Syrwid Onufry (ok. 1804 lub 1808 – 1887), marianin, ksiądz katolicki, uczestnik powstania styczniowego, zesłaniec.
Ur. w Wilnie, pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej.
S. studiował w 2. poł. l. dwudziestych i uzyskał stopień kandydata filozofii na Uniw. Wil. W r. 1826 wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia NMP w Raśnie (pow. brzeski, gub. grodzieńska) i przyjął imię Onufrego Marii od Bożej Miłości. Po kasacie zakonu w r. 1832 przez władze rosyjskie, chcąc pozostać na Litwie, musiał zrzucić habit. Generał marianów Placyd Czubernatowicz zgodził się na wyświęcenie S-a na księdza, polecając mu nosić na sutannie «mariański szkaplerz biały i koronkę […] i po cichu żyć wedle Reguły Naśladowania Marii» (J. S. Pietrzak). S. na początku r. 1835 został wikarym w parafii p. wezw. Wniebowzięcia NMP w Nowym Dworze (pow. lidzki), ale niemal natychmiast zwrócił się do bp. wileńskiego Andrzeja Benedykta Kłągiewicza o przeniesienie do położonych w tym samym powiecie Wasiliszek, by móc (był ostatnim z rodziny Syrwidów) zamieszkać przy chorym proboszczu Stefanie Syrwidzie (zm. 27 IV t.r.). Dn. 24 V został ustanowiony przez bp. Kłągiewicza administratorem parafii w Wasiliszkach. Jako proboszcz szerzył oświatę narodową i religijną, za co kilkakrotnie był karany grzywnami, opłaconymi później przez ziemian z pow. lidzkiego. W październiku 1837 zwrócił się do biskupa o przydział środków na remont kościoła.
Po wybuchu powstania styczniowego w Król. Pol. odczytał S. z ambony 27 I 1863 manifest Rządu Narodowego; powtórnie uczynił to 31 I t.r. Dn. 15 II został aresztowany. Więziony kolejno w Lidzie i Wilnie, został oskarżony nie tylko o odczytanie manifestu, ale też o agitację chłopów do udziału w powstaniu, do czego jednak się nie przyznał. Z więzienia utrzymywał kontakt korespondencyjny z władzami kościelnymi; w marcu otrzymał od bp. wileńskiego Adama Stanisława Krasińskiego 55 rb. na utrzymanie. Odwołany z funkcji proboszcza, został przez sąd wojenny skazany na karę śmierci. Gdy powstaniec Antoni Klimontowicz, poruszony widokiem skazanego księdza, zeznał przed sądem, że do odczytania manifestu zmusił go grożąc śmiercią, S. został skazany 12 V na pięć lat ciężkich robót na Syberii, z pozbawieniem godności kapłańskiej i wszystkich praw stanu oraz na konfiskatę majątku. W konfirmacji wyroku z 8 VI gen.-gubernator wileński M. Murawiew podwyższył karę do dwunastu lat ciężkich robót w kopalniach.
S. «okuty w kajdany i z ogoloną […] głową, w ubraniu zwyczajnego kryminalisty» (W. Nowakowski) został 21 VI 1863 wysłany na Syberię. Przed 3 VI 1865 przybył do irkuckiej warzelni soli w Usolu; nie wykonywał tu robót przewidzianych regulaminem, pełnił natomiast obowiązki stróża w koszarach więziennych, a «oddany wyłącznie pobożności», cieszył się szacunkiem współwięźniów, m.in. Józefa Kalinowskiego. W poł. r. 1866 został przeniesiony do Akatunia (obwód zabajkalski), a wkrótce potem do Tunki w gub. irkuckiej, gdzie zgromadzono wszystkich zesłanych księży i zakonników. Zwolniony z kary ciężkich robót, wyjechał 13 VI 1874 do gub. tambowskiej i zamieszkał w Spassku; tam pozostawał pod dozorem policji. Za pośrednictwem ks. Aleksandra Kierońskiego otrzymał zapomogę z Międzynarodowego Funduszu Pomocy dla zesłanych kapłanów, zorganizowanego przez Władysława Platera. Po ogłoszeniu 15 V 1883 amnestii dla zesłanych powstańców został zwolniony z dozoru policyjnego. Dwukrotnie zwracał się o możliwość powrotu do gub. grodzieńskiej, jednak we wrześniu t.r. i lipcu 1884 otrzymał odpowiedzi odmowne. Nie zezwolono mu też na zamieszkanie w innych guberniach zachodnich, ani guberniach stołecznych. Również starania podejmowane przez ks. Juliana Karpowicza z pow. oszmiańskiego, zobowiązującego się do zapewnienia S-owi «opieki i zaopatrzenia» spotkały się z odmową. Dn. 10 XII t.r. uzyskał S. możliwość wyboru miejsca zamieszkania, jednak nadal poza Krajem Północno-Zachodnim. S. zmarł 17 III 1887 w Spassku.
Kieroński A., Wykaz alfabetyczny biskupów i kapłanów oraz zakonników polskich przebywających do obecnej chwili na wygnaniu w Syberii i głęboko w Rosji, Lw. 1881; Malewski C., Rody szlacheckie w powiecie lidzkim na Litwie w XIX wieku, Wil. 2002 (fot. S-a); Powstanie styczniowe i zesłańcy syberyjscy. Katalog fotografii ze zbiorów Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, W. 2005 II (fot., bibliogr.); – Album of the Deceased Members of the Congregation of Marian Fathers… 1700–2008, Stockbridge, Mass. 2009; Epilog styczniowej insurekcji, Red. E. Niebelski, L. 2006 s. 284; Kubicki, Bojownicy kapłani, Cz. 2 t. 3 s. 249–3; Pietrzak J. S., Księża powstańcy 1863, Kr. 1913; – Directorium horarum canonicarum et missarum pro dioecesi Vilnensi za l. 1835, 1836, 1838, 1852, 1860, Wil.; Iwański A., Pamiętniki 1832–1876, Oprac. W. Zawadzki, W. 1968; [Kalinowski J.], o. Rafał, Listy, Wyd. C. Gil, L. 1978 I–II; Kulaszyński M., Trzy pisma z wygnania, Lw. 1892 s. 90–1; [Nowakowski W.], Edward z Sulgostowa, Wilia w Usolu na Syberii 1865 roku, [b.m.r.w.] s. 8; tenże, Wspomnienie o duchowieństwie polskim znajdującym się na wygnaniu w Syberii w Tunce, P. 1875 s. 30, 48, 58–61; Prasa tajna, II; Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, W. 2000 (bibliogr.); – „Słowo” (Wil.) 1927 nr 276; – B. Narod.: rkp. IV 8687; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: Wil. kom. śledcza, F. 438 op. 1 vol. 16, sztab wojsk wil. okręgu wojennego, F. 494 op. 1 vol. 275, rzymskokatol. konsystorz duchowny biskupstwa wil., F. 604 op. 1 vol. 7110, 7111, 7114, 7116, wil. rzymskokatol. kuria metropolitalna, F. 694 op. 1 vol. 2208.
Anna Brus