Korff Mikołaj h. własnego (zm. 1659), wojewoda wendeński, starosta kokenhauski, pułkownik królewski. Był synem Mikołaja, rotmistrza z czasów wojen moskiewskich Batorego. Karierę wojskową rozpoczął podczas wojen z Moskwą w okresie tzw. moskiewskiej smuty, a potem w czasie wojny z Gustawem Adolfem w l. 1621–9 dał się poznać jako doświadczony i dzielny wódz jazdy (rajtarskiej). Walczył wówczas pod komendą Krzysztofa Radziwiłła (II) «Pioruna», który powierzał mu wykonywanie wielu samodzielnych zadań taktycznych. K. dowodził początkowo (1621) rotą liczącą 150 koni, ale już we wrześniu t. r. otrzymał dowództwo nad 500 ludźmi i zadanie prowadzenia obserwacji Rygi, zagrożonej przez króla szwedzkiego. Nic jednak nie sprawiwszy wskutek szczupłości własnych sił, powrócił do obozu Radziwiłła. W listopadzie wyznaczył Radziwiłł K-a do komisji wymiany jeńców ze Szwedami. W styczniu 1622 r. dostał od króla zezwolenie na powiększenie zaciągu do 400 rajtarii i 100 husarii oraz otrzymał stopień pułkownika. Już w początkach stycznia 1622 r. Radziwiłł przydzielił mu 1 200 żołnierzy (w tym 4 chorągwie pospolitego ruszenia ze Żmudzi) i wysłał spod Mitawy na dłuższy rajd po Inflantach, głównie, «aby Derpt, Rumbork, Wolmierz ludźmi i prochem posilił». K. już za Rygą (koło Nowego Młyna) rozbił kilkadziesiąt piechoty szwedzkiej (18 I), z kolei odbił zamek Sunzel i stąd ruszył na Kieś i Smilten. Na drodze do tej ostatniej miejscowości stoczył walkę z K. G. Wranglem, szwedzkim marszałkiem polnym, którego byłby zapewne zniósł, gdyby nie samowola chorągwi żmudzkich. W dalszej kolejności wzmocnił załogę Dorpatu dwiema rotami jazdy i nie mogąc już nic wskórać przeciw Wolmarowi opanowanemu przez Szwedów (jeszcze 5 I), w lipcu t. r. powrócił pod Kokenhausen, dokąd przeniosły się tymczasem działania zbrojne. W okresie od 16 X do 7 XII 1622 r. prowadził rokowania ze Szwedami (wraz z 4 innymi posłami) między Lenwardem a Euxkillem, które zakończyły się zawarciem dwuletniego rozejmu nad Ugrą. Na sejmie (początek 1623 r.), na którym był posłem, otrzymał za wstawiennictwem Radziwiłła dobra Kreutzburg w dziedziczne posiadanie, a ponadto wybrano go do komisji (17 osób) przeznaczonej do prowadzenia rokowań pokojowych ze Szwecją. K., jako pułkownik regimentu rajtarskiego, nadal brał udział w walkach na inflanckim teatrze wojennym, mimo iż w r. 1625 dowództwo naczelne oddał król w ręce Lwa Sapiehy skłóconego z Radziwiłłami. W r. 1629 K. przeszedł na służbę prywatną do Janusza Radziwiłła, ale podczas odsieczy smoleńskiej w l. 1633–4 znów został zaangażowany w armii Rzeczypospolitej, tym razem na czele regimentu piechoty. Najpoważniejsza rola przypadła mu podczas krwawego natarcia na obóz Damma 28 IX 1633 r. W lutym (12–20) 1634 r. był jednym z 6 komisarzy prowadzących rokowania polsko-moskiewskie na Wzgórzach Zaworonkowych.
W czerwcu 1634 r. K. posłował do Danii, aby zawiadomić Chrystiana IV o zwycięstwie pod Smoleńskiem i zarazem pozyskać Danię przeciw Szwecji. Przyjęty z wyróżnieniem, witany przez najstarszego syna królewskiego, Fryderyka, nie zdołał jednak uzyskać nic więcej ponad oświadczenie o przyjaźni i bliżej nie sprecyzowaną obietnicę pomocy wojskowej. K. wrócił do Polski w październiku; podczas pobytu w Danii otrzymał (1 VII 1634) kasztelanię wendeńską i prawdopodobnie wówczas także–starostwo kokenhauskie. W r. 1643 (19 II) został wojewodą wendeńskim. Na początku 1644 r. przebywał w Warszawie i pięciokrotnie brał udział w posiedzeniach senatu. Na sejmie 1646 r. wybrano go członkiem komisji do traktatów ze Szwecją. Dalsze losy K-a są trudne do ustalenia, gdyż współcześnie występują i inni przedstawiciele tej rodziny; źródła nie notują imion, stąd zachodzą możliwości pomyłki.
W l. 1648–51 dowodził K. jednostkami cudzoziemskiego autoramentu w armii koronnej. We wrześniu 1648 r. przybył do Lwowa na czele regimentu rajtarii (500 koni) i wziął udział w walkach pod Piławcami, gdzie oddział jego został rozproszony. W grudniu t. r. na polecenie rady senatu zaciągnął chorągiew dragońską (100 koni), rozbudowaną z początkiem r. 1649 do regimentu (800 dragonów i 100 rajtarów); na jego czele walczył pod Zbarażem. Jako dowódca zmniejszonego do 500 koni regimentu, wziął udział (w lutym–maju 1651) w wyprawie hetmana M. Kalinowskiego na Podole, gdzie, oddział jego. poniósł ciężkie straty. Później walczył w kampanii beresteckiej. Dn. 1 I 1652 opuścił szeregi wojsk koronnych.
Brał udział w sejmach 1648 i 1649 r. (wszedł do komisji kurlandzkiej), w r. 1652 (23 VII) wybrany do komisji dla opatrzenia Dyneburga i w. r. 1654 wyznaczony do pomocy hetmanom litewskim w umacnianiu twierdz wschodniego pogranicza Litwy. T. r. król mianował go członkiem rady wojennej przy hetmanach litewskich i obdarzył starostwem wobolnickim. K. walczył następnie w oblężonym (1654) Smoleńsku i protestował przeciw kapitulacji. Twierdzę wydał wojskom moskiewskim jego brat Wilhelm, pułkownik królewski, później nadburgrabia Kurlandii. K. był związany mocno z Januszem Radziwiłłem, woj. wileńskim, i popierał go w poddaniu Księstwa Litewskiego pod protekcję Karola Gustawa, podpisał ugodę kiejdańską z 20 X 1655 r. Zmarł K. w r. 1659, pozostawiając synów: Waltera, od r. 1657 ciwuna trockiego, i Ernesta Jana, generała majora wojsk król., uczestnika wojen ze Szwecją, Rosją i Turcją.
Boniecki; Kojałowicz W. W., Herbarz szlachty W. Ks. Litewskiego zwany Nomenclátor, Wvd. F. Piekosiński, „Herold Pol.” (Kr.) 1906 IV; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XVI 264, XVII 242; – Czapliński W., Polska a Bałtyk, Wr. 1952; tenże, Władysław IV wobec wojny 30-letniej (1637–1645), Kr. 1937; Ericsson G., Gustav II Adolf och Sigismund 1621–1623, Uppsala 1928 s. 133, 134; Górski K., Wojna Rzeczypospolitej Polskiej z Szwecją za panowania Zygmunta III 1621–1629, „Bibl. Warsz.” 1887 t. 3 s. 400, 401, 1888 t. 2 s. 56; Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wil.-Witebsk 1859 s. 193, 197, 205; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Lw.-W.-Kr. 1923 II; Lipiński W., Kampania zimowa 1633/4, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 7: 1934; Sapiehowie, Materiały historyczno-genealogiczne, Pet. 1890 I; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii kor. w l. 1648–1655, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 V 502, 504; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; Zarys dziejów wojskowości polskiej, W. 1965 I; – Akta do dziej. Polski na morzu, VII cz. 1, 2A; Akta Ugody Kiejdańskiej 1655, Wyd. W. Konopczyński i K. Lepszy, „Ateneum Wil.” R. 10: 1935 s. 205; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, Wyd. E. Raczyński, P. 1859 I 50, 175, 244; tenże, Lata potopu 1655–7, W. 1966; Księcia Krzysztofa Radziwiłła sprawy wojenne i polityczne 1621–1632, Paryż 1859; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Radziwiłł A. S., Memoriale z 13 IX 1637 (s. 568), 7 XII 1639 (s. 692–3); Relacja z wojny moskiewskiej 1633/4, którą wygłosił na sejmie 1634 r. Krzysztof Radziwiłł, Wyd. W. Lipiński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 7: 1934; Vol. leg., III 741, IV 89, 160, 254, 294, 382; – B. Jag.: rkp. 90; B. Kórn.: rkp. 347; B. Uniw. Wrocł.: rkp. I 845 (Steinwehr); – Uzupełnienia W. Czaplińskiego.
Henryk Kotarski i Adam Przyboś