Szewczyk Piotr, pseud.: Czer, Szela, Boss, Piter, Siwy, nazwiska konspiracyjne: Piotr Tomasz Wilk, Piotr Kowalski, Andrzej Romaniuk, Piotr Nowak, Piotr Skotnica, Piotr Brzeg (1908–1988), policjant, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, cichociemny.
Ur. 9 IX w Babicach pod Oświęcimiem, był synem Jana, kolejarza, a potem sklepikarza, i Katarzyny z Wilków. Miał ośmioro rodzeństwa, m.in. Zofię, zamężną Zużałek, która w czasie drugiej wojny światowej nielegalne dożywiała więźniów obozu koncentracyjnego w Auschwitz (za co została odznaczona w r. 2011 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski).
Po ukończeniu szkoły powszechnej w Babicach uczył się S. od r. 1921 w Gimnazjum Koedukacyjnym Tow. Szkoły Średniej im. Stanisława Konarskiego w Oświęcimiu. Po zdaniu matury w r. 1929 studiował przez rok prawo na UJ. Następnie rozpoczął służbę w WP i 12 VIII 1931 został skierowany do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie; 12 IX 1932 przeniesiono go do rezerwy. Dn. 16 VI 1933 wstąpił do Normalnej Szkoły Fachowej dla Szeregowych Policji Państw. w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski) i ukończył ją w listopadzie t.r. Pełniąc następnie służbę na terenie woj. wołyńskiego, odbył w r. 1935 w stopniu przodownika kurs oficerów policji w Kowlu, a także kurs oficerów służby śledczej w Warszawie, po czym przez pół roku był zastępcą komendanta posterunku policji w Ciechocinku. W kwietniu 1936 oddelegowano go do Grupy Rezerwy Policyjnej w Warszawie, a potem do tamtejszej Szkoły Oficerskiej Policji Państw. Po jej ukończeniu służył przez pół roku w XVII komisariacie w Warszawie jako zastępca kierownika. Od stycznia 1937 był przodownikiem w Kompanii «E» Rezerwy Policji w Poznaniu; podjął wtedy studia na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn., jednak nie zaliczył pierwszego roku. Awansował do stopnia podporucznika rezerwy (ze starszeństwem z 1 I 1937). Jako starszy przodownik został w maju 1938 przeniesiony do Warszawy. W kwietniu 1939 objął stanowisko instruktora-wykładowcy wychowania fizycznego w Szkole Szeregowych Policji Państw. w Mostach Wielkich. Dn. 1 V t.r. awansował do stopnia aspiranta.
Wyznaczony 28 VIII 1939 na szefa biura mobilizacyjnego Komendy Głównej Policji Państw. w Warszawie, S. po rozpoczęciu działań wojennych zgłosił się 3 IX t.r. do kompanii ckm zmotoryzowanej Grupy Rezerwy Policyjnej, stacjonującej w sile baonu w Golędzinowie na warszawskiej Pradze. Od 4 IX bronił na czele plutonu ckm koszar Grupy Rezerwy Policyjnej. Na rozkaz z 7 IX dowódcy Grupy mjr. Jana Zdanowicza wycofał się ze swą jednostką do Łucka. Wobec wkroczenia Armii Czerwonej przeszedł 21 IX granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej. Przebywał początkowo w Sárvár, a po 30 IX był internowany w obozie w Nagykanizsa. Dn. 21 X zbiegł i nazajutrz przedostał się do Jugosławii; otrzymawszy paszport w Konsulacie RP w Zagrzebiu, wyjechał do Modane we Francji. Następnie w misji kurierskiej udał się na Węgry, skąd wrócił do Modane 24 XI. Dzień później przyjechał do Paryża, gdzie w koszarach Bessières wstąpił do powstającej Armii Polskiej we Francji (zweryfikowany w stopniu podporucznika). W grudniu jako kurier przedostał się do kraju, po czym przez Słowację, Węgry i Jugosławię wrócił w styczniu 1940 do Francji.
W lutym 1940 został S. odkomenderowany do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, gdzie w 1. komp. 4. baonu w 2. półbrygadzie objął dowództwo plutonu. Wyróżnił się w kampanii norweskiej i bitwie o Narvik (5 V – 2 VI t.r.). Po ewakuacji z Norwegii uczestniczył do 20 VI w wojnie niemiecko-francuskiej na terenie Bretanii, a po kapitulacji Francji przedostał się do Hiszpanii, następnie do Portugalii, skąd 3 IX przypłynął do Wielkiej Brytanii. Od 15 IX 1940 do 18 VIII 1941 pełnił służbę instruktora wychowania fizycznego w Ośrodku Artylerii Przeciwlotniczej. Odkomenderowany do 4. Brygady Kadrowej Strzelców (przemianowanej 9 X 1941 na 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową), zakończył służbę 16 I 1942 i nazajutrz został przekazany do dyspozycji Oddz. VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza (NW). Po przeszkoleniu konspiracyjnym ze specjalnością dywersji skierowano go 4 I 1943 na szkolenie wojsk pancernych do pociągu pancernego «D» 1. dyonu pancernego. Awansował na porucznika ze starszeństwem z 1 I t.r. Dn. 19 I został zaprzysiężony na rotę przysięgi AK w Oddziale Sztabu NW w Londynie.
W nocy z 17 na 18 II 1943, w ramach operacji lotniczej o krypt. Floor (ekipa 21), został S. zrzucony jako cichociemny w grupie czterech skoczków na placówkę odbiorczą «Puchacz» 9 km na południowy wschód od Mord w pow. siedleckim; doznał wtedy kontuzji. Wraz z cichociemnym por. Jackiem Przetockim przedostał się do Warszawy, gdzie pozostawał w dyspozycji warszawskiego Okręgu AK. Przydzielony 23 III t.r. do Okręgu AK Lwów jako szef rejonu dywersyjnego Lwów-Miasto, organizował i dowodził licznymi akcjami zbrojnymi, m.in. odbiciem (4 VII) ze szpitala więziennego przy ul. Janowskiej członka Narodowej Organizacji Wojskowej Jana Bojczuka (pseud. Wig, Wika), zdobyciem materiałów wybuchowych na Czartowskiej Skale (lipiec) oraz wysadzeniem torów kolejowych w kierunku Przemyśla (11 XI). Na początku r. 1944 prowadził akcje bojowe przeciw Ukraińskiej Powstańczej Armii, m.in. w Chlebowicach Świrskich (w nocy z 15 na 16 III t.r.) i Czerepinie (w nocy z 21 na 22 III); dokonywał także akcji likwidacyjnych. Awansował do stopnia kapitana ze starszeństwem z 11 XI 1943. W czasie akcji «Burza» i walk o Lwów (23–27 VII 1944) dowodził 1. komp. saperów «Kedywu» w sile ok. 300 ludzi i uczestniczył w zdobyciu części Skniłowa, Dworca Głównego, dwóch komisariatów, więzienia przy ul. Łąckiego, budynku «Sokoła», kwatery Wehrmachtu w szkole im. H. Sienkiewicza, garaży przy ul. Kolejowej, uniwersytetu, poczty, Ossolineum, kościoła św. Magdaleny, kościoła uniwersyteckiego i cerkwi św. Jura. Dn. 2 VIII 1944 awansował do stopnia majora. Jako szef «Kedywu» pozostał we Lwowie do września t.r. Na skutek akcji werbunkowej gen. Kazimierza Strzemię-Marszyńskiego, byłego szefa Oddz. IV Komendy Obszaru Lwów AK, przyjechał do Lublina i jako Piotr Skotnica wstąpił do ludowego WP w stopniu podpułkownika; objął dowództwo baonu w 9. DP II Armii. Wobec groźby aresztowania zbiegł z WP i na początku listopada wrócił do Lwowa. Utrzymywał kontakt organizacyjny z cichociemnym mjr. Antonim Chmielowskim (pseud. Wołk). Wysłany w 2. poł. listopada przez zastępcę komendanta Obszaru organizacji «NIE», płk. Jana Władykę, w misji kurierskiej do Londynu, w trakcie przekraczania granicy rumuńskiej został postrzelony przez żołnierzy sowieckich, aresztowany i osadzony w więzieniu w Czerniowcach. Przeniesiony do tamtejszego szpitala, zbiegł w marcu 1945, wyskakując z pierwszego piętra; przez Śniatyń i Stanisławów przedostał się do Lwowa, gdzie ponownie skontaktował się z Chmielowskim.
W kwietniu 1945 ewakuował się S. do Krakowa, a w maju t.r. przyjechał do Warszawy, gdzie skontaktował się z Komendą Główną Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, w tym z szefem jej Wydz. Personalnego płk. Janem Gorazdowskim (pseud. Wolański) i kierującą komórką kurierską kpt. Emilią Malessą (pseud. Marcysia). Ok. 24 VII t.r. udał się jako kurier do Londynu; przez Bielsko i Cieszyn dotarł do Pragi i Pilzna, skąd z żołnierzami amerykańskimi przez Norymbergę, Hanower i Paryż przybył do Londynu i 3 IX zameldował się w Oddz. VI Sztabu Naczelnego Wodza Pol. Sił Zbrojnych. Przeprowadził w Londynie szereg rozmów, m.in. z gen. Stanisławem Tatarem i szefem Oddz. VI ppłk. Marianem Utnikiem; otrzymał instrukcje dla prezesa Zarządu Głównego Wolność i Niezawisłość (WiN) płk. Jana Rzepeckiego (m.in. polecenie rozwiązania WiN). Dn. 25 IX opuścił Londyn i 15 X dotarł do Warszawy.
Dn. 4 XI 1945 został S. aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w «kotle» w mieszkaniu Malessy przy ul. 3 Maja 5. Osadzony w areszcie śledczym więzienia mokotowskiego, był poddany torturom fizycznym i psychicznym przez szefa Dep. Śledczego Min. Bezpieczeństwa Publicznego Józefa Różańskiego. W czasie rozprawy toczonej w Warszawie od 5 V 1947 przed Wojskowym Sądem Rejonowym pod przewodnictwem mjr. Józefa Wareckiego został oskarżony o udział w związku mającym na celu obalenie ustroju państwa polskiego, udzielenie pomocy kierownictwu WiN, dezercję z szeregów WP oraz posiadanie bez zezwolenia broni palnej. Wyrokiem z 7 V skazano go na karę śmierci, co 25 VI zatwierdził Najwyższy Sąd Wojskowy pod przewodnictwem płk. Władysława Garnowskiego. Z apelem do prezydenta Bolesława Bieruta o uwolnienie S-a i innych osób wystąpiła Malessa; również mieszkańcy Babic zebrali w tej sprawie kilkaset podpisów. Decyzją Bieruta z 2 VII zamieniono karę śmierci na piętnaście lat pozbawienia wolności, jednak S., więziony w pojedynczej celi, bez prawa spaceru, dowiedział się o tym dopiero po kilku latach. Dn. 17 II 1952 został przewieziony do Wronek; w dn. 2–6 II 1956 prowadził tam głodówkę. Dn. 4 V t.r. prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej podjął decyzję o zastosowaniu amnestii; w ponownej rozprawie (7 V) Wojskowy Sąd Rejonowy złagodził wyrok do trzech lat, a nazajutrz S. opuścił więzienie.
Na wolności utrzymywał S. kontakty m.in z byłymi działaczami WiN: płk. Franciszkiem Niepokólczyckim, płk. Janem Szczurkiem-Cergowskim i ppłk. Józefem Rybickim. Był poddany inwigilacji (m.in. w okresie 19 I 1957 – 23 IV 1964 pod krypt. Emisariusz), która z przerwami trwała do końca jego życia. Od r. 1958 prowadził firmę «Wyrób Okleiny i Galanterii Drzewnej» w Krościenku, a następnie w Grodzisku Maz. Dn. 10 XI 1964 został zatrzymany w Warszawie pod sfingowanym zarzutem handlu dewizami i osadzony w więzieniu. Sąd Powiatowy dla m. stoł. Warszawy skazał go 16 X 1965 na rok więzienia oraz grzywnę 55 tys. zł z zamianą w razie nieściągalności na 550 dni więzienia. Nie jest znana data wyjścia S-a na wolność. W r. 1985 zatrudnił się S. jako pracownik fizyczny w warsztacie okleiny Zofii Wanarskiej w Warszawie. Po przejściu udaru mózgu w styczniu 1986 zamieszkał u swej siostry Zofii Zużałek w Babicach. Zmarł 28 I 1988 w Oświęcimiu, został pochowany 30 I na tamtejszym cmentarzu parafialnym. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl., trzykrotnie Krzyżem Walecznych, francuskim Krzyżem Wojennym z Palmą (Croix de Guerre avec Palme) i norweskim Krzyżem Wojennym z Mieczem (Krigskorset med Sverd).
W zawartym w r. 1958 małżeństwie z Danutą z Bednarskich (ur. 1920), handlowcem, S. dzieci nie miał.
Pod koniec l. osiemdziesiątych pamiątki po S-u umieszczono w Izbie Pamięci Szkoły Podstawowej im. 6. Pomorskiej Brygady Powietrzno-Desantowej w Babicach. Dn. 3 V 1992 odsłonięto poświęconą mu tablicę na Ścianie Pamięci na cmentarzu parafialnym w Oświęcimiu. Jego imię otrzymało 29 II 2000 Gimnazjum Gminne nr 1 w Rajsku (gm. Oświęcim, na ścianie szkoły odsłonięto 25 IX t.r. tablicę pamiątkową), a 23 IX ulica w Oświęcimiu.
Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy; Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003; Słown. cichociemnych, II; – Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kr. 1994; Bystrzycki P., Znak cichociemnych, W. 2009; Cyra A., Cichociemny, „Echo Chełmka” 1988 nr 7; tenże, Cichociemny z Babic. Major Piotr Szewczyk (1908–1988), Oświęcim 2000; tenże, Kawaler Orderu Virtuti Militari, „Oświęcimski Chemik” 1987 nr 9; Dec W., Narwik i Falaise, W. 1957; Drogi cichociemnych, Londyn 1971 (fot.); Garliński J., Politycy i żołnierze, Londyn 1971; Jankowski S. M., Z coltem do szpitala, „Przegl. Tyg.” 1987 nr 3; Jaskowski A., Kampania norweska, Glasgow 1944; Jaworski E., Lwów. Losy mieszkańców i żołnierzy Armii Krajowej w latach 1939–1956, Pruszków 1999; Leżeński C., Dajcie im imię, W. 1985; Lisiewicz P. M., Plan Burza. Wysiłek zbrojny Armii Krajowej 1944–1945, W. 1990; Łukasiak J., Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, Pruszków 2003; Majorkiewicz F., Lata chmurne, lata dumne, W. 1983; tenże, Narwik, W. 1957; Mazur G., i in., Kronika Lwowa, 235 dni wojny i okupacji, 1 IX 1939 – 5 II 1946, Kat. 2007; Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939, W. 1996; Mizia W., Wojenne losy mjr. Piotra Szewczyka (praca magisterska z r. 2003 w Akad. Obrony Narod. w W.); Nuszkiewicz R., Uparci, W. 1983; Ordyński J., Ubecki szwadron śmierci, „Rzeczpospolita” 1995 nr 30; Panecki T., Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, W. 2010; Pempel S., Pod znakiem lwa i syreny, W. 1989; Piechota 1939–1945, Londyn 1970 z. 1; Stępień J., Tragedia Emilii Malessy „Marcysi”, „Rzeczpospolita” 1994 nr 247; Szatsznajder J., Cichociemni. Z Polski do Polski, Wr. 1990; Szczepański T., Cichociemny, „Głos Ziemi Oświęcimskiej” 1992 nr 6; Tobiasz E., „Pro Memoria”. Dla pamięci, „Oświęcimski Chemik” 1992 nr 8; Tucholski J., Cichociemni, Wr. 2010 s. 486 (fot.); Węgierski J., Odtwarzanie dowództw organizacji „NIE” w Małopolsce Wschodniej po akcji „Burza”, „Zesz. Hist. WiN-u” 1993 nr 4; tenże, W lwowskiej Armii Krajowej, W. 1989; Woźniczka Z., Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” 1945–1952, W. 1992; – Operacja „Sejm” 1944–1946. Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych, W.–Kijów 2007 VI; Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, Oprac. T. Carevskaja i in., W. 1998; Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość w dokumentach, Oprac. A. Zagórski, Wr. 2000 VI cz. 3; – Arch. UAM: Teczka osobowa, sygn. 103d/2205; CAW: Teczka personalna, nr 416; IPN w W.: Wojsk. Sąd Rejonowy w W., akta sprawy S-a, sygn. Sr 690/47, sygn. IPN BU 944/196, sprawa ewidencyjno-obserwacyjna, sygn. IPN BU 0259/135, Komisja ds. Pomocy Zrehabilitowanym [1945] 1956–1959 [1977], sygn. IPN BU 660/1041, teczka personalna S-a, sygn. 1842/582, akta śledcze S-a, sygn. IPN BU 01236/651, kartoteka b. Biura „C”, kserokopia karty E-14-B, kartoteka pomocnicza b. Biura „C”, kserokopia karty EO-BP, kserokopia karty tematycznej, kserokopia karty E-59, kartoteka członków nielegalnych organizacji, kserokopia karty E-14/1, kartoteka skazanych, kserokopia karty DW-68, kserokopia karty R-5, kartoteka paszportowa Biura Paszportów MSW, karta PZ-4/1; Ministry of Defence w Londynie: The War Office Records Centre (Polish), dok. osobowe i weryfikacyjne; Studium Polski Podziemnej w Londynie: Dok. osobowe i weryfikacyjne, bez sygn.; – Informacje siostry, Zofii Zużałek z Niemodlina, siostrzeńca Lecha Zużałka z Międzyzdrojów, żony S-a Danuty Szewczyk z W., Stanisława Pempla z Brwinowa, Bjørna Bratbaka ze Stavanger, Sebastiana Wytrzyszczaka z Arch. UAM i Jarosława Rybaka z W.
Krzysztof A. Tochman