Ratusiński Piotr, pseud. Skała (1891–1951), franciszkanin-reformat, nauczyciel, działacz oświatowy i konspiracyjny. Ur. 8 I w Sędziszowie koło Rzeszowa, był czwartym z dziesięciorga dzieci Feliksa, szewca, i Katarzyny z domu Skałuba.
R. uczęszczał do II Gimnazjum w Rzeszowie (1901–5). Dn. 13 IX 1906 wstąpił do zakonu braci mniejszych – franciszkanów. Nowicjat pod imieniem zakonnym Adam odbywał w Leżajsku, gdzie też 14 IX 1907 złożył śluby czasowe. W r. szk. 1907/8 uzupełniał szkołę średnią w klasztorze Św. Kazimierza w Krakowie. Tutaj też ukończył dwuletnie studia filozoficzne (1908–10). Wykładów z teologii słuchał w klasztorze Św. Andrzeja we Lwowie (1910–11) i tu 8 III 1911 złożył profesję wieczystą oraz w krakowskim konwencie Św. Kazimierza (1911–14). Dn. 22 VI 1913 otrzymał święcenia kapłańskie. W r. 1914 złożył jako eksternista egzamin dojrzałości w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W t. r. też ukazała się w jego tłumaczeniu broszura dewocyjna G. Greupnera „Męczennicy z Nepi: Św. Ptolomeusz i św. Roman wraz z 38 towarzyszami” (Mikołów).
W czasie pierwszej wojny światowej R. studiował w l. 1915–16 polonistykę na Wydziale Filozoficznym UJ. Od 6 XII 1916 służył m. in. jako kapelan w formacjach austriackich, przebywał na froncie włoskim. Od stycznia do listopada 1918 sprawował pieczę duszpasterską nad Polakami znajdującymi się w obozach dla jeńców rosyjskich w Pradze i okolicy. Dn. 7 XII t. r. został zdemobilizowany. W kwietniu 1919 przyjechał do Krakowa i wystąpił za pośrednictwem władz zakonnych do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zwolnienie ze ślubów zakonnych i z funkcji kapłańskich, na co w październiku t. r. otrzymał zgodę. W tym czasie napisał pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego pracę doktorską pt. Kazania Stapletona jako źródło „Kazań na niedziele i święta” Skargi, którą obronił na UJ w styczniu 1920.
Od września 1919 do r. 1925 był R. nauczycielem w gimnazjum, kolejno: w Zawierciu, Jędrzejowie, Miechowie, Mogilnie, Zbąszyniu i od r. 1922 w Królewskiej Hucie. W czasie pracy nauczycielskiej złożył w Krakowie egzamin uprawniający do nauczania w szkołach średnich języków polskiego i niemieckiego. W r. 1925 R. przeniósł się na stałe do Małopolski wschodniej. Podjął pracę w gimnazjum w Radziechowie. Od r. 1926 uczył w gimnazjum w Trembowli, którego od roku 1928 do 2 V 1930 był kierownikiem. W r. 1930 przeniósł się do Złoczowa, a w r. 1934 do Żółkwi. Uczył tam języka polskiego, niemieckiego i łaciny. Cieszył się dużym autorytetem wśród młodzieży. Rozmiłowany w literaturze polskiej zgromadził kilkutysięczny księgozbiór. Interesował się szczególnie okresem romantyzmu, co znalazło odbicie w publikacjach (ogłoszonych własnym nakładem): Indywidualizm romantyczny (Trembowla 1929), Odrębność narodowa w epoce romantyzmu (w: Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Trembowli za r. szk. 1928/9, Trembowla 1929 i odb.), Wiara romantyków polskich (Trembowla 1930) i Miłość w polskiej poezji romantycznej (Złoczów 1934). Był też znany jako filatelista, a jego zbiory znaczków należały do poważniejszych w Polsce.
Po zajęciu wschodnich ziem Polski przez Związek Radziecki był R. od października 1939 do czerwca 1941 nauczycielem w dziesięcioletniej szkole polskiej utworzonej przez władze radzieckie w Żółkwi. Zaangażowany w działalność podziemną od początku wojny, zdynamizował ją i rozwinął w czasie okupacji niemieckiej (1941–4). Współdziałał zarówno z konspiracją wojskową jak i cywilną, której działalność koordynował. Używał pseud. Skała. Rekomendowany przez Stronnictwo Narodowe, prawdopodobnie w 2 poł. 1942 r. został powołany na powiatowego pełnomocnika rządu. Na początku lutego 1942 we współpracy z nauczycielami gimnazjalnymi oraz miejscowymi dominikanami, zwłaszcza z ks. Robertem Świętochowskim, zorganizował tajne nauczanie, którym kierował do początków maja 1944. W tym czasie doprowadził 3 zespoły klasowe do egzaminów maturalnych. W maju 1944 wysłał żonę z dwoma synami w Krakowskie, a sam pozostał na miejscu i nie skorzystał z prawa repatriacji w r. n. Pracował jako sprzedawca w sklepie spożywczym, a przez jakiś czas równocześnie prowadził skład drewna. Nie przyjął proponowanej mu w r. 1946 posady lektora języka angielskiego najpierw w szkole w Żółkwi, a potem w Rawie Ruskiej, ani też proponowanego w r. 1947 stanowiska wykładowcy języka polskiego w Instytucie Pedagogicznym na Uniwersytecie I. Franki we Lwowie. W r. 1949 przeszedł na emeryturę. W ostatnich latach życia R. na własną prośbę został przywrócony do wykonywania funkcji kościelnych, które spełniał nieoficjalnie. Zmarł 20 IX 1951 w Żółkwi i został pochowany na miejscowym cmentarzu nie opodal zbiorowego grobu powstańców 1863 r.
Z małżeństwa (zawartego w r. 1920 w Czechosłowacji) z Bogusławą z Kasparów (1893–1960) miał R. trzech synów: Mieczysława (1921 – ok. 1942), Bogusława i Czesława (ur. 1926) notariusza w Węgorzewie.
Bogusław (1923–1980), historyk, był długoletnim pracownikiem Archiwum Państwowego w Krakowie; publikował wydawnictwa źródłowe, liczne artykuły, zwłaszcza recenzje, współpracował też z PSB.
Fot. zbiorowa w Arch. Prow. Franciszkanów-Reformatów w Kr.; – Dyrekcja Państwowego Gimnazjum w Trembowli. Sprawozdanie za r. szk. 1928/9, Trembowla 1929; toż za r. szk. 1929/30, Trembowla 1930; Państwowe Gimnazjum Humanistyczne im. króla Jana Sobieskiego w Złoczowie. Sprawozdanie Dyrekcji za r. szk. 1931/2, Złoczów 1932; toż za r. szk. 1932/3, Złoczów 1933; I. Sprawozdanie Dyrekcji C. K. II. Gimnazjum w Rzeszowie za r. szk. 1905, Rzeszów 1905 s. 92; Sprawodzanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Koedukacyjnego im. hetm. Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi za r. szk. 1935/6; Schematismus O. F. M. Provinciae B. V. Mariae Immaculatae 1908–11; Schematismus O. F. M. B. V. Mariae Angelorum 1912–17; – „Archeion” T. 73: 1982 s. 338–43 (dotyczy Bugusława Ratusińskiego); „Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś. O. N. Franciszka Serafickiego” R. 31: 1917 s. 27; – Arch. UJ: WF II 364–368, 371, 373a, 478, S II 516; Arch. Prow. Franciszkanów-Reformatów w Kr.: Akta personalne R-ego, m. in. Pamiętnik mojego życia (2 VIII 1917 – 30 I 1920), Catalogus Studentium in Facultate Theologica O. F. M. Provinciae Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae in Galicia ab anno 1900, Akta prowincjalskie Z. Janickiego (1914–24) s. 73–74, 78, akta B. Ryzińskiego (1924–7) s. 100–101, 114; – Popiel J., Tajne nauczanie w Żółkwi w latach 1942–1944, Zabrze 1984 (mszp. powiel.); – Listy R-ego do rodziny z l. 1945–9, udostępnione przez syna Czesława oraz jego informacje; Informacje księży: Józefa Anczarskiego ze Świnoujścia, Joachima R. Bara z Kr., Feliksa W. Bednarskiego z Rzymu, Kajetana Grudzińskiego z Kr., Cyryla Mozdyniewicza z Sędziszowa, Stanisława Pawliny z Gliwic oraz Klary Antosiewicz z Kr., Danuty Gwiazdowskiej ze Szczecina, Jacka Popiela z Zabrza, Józefa Szkudłapskiego z Londynu, Adama Werki z P. i Mieczysława Wojtyny z Kr.
Anzelm J. Szteinke