowe i dywersyjne. Zaprzysiężony 23 IX t.r. na rotę przysięgi AK w Oddz. VI Sztabu Naczelnego Wodza PSZ, przybrał pseud. Dębina i Strzemię. W marcu 1944 przypłynął konwojem do Głównej Bazy Przerzutowej (Nr 11) w Brindisi we Włoszech. W nocy z 4 na 5 V t.r. (operacja lotnicza o krypt. Weller 17) został zrzucony w sześcioosobowej grupie spadochroniarzy dowodzonej przez por. Cezarego Nowodworskiego (ekipa 49) 15 km na południe od Skalbmierza (pow. pińczowski); został wtedy awansowany do stopnia kapitana. Przez kilka tygodni przebywał w majątku Lucyny Thugutt w Nagórzanach koło Kazimierzy Wielkiej (pow. pińczowski). W czerwcu otrzymał przydział do Podokręgu Nowogródek jako oficer 7. baonu 77. p. AK. W trakcie lipcowej operacji «Ostra Brama» działał w składzie zgrupowania nowogródzkiego ppłk. Janusza Szlaskiego («Prawdzica», «Borsuka»). Po aresztowaniu 17 VII przez NKWD komendanta Okręgu Wileńskiego AK ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego «Wilka» przedostał się do Puszczy Rudnickiej, gdzie znalazł się w ścisłej grupie ppłk. Szlaskiego. Razem z podchorążym Januszem Munkiem («Januszem») przebijał się w sierpniu w stronę Grodna, by dotrzeć do powstańczej Warszawy; został wówczas ranny. Zatrzymał się w Otwocku, gdzie kontynuował współpracę z ppłk. Szlaskim, a w październiku wyjechał do Lublina; tam nawiązał kontakt z dowództwem AK, m.in. z cichociemnymi: ppor. Czesławem Rossińskim («Jemiołą»), dowódcą skadrowanego 8. pp Legionów AK, i mjr. Jerzym Iszkowskim («Orczykiem»). W dn. 5 i 12 XI uczestniczył w naradach, na których m.in. omawiano sprawę obrony przed komunistycznym terrorem ze strony NKWD i planowano zamachy na przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta oraz przewodniczącego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) Edwarda Osóbkę-Morawskiego; od zamiarów tych ostatecznie odstąpiono. W poł. grudnia został wyznaczony na p.o. inspektora AK Lublin-miasto. Równocześnie pod przybranym nazwiskiem Łebkowski podjął pracę w Dep. Statystycznym PKWN.
Dn. 9 I 1945 w Lublinie został S. aresztowany przez NKWD; więziono go początkowo w areszcie NKWD przy ul. Chopina, a następnie w podziemiach Zamku lubelskiego. W śledztwie prowadzonym przez NKWD i Urząd Bezpieczeństwa Publicznego był torturowany fizycznie i nękany psychicznie. Od 6 IV t.r. sądzono go w Lublinie razem m.in. z Rossińskim i żołnierzami AK (tzw. sprawa jedenastu, sprawa «Jemioły»). Dn. 9 IV Wojskowy Sąd Okręgowy w Lublinie, pod przewodnictwem ppłk. Konstantego Krukowskiego, przy udziale prokuratora mjr. Witolda Zubowicza, skazał go wraz z pozostałymi oskarżonymi (Rossińskim, Bolesławem Mucharskim, Janem Nawratem, Tadeuszem Jamrozem, Romualdem Szydelskim, Eugeniuszem Jaroszyńskim, Mirosławem Grabowskim, Witoldem Młyniakiem, Franciszkiem Bujalskim i Zbigniewem Barszczewskim) na karę śmierci. Podjęte przez gen. Leona Bukojemskiego, dowódcę Okręgu Wojskowego w Lublinie, działania na rzecz ułaskawienia S-ego (wraz z czterema skazanymi) nie powiodły się. Bierut, na wniosek Naczelnego Dowódcy ludowego WP marsz. Michała Roli-Żymierskiego i Naczelnego Szefa Sądownictwa Wojskowego gen. Aleksandra Tarnowskiego, nie skorzystał z prawa łaski. S. z pozostałymi skazanymi został 12 IV 1945 rozstrzelany w podziemiach Zamku lubelskiego; prawdopodobnie pochowano go we wspólnej mogile na cmentarzu przy ul. Unickiej. Pośmiertnie został odznaczony, m.in. Krzyżem AK (1980), Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. (1981) i Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (1992).
S. rodziny nie założył. Jego narzeczona Irene Henderson-Thornton, Szkotka, organizowała w Edynburgu w l. 1981–9 pomoc medyczną dla Polski oraz sfinansowała dwa wydania książki Józefa Garlińskiego „Kiedy brat zabija brata... Losy żołnierza AK Mieczysława Romana Szczepańskiego” (Londyn 1987, W. 1995).
Nazwisko S-ego umieszczono 19 IX 1965 na pomniku żołnierzy Samodzielnej Brygady Spadochronowej i Cichociemnych, poległych w czasie drugiej wojny światowej, na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Siostra S-ego Halina doprowadziła do wniesienia w czerwcu 1989 przez Prokuratora Generalnego PRL rewizji nadzwyczajnej, w wyniku której S. i dziesięciu straconych żołnierzy AK zostało 11 V 1990 uniewinnionych. Nazwisko S-ego widnieje na tablicy poświęconej cichociemnym na kościele św. Jacka w Warszawie i na tablicy represjonowanych oficerów i absolwentów SPA w Sali Tradycji Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia im. gen. J. Bema w Toruniu (odsłoniętej 1 VI 1991). W r. 1995 w związku z 50. rocznicą egzekucji odsłonięto 7 V na Zamku w Lublinie tablicę poświęconą S-emu i dziesięciu straconym, a w Zespole Szkół Średnich (dawne Państw. Gimnazjum Humanistyczne) w Chełmży tablicę poświęconą S-emu (9 X).
Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; Słown. cichociemnych, I; Słownik biograficzny Chełmży i okolic, Tor. 2001; Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, Tor. 1996 II (bibliogr., fot.); Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1998 supl. I; Tucholski J., Cichociemni, W. 1988 (fot., błędy); – Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kr. 1994; Bystrzycki P., Jesteśmy to winni, „Prawo i Życie” 1989 nr 20; tenże, Nieskrupulatność, „Przegl. Tyg.” 1988 nr 50; tenże, O dobrą pamięć po poległych, „Polityka” 1985 nr 24; tenże, Plama do wymazania, „Prawo i Życie” 1988 nr 24; tenże, Znak cichociemnych, W. 2009; Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, L. 1995; Drogi cichociemnych, Londyn 1971 s. 390 (fot.); Gabryel P., Śmierć cichociemnego. Czy planowano zamach na Osóbkę-Morawskiego?, „Wprost” 1988 nr 4, 37; Garliński J., Politycy i żołnierze, Londyn 1971; Górecka-Gromniak E., Kiedy brata zabija brat, „Kierunki” 1989 nr 34; Historia Polskiego Znaku Spadochronowego obcokrajowców, Oprac. J. Lorys, Londyn 1993 z. 9 s. 150; Jaroniak P., Mieczysław Szczepański – „cichociemny” z Chełmży, „Głos Chełmżyński” 2010 nr 1 s. 14–15; Kister A. G., Komenda Okręgu Lublin AK w 1944 roku (na podstawie akt sądowych Wojsk. Sądu Rejonowego w Lublinie) „Zesz. Hist. WiN-u” R. 5: 1996 nr 9 s. 15–16; tenże, Komenda Okręgu Lublin Armii Krajowej w 1944 roku, W. 2000; Krzyżanowski J.R., Sprawa cichociemnych, „Orzeł Biały” 1986 nr 1407 s. 1217; tenże, Sprawiedliwość A.D. 1987, „Nowy Dzien.” 1988 nr 4434; Leszczyńska Z., Ginę za to co najgłębiej człowiek ukochać może. Skazani na karę śmierci przez sądy wojskowe na Zamku lubelskim (1944–1945), L. 1998; Leszczyńska Z. i in., Rozliczyć zbrodniarzy. Symbol czwarty: Zamek w Lublinie, „Polska Zbrojna” 1993 nr 48 s. 2–3; Przemyski A. P., Zamach na Bieruta, „Relacje” 1989 nr 7; Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956, Red. W. Kulesza, A. Rzepliński, W. 2000; Sikora L., Plama do wymazania. Listy do redakcji, „Prawo i Życie” 1988 nr 34; Szczepańska H., Jeszcze o cichociemnych, „Polityka” 1985 nr 51/52; taż, Kogo rehabilitować?, „Prawo i Życie” 1988 nr 43; taż, Uniewinnienie, „Polityka” 1990 nr 48; Tochman K., Kto rozstrzelał 11 oficerów?, „Gaz. Pozn.” 1991 nr 161; Tucholski J., Cichociemni 1941–1945. Sylwetki spadochroniarzy, W. 1984; tenże, Kogo rehabilitować?, „Prawo i Życie” 1988 nr 34; tenże, Spadochroniarze, W. 1991; Tycner J., Zabójstwo w majestacie bezprawia, „Prawo i Życie” 1989 nr 37; Wasiak R., Kiedy brata zabija brat, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1988 nr z 4 III; – Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość na Lubelszczyźnie w latach 1944–1947 w opracowaniach funkcjonariuszy MSW, Red. P. Mirski, J. Twardowski, L. 2002; – „Nowy Dzien.” 1985 nr z 10–11 VIII s. 4 (Oświadczenie Zarządu Koła Cichociemnych AK); – CAW: Woj. Sąd Okręgowy w L., Akta sprawy sąd. S-ego i in., sygn. 0–259/45; Studium Polski Podziemnej w Londynie: Dok. osobowe i weryfikacyjne S-ego; – Mater. w posiadaniu Haliny Szczepańskiej z P. oraz w zbiorach autora: List E. Stuligłowy do Irene Thornton (6 VII 1989), listy H. Szczepańskiej; – Informacje Haliny Szczepańskiej i Przemysława Bystrzyckiego z P., Janusza Skalskiego z W., Bohdana Thugutta z Kr. oraz Zdzisława Luszowicza i Antoniego Noska z Wielkiej Brytanii.
Krzysztof A. Tochman