Piątkowski (Mak–Piątkowski) Mieczysław Seweryn, pseud. Hipolit, Mak, Seweryn (1880–1945), inżynier, działacz socjalistyczny, oficer WP, działacz Stronnictwa Demokratycznego. Ur. 18 III w Kiernasówce na Podolu, był synem Antoniego i Cecylii z Bielińskich, młodszym bratem Stanisława (zob.). W czasie nauki w V Gimnazjum w Kijowie P., obok Jamesa Douglasa i Józefa Nowickiego, był w r. 1897 współzałożycielem, a potem jednym z przywódców polskiej tajnej organizacji uczniowskiej. Następnie jako jej delegat jeździł po Ukrainie i zakładał podobne organizacje, m. in. w Humaniu, Żytomierzu i Białej Cerkwi. W l. 1898 i 1899 był bibliotekarzem w tajnej bibliotece polskiej w Kijowie. Po ukończeniu gimnazjum w r. 1901 P. wstąpił na Wydział Mechaniczny Politechniki we Lwowie. Był współzałożycielem postępowego towarzystwa akademickiego «Wspólna Nauka». Uczestniczył też w redagowaniu i wydawaniu pisma „Promień”. Wg wspomnień Stanisława Siedleckiego należał do grupy studentów, która stała się oparciem dla organizacji «Promień» na Ukrainie. W grudniu 1901 P. wstąpił do sekcji lwowskiej Organizacji Zagranicznej (OZ) Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W lutym 1902 został skarbnikiem sekcji, potem przez dłuższy czas kierował także kolportażem pism socjalistycznych („Przedświtu”, „Robotnika”, „Światła” i in.) we Lwowie. Kilkakrotnie wyjeżdżał w głąb Rosji, m. in. w grudniu 1904 udał się tam na polecenie Józefa Piłsudskiego, z zadaniem zbadania ruchu rosyjskich transportów wojskowych na trasie Ural–Charbin ze szczególnym uwzględnieniem okolic Bajkału dla potrzeb wywiadu japońskiego.
W r. akad. 1904/5 w mieszkaniu P-ego, w willi przy ul. Krzyżowej we Lwowie, mieściło się tajne laboratorium materiałów wybuchowych. W maju (czerwcu?) 1905 P., wraz z Ignacym Sadowskim, przewiózł do Warszawy pierwszy transport pistoletów typu «mauser» dla Organizacji Bojowej (OB) PPS i włączył się do jej działalności pod pseud. Hipolit. Po aresztowaniu Józefa Mireckiego i I. Sadowskiego (20 VIII) P. objął kierownictwo OB w Warszawie, m. in. zorganizował nowe «dziesiątki» OB na Woli, Powązkach, Bródnie i w dzielnicy Jerozolima. We wrześniu 1905 dowodzona przez niego grupa bojowa dokonała nieudanego zamachu bombowego na pomnik na Woli, postawiony przez władze rosyjskie na pamiątkę bitwy o Warszawę w r. 1831. Wkrótce potem 4 X 1905 P. został aresztowany wraz z Medardem Downarowiczem i następnego dnia osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, skąd po roku przeniesiono go do więzienia mokotowskiego. Sądzony m. in. razem z M. Downarowiczem, wyrokiem Warszawskiego Wojskowego Sądu Okręgowego z 31 X 1906, został skazany na dwa lata katorgi. W marcu r. n. wysłany do Aleksandrowska pod Irkuckiem, zbiegł stamtąd jesienią z Downarowiczem i w styczniu 1908 przybył do Lwowa. We Lwowie kontynuował przerwane studia na Politechnice (Wydział Mechaniczny i Geodezja). Jako jeden z pierwszych wstąpił do utworzonego w r. 1908 Związku Walki Czynnej (był instruktorem-wykładowcą nauki o materiałach wybuchowych), a w r. 1910 – do «Strzelca». W t. r. uzyskał dyplom inżyniera i do wybuchu pierwszej wojny światowej pracował przy budowie dróg i mostów jako inżynier powiatowy w Kosowie.
Po wybuchu wojny w r. 1914 władze austriackie internowały P-ego, jako poddanego rosyjskiego, w obozie w Miszkolcu na Węgrzech. Zwolniony w październiku t. r., dzięki interwencji Ignacego Daszyńskiego, wyjechał do Krakowa i wstąpił do Legionów Polskich. Służył w 1 kompanii saperów (m. in. brał udział w bitwie pod Krzywopłotami), a potem w 1 p. artylerii. Z dn. 1 VII 1915 mianowano go podporucznikiem. W czasie tzw. kryzysu przysięgowego udało mu się uniknąć internowania. Udał się na Lubelszczyznę, gdzie przez pewien czas był kierownikiem młyna i działał w Polskiej Organizacji Wojskowej w rejonie Lublin–Krasnystaw. Potem osiadł w miejscowości Łuka Mołczańska (pow. jampolski), a następnie w Kosowie. Po śmierci żony i zapewnieniu dzieciom opieki rodziny w końcu 1919 r. wyjechał do Warszawy i został oficerem zawodowym żandarmerii WP. Awansowany do stopnia podpułkownika (ze starszeństwem z dn. 1 VI 1919), był zastępcą dowódcy I Dywizjonu Żandarmerii w Warszawie. Po zakończeniu działań wojennych w r. 1920 wystąpił z wojska i przez rok pracował jako geodeta w Łucku i Włodzimierzu Wołyńskim (w ramach akcji osadnictwa wojskowego na Wołyniu). W r. 1921 powrócił do służby w żandarmerii w Warszawie. W czasie przewrotu majowego 1926 r. dowodzony przez P-ego I Dywizjon Żandarmerii WP, jako pierwsza jednostka wojskowa, wystąpił po stronie Piłsudskiego, zajmując 12 V rano Dworzec Wschodni, na który przybył z Sulejówka Józef Piłsudski. Był od tego czasu jednym z najbardziej zaufanych oficerów, a dowodzony przezeń dywizjon stanowił ochronę siedziby Piłsudskiego w Belwederze. Po zaginięciu gen. Włodzimierza Zagórskiego w sierpniu 1927, m. in. właśnie P. prowadził śledztwo w tej sprawie. Z dn. 1 I 1929 został mianowany pułkownikiem i jeszcze w tym samym miesiącu przeniesiony służbowo na stanowisko zastępcy komendanta Wojskowego Instytutu Geograficznego. W marcu 1930 wyznaczony na komendanta miasta Lwowa, z dn. 31 III 1931 został na własną prośbę przeniesiony w stan spoczynku. Powrócił wówczas do Warszawy i objął posadę sekretarza generalnego w warszawskim przedstawicielstwie koncernu naftowego «Małopolska».
W drugiej połowie lat trzydziestych P. należał do czołowych przedstawicieli tzw. lewicy legionowej. Był jednym z inspiratorów rozłamu w Legionie Młodych, a następnie, obok Władysława Bociańskiego, jednym z przywódców utworzonego w wyniku rozłamu w r. 1937 Związku Lewicy Patriotycznej. Pod jego wpływem Związek zgłosił akces do Klubu Demokratycznego. Jednocześnie żywo uczestniczył w działalności, której rezultatem było powołanie w r. 1937 Klubów Demokratycznych. Wg wspomnień Januarego Grzędzińskiego właśnie P-ego należy uważać za twórcę pisma „Czarno na Białem” (wydawanego od czerwca t. r.); w jego mieszkaniu zapadła decyzja o powołaniu pisma i to on powierzył Grzędzińskiemu stanowisko redaktora naczelnego. W znacznym stopniu finansował także to pismo. Dn. 8 VIII 1937 w „Czarno na Białem” (nr 8) ukazał się głośny artykuł P-ego pt. Legiony a endecja, w którym zwracał uwagę na przeciwieństwa ideologii legionowej i endeckiej (w nawiązaniu do podejmowanych wówczas przez Obóz Zjednoczenia Narodowego prób częściowego zaakceptowania ideologii Narodowej Demokracji). Na konstytucyjnym zebraniu warszawskiego Klubu Demokratycznego 16 X t. r. wybrany został do Komisji Rewizyjnej. Obok Juliusza Dąbrowskiego reprezentował województwo warszawskie na I Zjeździe (Kongresie) Stronnictwa Demokratycznego (15–16 IV 1939 w Warszawie). Wybrano go wówczas do Rady Naczelnej, a wkrótce wszedł w skład Komisji Politycznej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 P. usiłował wstąpić ochotniczo do WP, ale z powodu wieku nie przyjęto jego zgłoszenia. W czasie okupacji niemieckiej uczestniczył w pracach konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego («Prostokąt»), utrzymywał też kontakty z działaczami Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość i zajmował się akcją pomocy dla rodzin osób aresztowanych. Po ukazaniu się w „Nowym Kurierze Warszawskim” artykułu o jego przedwojennej działalności ukrywał się pod nazwiskiem Mieczysława Kowalskiego. Kiedy otrzymał wiadomość o uwięzieniu syna Bohdana Juliusza w Mińsku Litewskim, zgłosił udział w planowanej akcji mającej na celu jego uwolnienie. Przed wyjazdem do Mińska został 16 IV 1943 (wg innych danych 27 III t. r.) aresztowany podczas łapanki w kawiarni «Melodia» na Placu Zbawiciela, pod nazwiskiem Piotr Kaczorowski. Rozpoznany i osadzony na Pawiaku, 24 VIII t. r. został wywieziony do Oświęcimia (nr obozowy 139 146), a stamtąd 24 VI 1944 do Buchenwaldu. W kwietniu 1945 w czasie ewakuacji więźniów tego obozu do Flossenburga, skrajnie wycieńczony, został uwolniony przez wojska amerykańskie. Jednak ciężki atak anginy pectoris spowodował jego śmierć 9 (?) V 1945 w szpitalu we Flossenburgu. Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości z Mieczami i trzykrotnie Krzyżem Walecznych.
W małżeństwie, zawartym w r. 1902, z Wiktorią z Olszewskich (1884–1919), studentką UJ, członkinią PPS i kolporterką literatury socjalistycznej, P. miał córkę Jadwigę Joannę (ur. 1904), zamężną Bronic, polonistkę, pracownika administracyjnego Rady Narodowej m. st. Warszawy, oraz synów: Zbigniewa Antoniego (ur. 1908), absolwenta Wyższej Szkoły Nauk Polityczno-Ekonomicznych, żołnierza II Korpusu WP gen. W. Andersa, skoczka spadochronowego, uczestnika ruchu oporu w Jugosławii, od r. 1945 przebywającego w Buenos Aires, Bohdana Juliusza (zob.) i Aleksego Konrada Zenona (ur. 1915), podporucznika, dowódcę plutonu 3 p. szwoleżerów w kampanii jesiennej 1939 r.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia, (fot., błędna data roczna ur. –1881); PSB, (Downarowicz Medard); Dziennik Personalny Min. Spraw Wojskowych, 1929 nr 1 s. 1, nr 3 s. 15, 1930 nr 8 s. 111, nr 17 s. 365; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; – Cieślikowski Z., Tajemnica śledztwa KO-1042/27, W. 1976; Domańska R., Pawiak. Więzienie gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Grzędziński J., Geneza Sekcji Młodych Klubów Demokratycznych, „Pokolenia” 1964 nr 1 s. 45, 47, 49, 54, 59, 60, 67; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 II; Księga Pamiątkowa PPS, s. 131; Malinowski-Pobóg W., Józef Piłsudski, W. 1935 II; Pawłowski I., Geneza i działalność Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS 1904–1905, Wr. 1976; Radek S. A., Rewolucja w Warszawie 1904–1909, W. 1938 s. 99, 144, 419; Warszawa II Rzeczypospolitej 1918–1939, W. 1971 III 157, 158, 161, 172; – Grzędziński J., „Czarno na Białem” (1937–1939). Wspomnienia naczelnego redaktora, „Roczn. Hist. Czas. Pol.” T. 4: 1965 z. 1 s. 240, 241, 245, 249; Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, Wstęp i oprac. L. Chajn, Cz. I–II, W. 1964; – „Niepodległość” T. 4: 1931, T. 5: 1931–2, T. 9: 1934, T. 13: 1936, T. 19: 1939; – AGAD: Kanc. Gen. Gub. Warsz. 104474 I–II k. 34, 34v; Arch. CK Stronnictwa Demokratycznego: Downarowicz J., Kobyłecki A., Mieczysław Mak-Piątkowski, (mszp.); Arch. Wojsk. Inst. Hist.: rkp. III/22/5 k. 86–87; Centr. Arch. KC PZPR: Arch. PPS, 305/II–6 k. 34, 305/VI–63 k. 470–470v, 305/VII–31 (korespondencja P-ego z l. 1903–5); – Pismo Państwowego Muzeum Oświęcim–Brzezinka z 12 IV 19T9 w posiadaniu autora; – Informacje dzieci: Jadwigi Joanny Bronic i Aleksego Konrada Piątkowskiego.
Andrzej Krzysztof Kunert