Smoczyński Paweł Leon (1914–1979), językoznawca, profesor Uniw. im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Ur. 28 VI w miasteczku Nowe (pow. Świecie), był jednym z trzech synów Brunona (zm. 1929), właściciela zakładu masarskiego, i Marii z Mięsikowskich.
S. uczęszczał do szkoły ludowej w Nowem i Pelplinie, gdzie ukończył też gimnazjum biskupie Collegium Marianum, zdając tu w r. 1933 maturę. W t. r. rozpoczął studia polonistyczne na Uniw. Pozn., które ukończył w r. 1937, uzyskując stopień magistra filozofii. Był uczniem Henryka Ułaszyna. W l. gimnazjalnych i na studiach utrzymywał się z korepetycji. Po ukończeniu studiów odbył roczną służbę wojskową, zaś w r. 1938 został nauczycielem w Collegium Marianum w Pelplinie.
S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r., oddelegowany do jednostki wojskowej w Sandomierzu. Po jej rozwiązaniu przedostał się do Nowego, lecz na skutek panującego tam terroru w stosunku do ludności polskiej, w styczniu 1940 zbiegł do Warszawy, a następnie na Lubelszczyznę. W okolicach Baranowicz i Brześcia nad Bugiem spędził niemal cały okres okupacji, pracując jako nauczyciel szkół powszechnych lub – znając język niemiecki – jako urzędnik firm budowlanych i w tartaku.
Pod koniec 1944 r. wraz z rodziną S. znalazł się w Głownie koło Łodzi. W dwa miesiące po wyparciu Niemców zorganizował tam Państwowe Gimnazjum i Liceum i był przez rok jego dyrektorem. W czerwcu 1946 zdał egzamin państwowy i uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich. W r. 1946 H. Ułaszyn zatrudnił go na stanowisku starszego asystenta przy katedrze filologii słowiańskiej Uniw. Łódz. Tutaj doktoryzował się w r. 1951 na podstawie rozprawy Nowy podział rozwoju mowy dziecka (promotor – Zdzisław Stieber). Praca ta, opublikowana pt. Przyswajanie przez dziecko podstaw systemu językowego (Ł. 1955), wzbudziła duże zainteresowanie zarówno w kraju, jak i za granicą (mimo iż nie była tłumaczona) m. in. we Francji i w Czechach. Oparta na solidnie i kompleksowo zebranych materiałach języka dziecka, była i jest stale cytowana w opracowaniach z dziedziny logopedii. W r. 1951 S. został mianowany adiunktem. W l. 1950–5, dojeżdżając nadal z Głowna, prowadził zajęcia na Uniwersytecie i w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi (w r. 1953/4 był w niej kierownikiem Katedry Języka Polskiego). W tym czasie opublikował kilkanaście artykułów naukowych i popularnonaukowych. Pod kierunkiem Stiebera uczestniczył w gromadzeniu materiałów do „Atlasu językowego Kaszubszczyzny”.
W r. 1955, po otrzymaniu najpierw stanowiska zastępcy profesora, a następnie tytułu docenta, S. przeniósł się z Głowna do Łodzi, a stamtąd do Lublina, obejmując od 1 IX t. r. stanowisko docenta przy Katedrze Języka Polskiego na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS). W l. 1955–7 rozpoczął przygotowania do badań nad gwarami Lubelszczyzny. W tym celu opracował dwa kwestionariusze do badań nad polskimi i ukraińskimi gwarami Lubelszczyzny, z których jeden, w wersji skróconej, został opublikowany w formie książkowej pt. Kwestionariusz do Atlasu gwar Lubelszczyzny (L. 1965). W pracach nad tym „Atlasem” kierował wieloosobowym zespołem eksploratorów oraz prowadził badania w terenie. Pod jego kierunkiem opracowano kilkadziesiąt map roboczych do „Atlasu”.
Od r. 1959 do końca życia S. był prezesem Lubelskiego Koła Tow. Miłośników Języka Polskiego, był też członkiem m. in. Komitetu Językoznawstwa PAN, Komisji Onomastycznej PAN, Polskiego Tow. Językoznawczego i Polskiego Tow. Neofilologicznego. W l. 1962–4 był wykładowcą języka polskiego na uniw. Humboldta w Berlinie. W r. 1966 został mianowany profesorem nadzwycz.
W l. 1958–73 S. pełnił też liczne funkcje społeczno-organizacyjne. Kierował Studium Eksternistycznym Wydz. Humanistycznego (1956–7) i Studium Eksternistycznym UMCS (1957–60). Z jego inicjatywy w r. 1962 powstała na UMCS Katedra Filologii Słowiańskiej (od r. 1970 – Zakład Filologii Słowiańskiej), której był kierownikiem, dyrektorem Instytutu Filologii Obcych (1970–2) i Instytutu Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej (1972–3). W l. 1966–9 był prodziekanem Wydz. Humanistycznego, zaś w l. 1970–3 dyrektorem Inst. Filologii Obcych. W tym też czasie współorganizował studia rusycystyczne oraz filologię angielską, germańską i romańską. Oprócz badań nad gwarami Lubelszczyzny kontynuował studia nad gwarami kaszubskimi, z tego zakresu opublikował kilkanaście artykułów i rozpraw oraz Indeks wyrazów do „Gramatyki pomorskiej” F. Lorentza (Wyd. 2, W. 1962). Był też stałym współpracownikiem pracowni „Małego atlasu gwar polskich” przy Zakładzie Dialektologii Polskiej PAN w Krakowie oraz redakcji „Słownika gwar polskich”. Obok tematyki dialektologicznej uprawiał S. także onomastyczną (o nazwach miejscowych i osobowych). Z tej dziedziny ogłosił kilkanaście artykułów i rozpraw, m. in. O derywacji fleksyjnej w słowiańskiej onomastyce (w: „I Międzynarodowa Slawistyczna Konferencja Onomastyczna […] Księga referatów”, Wr. 1961), Nomina appellativa i propria, we wzajemnym oddziaływaniu słowotwórczym („Biul. Pol. Tow. Językoznawczego” 1962), książkę Słowiańskie imiona pospolite i własne z podstawowym – ch – w części sufiksalnej (Ł. 1963), a także np. opublikowaną na Węgrzech rozprawę Untersuchungen zu polnischen Familiennamen („Magyar Nyelvjárasok” 1968). W pracach swych rozwijał tezę o wzajemnym oddziaływaniu nazw własnych na apelatywa i wyrazów pospolitych na nazwy własne. Otrzymał m. in. nagrodę II st. ministra szkolnictwa wyższego. Zmarł 9 II 1979 w Lublinie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu przy ul. Lipowej. Był odznaczony, m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973) i Medalem KEN.
S. był żonaty (od r. 1943) z Larisą Lulkowską (rozwód w r. 1972) i miał z nią synów: Andrzeja (ur. 1944), artystę plastyka, docenta w ASP w Łodzi, Wojciecha (ur. 1945), językoznawcę, profesora w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki na UJ, Pawła (ur. 1948), doktora filozofii i wydawcę, Mikołaja (ur. 1955), artystę plastyka, adiunkta na Wydz. Artystycznym UMCS, oraz córkę Annę (ur. 1947), magistra farmacji.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Buczyński M., Bibliografia prac naukowych profesora doktora Pawła Smoczyńskiego, w: Interferencje językowe na różnych obszarach Słowiańszczyzny, Rozpr. Slawistyczne 4, L. 1989 s. 309–13 (tu także spis nekrologów); Słownik biograficzny miasta Lublina, L. 1996 II (A. Sadowski, bibliogr.); – ,,Dzien. Pol.” 1979 nr 37; „Dzien. Popularny” 1979 nr 32; „Tyg. Powsz.” 1979 nr 28; – Arch. B. Gł. UMCS: Teczka osobowa S-ego; – Informacje synów S-ego, Wojciecha i Mikołaja.
Stefan Warchoł