Ricaud de Tirregaille (Tirgaille) Pierre (ok. 1725 – po 1772), inżynier, geometra i architekt francuski w służbie polskiej. Przed przybyciem do Polski przebywał w Hiszpanii.
W r. 1752 lub nieco wcześniej R. osiedlił się w Warszawie i tu założył rodzinę. Jako inżynier wojskowy uzyskał 29 VIII 1752 patent na porucznika w regimencie pieszym hetmana w. kor. Jana Klemensa Branickiego i przydział do «forsztelacji» w regimencie. Już w r. 1753 awansował na kapitana. Oprócz etatu wojskowego pobierał R. stałą pensję 200 dukatów rocznie od Branickiego, który zatrudniał go w l. 1753–7 przy swej rezydencji w Białymstoku. R. projektował i nadzorował tam prace wodno-instalacyjue w ogrodzie i zwierzyńcu (fontanny, kaskada, maszyna do pompowania wody, regulacja stawów). Nie przeniósł się jednak do Białegostoku; dojeżdżał tam tylko w sezonie wiosenno-letnim ze stolicy, gdzie miał też z pewnością inne zamówienia. Przez dwa lata (1752–4) uczył architektury syna Kaspra Duchaine’a, prawdopodobnie architekta pochodzenia francuskiego, zatrudnionego u Branickiego w Białymstoku. R. służył hetmanowi zapewne swoimi umiejętnościami projektowo-architektonicznymi, a przynajmniej radami. Pożyczał bowiem od Branickiego «księgi do architektury» oraz projekty, m. in. pałacu i ogrodu w Choroszczy. Opiniowanie projektów nadwornych artystów hetmana było z pewnością źródłem konfliktu R-a z głównym architektem Branickiego pułkownikiem Janem Henrykiem Klemmem. R. otrzymał dymisję ze służby u Branickiego na początku 1758 r.
Już jednak w r. 1757 R. przeniósł się z Warszawy do Lwowa na okres czterech lat, gdzie wykonał kilka zamówień architektonicznych. Najpierw dla Franciszka Salezego Potockiego, woj. kijowskiego, zaprojektował i realizował w l. 1757–60 wielki zespół pałacowo-ogrodowy w Krystynopolu nad Bugiem koło Sokala. Zachowane projekty (Arch. Państw. w Kr.: Arch. Krzeszowickie Potockich, Zbiory kartograf. 101) ukazują wysoki kunszt R-a jako architekta i projektanta ogrodów; stworzył Potockiemu rezydencję iście monarszą w typie francuskim, z dwoma dziedzińcami, przednim i honorowym, z pałacem, skrzydłami i oficynami zamykającymi sześcioboczny «cour d’honneur», o układzie osiowym, kontynuowanym w kompozycji ogrodu wodnego z kaskadą, fontannami. Możliwe, że również jego projektu był plan (zachowany tamże) pałacyku Potockiego w Perespie. W trakcie nadzoru pracy w Krystynopolu R. podjął się, wg kontraktu z dn. 13 IX 1758, budowy dworu z facjatami oraz stajniami dla podczaszego kor. Szczęsnego Czackiego we Lwowie za furtą Jezuicką. Pracę miał wykonać w ciągu dwu lat za sumę 10 tys. złp. Wystąpił tu R. nie tylko w roli projektanta, ale też przedsiębiorcy budowlanego. We właściwym terminie zdołał wyciągnąć tylko fundamenty, dlatego Czacki wniósł 29 VIII 1759 protestację do lwowskiego sądu grodzkiego. Około r. 1759 R. opracował projekt modernizacji piętrowego pałacu dla łowczego nadwornego kor. Antoniego Bielskiego we Lwowie koło bramy Halickiej (2 rysunki projektu elewacji w B. Nationale w Paryżu, Cabinet des Estampes, Vc. 350, t. 4 Pologne, K-O). Znalazł się też R. w roli doradcy unickiego metropolity lwowskiego Leona Szeptyckiego, wystąpił bowiem z krytyką będącej na ukończeniu katedry Św. Jura we Lwowie, projektowanej i budowanej przez Bernarda Meretyna (dn. 3 XI 1758 Meretyn wniósł przeciw Francuzowi manifestację do sądu grodzkiego o działanie na szkodę jego interesów). Dla bernardynów lwowskich R. zaprojektował i budował młyn zbożowy – deptak typu hiszpańskiego, poruszany przez ludzi, konie lub woły. Konstrukcją tą zainteresował się hetman Branicki i zamówił u R-a na początku 1760 r. projekt i model młyna. Zamówienie to nie spowodowało jednak powrotu R-a do służby u Branickiego choć młyn „nowej inwencji” wystawiono w Białymstoku.
Na przełomie 1760 i 1761 powrócił R. z rodziną do Warszawy. Podjął się tu ambitnego zadania, które przyniosło mu sławę i awans. Na zlecenie marszałka w. kor. Franciszka Bielińskiego pomierzył Warszawę z przedmieściami sporządzając plan w skali ok. 1: 1000, bazując zapewne na pomiarach architekta Jakuba Fontany. Pracę ukończył już 1 V 1761 i otrzymał wynagrodzenie w wysokości 2 533 złp. 10 gr. Następnie R. z inicjatywy Bielińskiego, przygotował plan Warszawy do publikacji, zmniejszając go do skali 1: 6 690, dodając u dołu panoramę miasta zza Wisły oraz w bordiurze widoki 17 znaczniejszych budowli, głównie pałaców – królewskiego i senatorskich. Utrwalenia na czterech płytach miedziorytniczych planu i widoków wyrysowanych przez R-a podjął się w r. 1762 Jakub Teofil Marstalski (Marstaller). Właścicielem nakładu graficznego planu był z pewnością R., który posiadał specjalną prasę. Proponował on Branickiemu kupno tej prasy, prosząc nieco wcześniej, w grudniu 1761 o wniosek na awans na pułkownika, miał bowiem zamiar zadedykować plan Warszawy królowi Augustowi III. Prośbę tę poparł też marszałek Bieliński. R. został mianowany podpułkownikiem 2 IV 1762. Plan ukazał się pt: Plan de la ville de Varsavie dédié á S. M. Auguste III Roi de Pologne … (W. 1762). Wzorowali się na nim i inni kartografowie, jak G. L. Le Rouge, G. A. Rizzi Zannoni, czy P. F. Tardieu. Niezależnie od planu Warszawy, R. zamierzał zapewne opracować album z widokami i ważniejszymi gmachami stolicy, czego dowodem są dwa jego rysunki zachowane w Bibliotheque Nationale w Paryżu (Cabinet des Estampes, Vc. 350, t. 7), przedstawiające widok ul. Krakowskie Przedmieście i pałac Krasińskich w Warszawie ze stosownymi objaśnieniami topograficzno-historycznymi.
R. był ceniony jako inżynier i konstruktor urządzeń wodnych, natomiast nieznana jest jego działalność na polu architektury militarnej, choć był inżynierem wojskowym. Znaczne osiągnięcia miał w dziedzinie architektury cywilnej, dzięki znakomitym projektom pałaców i ogrodów w guście francuskim. W architekturze stosował formy klasycyzującego rokoka. Jako inżynier urządzeń wodnych specjalizował się w kompozycji ogrodów wodnych (Krystynopol). Niesłusznie przypisywano mu projekt ogrodu tarasowego przy pałacu Mniszchów w Warszawie przy ul. Senatorskiej (T. Mańkowski, G. Ciołek), jak również architekturę wspomnianego pałacu Mniszchów (T. Mańkowski) oraz pałacu Wiśniowieckich-Mniszchów w Wiśniowcu (Z. Rewski). Natomiast szanse powodzenia mają atrybucje Zbigniewa Hornunga, który przypisał R-owi projekt pałacu unickich metropolitów we Lwowie i pałacu Mniszchów w Gdańsku.
Pod koniec 1762 r. lub w r. 1763 opuścił R. Warszawę i przeniósł się do Berlina i Poczdamu na służbę u króla pruskiego, ale utrzymał kontakt z Polską. W r. 1765 szukał protekcji za pośrednictwem Izabelli z Poniatowskich Branickicj u Stanisława Augusta dla barona weneckiego De Bodissony, który gotów był sprzedać polskiemu królowi 80 obrazów dawnych i sławnych mistrzów. Działalność architektoniczna R-a w Prusach jest dotąd nieznana. Wiadomo tylko, że opracował rysunkowo, zaopatrując objaśnieniami historycznymi, zbiór 11 medali rosyjskich, wybitych od czasów Piotra I do Katarzyny II włącznie i wydał je pt. Médailles sur les principaux évènements de l’Empire de Russie… Potsdam 1772. O dalszych losach R-a brak wiadomości.
R. był żonaty z Polką, Ciecewiczówną (Czeczowiczówną), córką Antoniego, pisarza miejskiego Starej Warszawy (ślub w Warszawie 11 XI 1753); miał z nią troje dzieci.
Ciołek G. i Plapis W., Materiały do słownika twórców ogrodów polskich, W. 1968; Łoza, Architekci; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (Z. Batowski); Katalog tek Glinki, Oprac. T. Zielińska, cz. 1, W. 1969 s. 242–4, cz. 2, W. 1970 s. 60, 115, 120, cz. 3, W. 1971 s. 88, 121, 134–5, 142; Kosacka D., Plany Warszawy XVII i XVIII w. w zbiorach polskich. Katalog, W. 1970 s. 29, 54–5; – Ciołek G., Ogrody polskie, W. 1954; tenże, Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce, Ł.–W. 1955 s. 96–102; Czernecki J., Mały król na Rusi i jego stolica Krystynopol, Kr. 1939 s. 42–52, 413–29; Hornung Z., Na śladach działalności artystów francuskich w Polsce, „Teka Kom. Hist. Sztuki” T. 1: 1959 s. 276–84; Kowalczyk J., „Goût français” po warszawsku. Warszawskie pałace rokokowe na planie Ricaud de Tirregaille’a, „Architektura” R. 31: 1977 nr 1–2 s. 53–59; tenże, Wędrówka po pałacach rokokowych z panem Ricaud, w: Jesteśmy w Warszawie. Miasto dawne i nowe, W. 1981 t. 1 s. 99–114; Mańkowski T., Architekt Pierre Ricaud de Tirregaille, „Roczn. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” T. 3: 1948 s. 391–433 i nadb.; tenże, Lwowskie kościoły barokowe, Lw. 1932 s. 110–13; Morelowski M., Pierre Ricaud de Tirregaille, w: Francastel P., Les architectes célèbres, Paris 1959 II 351; Olszewicz B., Kartografia polska XVIII wieku, „Polski Przegl. Kartogr.” R. 10: 1932 nr 38–39 s. 205–6; Rewski Z., [Rec.:] T. Mańkowski, Architekt Pierre Ricaud de Tirgaille…, „Biul. Hist. Sztuki i Kultury” R. 10: 1948 nr 3/4 s. 346–51; Ross J., Pałacyk w Perespie, w: Rokoko. Studia nad sztuką 1 połowy XVIII w., W. 1970 s. 179–83; Świeykowski E., [Plany zamku Franciszka Salezego Potockiego wojewody kijowskiego w Krystynopolu nad Bugiem w powiecie sokalskim], „Spraw. Kom. do Badań Hist. Sztuki w Polsce” (Kr.) T. 8: 1907–12, szp. CCXVIII–CCXXXI; – AGAD: Sigillata 27 s. 553, Arch. Roskie sygn. XVIII/34 (6 listów R. do J. K. Branickiego z l. 1752–62), sygn. XXXIV/29 (list R. do J. K. Klemma z r. 1757, pieczętowany sygnetem herbowym); Arch. Uniw. Warsz.: Żyłko E., Mecenat artystyczny Jana Klemensa Branickiego hetmana wielkiego koronnego, W. 1955 (mszp. rozprawy doktorskiej); Ośrodek Dok. Zabytków w W.: Teki J. Glinki, bogate wypisy archiwalne z Arch. Roskiego w AGAD (zob. Katalog tek Glinki, Oprac. T. Zielińska, t. 1–3, W. 1969–71).
Jerzy Kowalczyk