Kaufman Mojżesz, pseud. Mojsze Mezryczer (1880–1936), działacz robotniczy. Ur. w Międzyrzecu w pow. radzyńskim, w rodzinie ubogiego malarza pokojowego. Ukończył elementarną szkołę żydowską (cheder), a następnie za namową ojca rozpoczął studia nad Talmudem. W 16 roku życia przerwał naukę i udał się do Warszawy. Tam rozpoczął pracę w zawodzie malarskim dzięki pewnej znajomości tego fachu wyniesionej z domu. Wprowadzony wówczas do ruchu socjalistycznego, wstąpił w r. 1899 do Żydowskiej Organizacji Polskiej Partii Socjalistycznej (ŻO PPS). W r. 1900 utworzył pierwsze koło PPS wśród malarzy żydowskich w Warszawie. W r. 1902 został członkiem Komitetu Warszawskiego ŻO PPS. Prowadził od początku ożywioną działalność propagandową w środowisku warszawskich rzemieślników żydowskich, m. in. wśród szewców, kamaszników, zegarmistrzów i stolarzy. W r. 1904 został po raz pierwszy aresztowany i przez 5 miesięcy więziony na Ratuszu w Warszawie. Po zwolnieniu działał krótko w Siedleckim Okręgowym Komitecie Robotniczym (OKR) PPS z ramienia władz partyjnych. Na własną prośbę został wkrótce przeniesiony z powrotem do Warszawy. W lipcu 1904 r. wziął udział w nadzwyczajnej konferencji ŻO PPS w Warszawie. W czasie słynnej demonstracji PPS na pl. Grzybowskim w Warszawie (listopad 1904) uczestniczył w zbrojnych starciach z carską żandarmerią na Woli. W r. 1905 kierował pierwszym strajkiem malarzy, zakończonym wywalczeniem 8-godzinnego dnia pracy. W t. r. był dwukrotnie aresztowany, przebywając łącznie około 7 miesięcy w więzieniu na warszawskim Ratuszu.
Po rozłamie w PPS w r. 1906 znalazł się wraz z całą sekcją żydowską w szeregach PPS-Lewicy. W r. 1908 pod zmienionym nazwiskiem stanął na czele Związku Zawodowego Malarzy w Warszawie, będącego pod wpływami PPS-Lewicy. Aż do r. 1915 był przewodniczącym zarządu tego związku. Po utworzeniu w październiku 1915 r. Rady Związków Zawodowych m. Warszawy K. wchodził przez pewien czas w skład Egzekutywy Rady. W maju 1916 r. wystąpił wraz z kilkudziesięcioosobową grupą z PPS-Lewicy i przeszedł do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) («zarządowców»). Od grudnia 1918 r., tzn. od zjednoczenia SDKPiL i PPS-Lewicy, należał do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Był redaktorem 2 numerów czasopisma „Cum Kamf” (organu KPRP, wydawanego w jęz. żydowskim). Jednocześnie należał do grona organizatorów i przywódców Związku Zawodowego Żydowskich Robotników Malarskich. Po przyłączeniu związku w kwietniu 1919 r. do Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego w Warszawie, pozostającego pod wpływami komunistycznymi, K. działał w pracach sekcji malarzy. Po rozbiciu związku w r. 1923 przez policję działał nadal w szeregach kilkakrotnie zawieszanego w czynnościach przez władze lewicowego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Budowlanego w Warszawie, wchodząc przez kilka miesięcy w r. 1926 w skład zarządu związku. Od r. 1927 włączył się do pracy w reaktywowanym nieco wcześniej żydowskim Związku Zawodowym Malarzy. Na początku 1928 r. działał jako reprezentant żydowskiego związku malarzy w powstałym z inicjatywy komunistycznych działaczy związkowych Bloku Związków Budowlanych, w skład którego wchodziły 4 klasowe związki zawodowe z terenu Warszawy. Niebawem wystąpił z Komunistycznej Partii Polski (KPP). W maju 1928 r. został przyjęty w poczet członków Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych.
Ze względu na pogarszający się stan zdrowia (zaawansowana gruźlica) K. odsunął się wkrótce od czynnej działalności w ruchu robotniczym i przeniósł się wraz z żoną i dzieckiem do Falenicy pod Warszawą. Ostatnie lata życia poświęcił pisaniu wspomnień. Mimo złego stanu zdrowia i katastrofalnych warunków materialnych (nie miał często na bilet kolejowy) wędrował nieraz pieszo z Falenicy do Warszawy, aby znaleźć w warszawskich archiwach potrzebne mu do pracy materiały. Ogłosił drukiem następujące artykuły: Początki roboty żydowskiej PPS („Niepodległość” T. 7: 1933 s. 335–50) i Przyczynki do historii żydowskiej organizacji PPS („Niepodległość” T. 12: 1935 s. 22–52), a już po jego śmierci ukazało się wspomnienie o Feliksie Sachsie W pierwszą rocznicę zgonu Jana („Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1936 nr 2 s. 114–5). Zmarł K. 18 V 1936 r. w Falenicy.
„Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1937 nr 1, Dod. Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego, s. 124–5; Księga jubileuszowa PPS (1892–1932), W. 1933 s. 378; Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), W. 1964; – „Naje Folkscajtung” 1936 nr 151 z 19 V (nekrolog); „Naprzód” 1936 nr 177 s. 5 (wspomnienie pośmiertne); „Nasza Sprawa” 1916 nr 5–6 s. 1; „Nasza Trybuna” 1915 nr 5 s. 8, 1916 nr 15 s. 6; „Robotnik” 1936 nr 176 s. 5 (wspomnienie pośmiertne); „Robotnik Budowlany” 1926 nr 5 s. 9–10; – Arch. Zakł. Hist. Partii: teczka osobowa nr 2716 (fot.); Centr. Arch. Min. Spraw Wewn.: Komisariat Rządu na m. st. Warszawę, t. 24 k. 215, 334, 362.
Bogdan Gadomski