Ławkowicz Paweł Wacław, pseud. Krzysztof (1882–1935), członek Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) «Proletariat», działacz społeczny. Ur. 13 IX w Płocku, był synem Leona, nauczyciela gimnazjalnego, i Walerii z Bojanowiczów, bratem Leona Ludwika (zob.) i Antoniego Maksymiliana (zob.). Oboje rodzice pochodzili z rodzin szlacheckich osiadłych na Litwie. Z początkiem lat osiemdziesiątych zamieszkali w Płocku, gdzie ojciec prowadził progimnazjum, zaś po przeniesieniu się do Warszawy, a następnie do Łodzi, był nauczycielem języka polskiego w gimnazjum męskim. Ł. ukończył w r. 1901 gimnazjum w Łodzi i wstąpił na Wydział Prawa Uniw. Warsz. Rozpoczął zaraz działalność w studenckiej postępowej organizacji samopomocowej «Spójnia», a zainteresowania zagadnieniami społeczno-politycznymi zbliżyły go do socjalizmu. Po śmierci rodziców zrezygnował z przypadającego mu spadku na rzecz młodszego rodzeństwa i utrzymywał się zarabiając korepetycjami. Po roku zapadł na gruźlicę i dzięki uzyskanym ze «Spójni» środkom wyjechał na kurację do Zakopanego. Tam wszedł w kontakt z działaczami PPS «Proletariat» (zwanej także III Proletariatem) i został w r. 1902 jej członkiem. Po powrocie do Królestwa działał jako propagandysta PPS «Proletariat» wśród robotników Warszawy i Łodzi. Stał się też gorącym zwolennikiem stosowania indywidualnego terroru; przygotowywał zamach (nieuskuteczniony) na profesora Uniw. Warsz. Ziłowa. Zapewne w końcu 1903 r. został członkiem Zarządu Głównego (ZG) organu powołanego w październiku t. r. na III Konferencji Krajowej PPS «Proletariat» dla kierowania robotą krajową. W Ciechocinku latem 1904 znieważył czynnie zachowującego się prowokacyjnie rosyjskiego sztabskapitana. Delegowany przez organizację warszawską do Łodzi, rozwinął tam energiczną agitację i doprowadził do znacznej rozbudowy łódzkiej organizacji, której członkami zostali też jego siostra Waleria, po mężu Kruszewska, nauczycielka gimnazjum żeńskiego, i brat Leon Ludwik. W związku z aresztowaniami wśród działaczy PPS «Proletariat» w Łodzi, wyjechał w grudniu do Zakopanego. Represje dotknęły natomiast rodzeństwo.
Po powrocie do Królestwa w r. 1905 kierownictwo partii zleciło mu zajęcie się redakcją nielegalnego pisma, które miało wychodzić w Warszawie. We wrześniu t. r. przebywał (pod pseud. Krzysztof) nielegalnie w Warszawie, Łodzi i Radomiu, gdzie współdziałał w zakładaniu organizacji. Odbywający się na przełomie 1905/6 Zjazd PPS «Proletariat» powołał go do Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR). Na początku 1906 r., gdy w odwet za krwawą reakcję partia postanowiła wzmóc walkę terrorystyczną, Ł. wraz ze Stanisławem Błażejem Czarneckim stanęli na czele Wydziału Bojowego. Ł. przygotował plany zamachów na dygnitarzy carskich, m. in. na inż. W. P. Iwanowa, dyrektora Kolei Nadwiślańskiej, znienawidzonego za prześladowania Polaków i militaryzację kolei. Wspomagany przez Witolda Jurgielewicza Ł. zastrzelił 24 II 1906 Iwanowa w Warszawie na ul. Brackiej. Z miejsca akcji zbiegł; za pośrednictwem współtowarzysza partyjnego T. Kowalskiego znalazł bezpieczne schronienie u sympatyzującego z ruchem rewolucyjnym pracownika policji. Ze względu na rosnące zagrożenie kierownictwo partii sprzeciwiło się dalszym zamierzonym przez niego zamachom i poleciło mu wyjazd za granicę. W pierwszych dniach marca Ł. udał się do Lwowa, a po paru miesiącach do Francji. Kontynuował w Paryżu studia prawnicze na Sorbonie, a jednocześnie brał udział w pracach zagranicznych PPS «Proletariat» – do końca jej istnienia. Zapewne jeszcze w r. 1906 przeniósł się do Antwerpii, gdzie ukończył wyższy instytut handlowy (Institut Supérieur de Commerce). Wykształcenie ekonomiczno-gospodarcze zapewniło mu pracę wysokokwalifikowanego handlowca najpierw w Belgii, a później w Anglii.
Do kraju powrócił Ł. w kwietniu 1920. Niezależny materialnie, poświęcił się całkowicie działalności społecznej. W t. r. w Warszawie został prezesem Powszechnego Związku Lokatorów i Sublokatorów RP i kierował nim aż do śmierci. Na tym stanowisku, a także jako członek Komisji Rekwizycyjnej przy Urzędzie Mieszkaniowym m. st. Warszawy, Komisji Odwoławczej przy Wydziale Komunalno-Budowlanym Komisariatu na m. st. Warszawę oraz Rady Głównej d/s Osiedleńczych i Mieszkaniowych i Rady Spożywców – ciał kolegialnych Min. Spraw Wewnętrznych – starał się o mieszkania dla bezdomnych, bronił zagrożonych eksmisjami. W artykułach publikowanych w „Głosie Lokatorskim” (1922), centralnym organie zrzeszeń lokatorskich, którego był redaktorem, domagał się zapewnienia lokatorom opieki ze strony państwa, podporządkowania państwowo-społecznej kontroli przemysłu budowlanego itp. Żywą działalność rozwijał także w Polskim Tow. Emigracyjnym oraz Lidze Morskiej i Rzecznej (później Liga Morska i Kolonialna): przez wiele lat zasiadał w zarządzie obu stowarzyszeń. W l. 1923–9 współpracował z „Głosem Prawdy”, organem lewego skrzydła obozu piłsudczykowskiego. Ciężka choroba (rak) ograniczyła od r. 1932 aktywność Ł-a. Zmarł 14 VI 1935 w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim. W rok później komisja odznaczeniowa Krzyża Niepodległości odrzuciła wniosek o odznaczenie go, jakoby dla «braku pracy niepodległościowej». Ł. był ożeniony z Katarzyną Kononowicz (ok. 1907), córką rosyjskiego generała, z wykształcenia filologiem romańskim. Pozostawił syna Włodzimierza (ur. 4 VI 1908 w Żytomierzu), hematologa.
Fot. w posiadaniu rodziny; – Durko J. P., P. Ł. (1882–1936) w: Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce, pod red. J. Cynarskiego-Krzesławskiego i A. Próchnika, W. 1938 s. 200–2 (fot.); – „Głos Lokatorski” 1922; „Kur. Warsz.” 1935 nr 163 s. 19; „Naprzód” 1935 nr 181 s. 3, nr 182 s. 3, nr 183 s. 3, nr 184 s. 3 (wspomnienie pośmiertne); „Robotnik” 1935 nr 182 s. 3 (nekrolog), nr 184 s. 3 (wspomnienie pośmiertne); – Centr. Arch. Wojsk.: Akta Krzyża Niepodległości (wnioski odrzucone) 3/4635; – Dowód osobisty P. W. Ł-a nr 9385 wydany przez Starostwo Grodzkie Warszawa-Południe w posiadaniu rodziny; – Relacja ustna syna Włodzimierza Ławkowicza i Michała Pankiewicza.
Alicja Pacholczykowa