Letocha Paweł (1834–1911), prawnik, poseł do sejmu pruskiego i działacz górnośląski. Ur. 17 I w Radzionkowie, był synem rzeźnika Antoniego, i Marianny z Włodarczyków. Po ukończeniu szkoły ludowej w Radzionkowie i gimnazjum w Gliwicach odbył studia prawnicze we Wrocławiu (1854–6) i w Berlinie (1856–7). W sądownictwie pracował kolejno jako auskultator we Wrocławiu, Głubczycach i ponownie we Wrocławiu, oraz jako referendarz w Gnieźnie i Bydgoszczy (1857–62). W r. 1865 został sędzią i działał w Berlinie, Beeskow (koło Frankfurtu nad Odrą), Storkow (w Marchii), wreszcie, z tytułem radcy sądowego, w Berlinie, gdzie odtąd przebywał.
Choć mieszkał przeważnie poza Górnym Śląskiem, z terenem tym związana była jego kariera polityczna. W sejmie pruskim reprezentował jako poseł katolickiej partii Centrum okręgi: bytomski (1882–5 i 1898–1903) i strzelecki (1885–1898), a w Reichstagu – okręg katowicko-zabrski (1884–1903). W latach po kulturkampfie L. należał do nielicznych posłów centrowych, broniących postulatów robotniczych i praw ludności polskiej. Występował przeciwko pogardliwemu traktowaniu górnośląskich robotników, domagał się podwyższenia płac i poprawy opieki nad zdrowiem pracujących, napisał też broszurkę Nauka o zabezpieczeniach społecznych (Bytom–Rozbark 1887). Stanowisko to wywołało niechęć przemysłowców i kierownictwa śląskiego Centrum. W r. 1885 przeniesiono go do okręgu rolniczego, a w 1890, wobec wrogiej mu agitacji, chciał wycofać swoją kandydaturę.
Deklarował się jako przedstawiciel polskich Górnoślązaków, choć przede wszystkim bronił praw językowych. Niechętny był politycznemu ruchowi polskiemu i wyborowi posłów, którzy weszliby do Koła Polskiego, oraz krytykował radykalną prasę polską. Niemniej jednak już w latach osiemdziesiątych nawiązał kontakty z prasą polską, a od r. 1890 wszystkie pisma polskie popierały go w starciach z konserwatywnymi przywódcami śląskiego Centrum. W r. 1885 planował utworzenie górnośląskiej partii ludowej, ale w 1893 wypowiedział się przeciw podobnym projektom. Tymczasem właśnie wówczas najostrzej wystąpił konflikt między nim a oficjalnym Centrum na Śląsku. W czasie debaty nad projektem reformy wojskowej w parlamencie głosował przeciw kompromisowemu projektowi K. Huenego, mającemu ratować projekt rządowy, a popieranemu przez śląskie Centrum. Początkowo zmuszono L-ę do wycofania kandydatury w nowych wyborach, ale był zbyt popularny wśród ludności polskiej, aby partia katolicka mogła zrezygnować z jego osoby. W r. 1898 wrócił nawet do «swojego okręgu» bytomskiego. On też kandydował w r. 1903 dla przeciwstawienia się wyborowi W. Korfantego, co zakończyło się porażką. W t. r. nie został także wybrany do sejmu. Po r. 1903 wycofał się z życia politycznego. Zmarł w Koziejszyi 5 II 1911, pochowany został w Radzionkowie.
Dzieje Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, 1889–1939, [b. m.] 1939 (na s. 147 fot.); Pater M., Centrum a ruch polski w latach 1879–1893, (w druku); tenże, Ruch polski na Górnym Śląsku 1879–1893, Wr. 1969; Piernikarczyk J., Historia górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku, Kat. 1933 II (po s. 424 fot.); Szramek E., Ksiądz Aleksander Skowroński, „Roczniki Tow. Przyj. Nauk na Śląsku” (Kat.) T. 5: 1936 s. 28–9; Tobiasz M., Na froncie walki narodowej w Opolskiem, Bronisław Koraszewski, Kat. 1938; Wyniki wyborów parlamentarnych na Śląsku, w: Studia i Mater. z Dziej. Śląska, Wr.–W.–Kr. 1966 VII 125, 129, 365; – Stenographische Berichte des Landtags; Stenographische Berichte des Reichstags; – „Katolik” 1911 nr 17; – Arch. Uniw. Wrocł.: Allg. Studenten-Register, Juristische Fakultät, vol. XIV; Materiały w Instytucie Śląskim w Kat.
Adam Galos