Jankowski Placyd, pseud. John of Dycalp (1810–1872), pisarz, ksiądz prawosławny. Ur. 20 IX we wsi Wojska (dawny pow. brzeski, obecnie Białoruska Republika Radziecka), którą ojciec J-ego, Gabriel, kanonik kapituły unickiej i archiprezbiter katedry brzeskiej, otrzymał od Kościoła w dożywocie razem z parafią. Matką była Anna z Łytkowskich. J. uczęszczał do gimnazjum w Świsłoczy, później do szkoły bazylianów w Brześciu. W r. 1826 (w trzy lata po procesie filomatów wydanych władzom rosyjskim przez starszego brata J-ego Jana) wstąpił do Seminarium Głównego Uniw. Wil. Studiom teologicznym poświęcił się J. bez powołania. Ukończywszy je otrzymał posadę profesora Seminarium Duchownego Unickiego w Żyrowicach, gdzie wykładał Pismo św., teologię dogmatyczną (w jęz. łacińskim) i łacinę. Powstanie i epidemia cholery w r. 1831 przerwały tę pracę. J. wyjechał do Wilna, gdzie przy poparciu swego profesora Dowgirda otrzymał posadę nauczyciela w domu Tadeusza Czudowskiego. W r. 1832 wrócił J. do Seminarium w Żyrowicach i przygotowywał się do egzaminu doktorskiego, który zdał w r. 1833 w Akademii Duchownej Rzymskokatolickiej. Władze prawosławne nie uznawały dyplomu doktorskiego uzyskanego w uczelni rzymskokatolickiej i stąd tłumaczy się brak tytułowania J-ego doktorem w oficjalnych pismach rosyjskich. Również w r. 1833 przyjął J. święcenia i ożenił się z Heleną Tupalską, córką Antoniego, prezesa konsystorza litewskiego. Dzięki temu małżeństwu dostał się w sfery rządzące Kościołem Unickim, ale równocześnie związał się z polityką rusyfikatorską, uprawianą przez to ugrupowanie. W październiku 1837 r. wyraził gotowość zmiany religii, a w r. 1839 był jednym z tych, którzy podpisali akt likwidacji unii kościelnej.

Jako ksiądz prawosławny spełniał gorliwie swoje obowiązki, podporządkowany jednemu z głównych rusyfikatorów Siemaszce. Otrzymał wiele stanowisk (m. in. wiceprezesa litewskiego konsystorza prawosławnego) i odznaczeń, jak Złoty Krzyż, Order św. Anny. Niemniej sytuacja materialna J-ego, obarczonego 5-giem dzieci, była ciężka. W r. 1845 przeniósł się do Wilna. Otrzymał tam probostwo cerkwi Św. Mikołaja. Jednak po dwu latach, straciwszy zdrowie, powrócił wraz z rodziną na wieś na probostwo w Białawicach w pow. kosowskim, dorabiając jako nauczyciel dzieci obywatelskich. W r. 1858 przeszedł J. na emeryturę. Kupił dom w Żyrowicach i tam w odosobnieniu od ludzi i od świata – mimo manifestacji patriotyzmu rosyjskiego podejrzewany o sympatie do polskości – mieszkał do śmierci, tj. do 11 III 1872 r.

J. był pisarzem bardzo poczytnym wśród współczesnych. Pisywał pod pseud. John of Dycalp (odwrócone imię i początek nazwiska w brzmieniu angielskim). Twórczość jego była dość obfita. Pisywał powieści, wspomnienia, poezje, korespondencje do prasy, dokonał kilku przekładów z włoskiego, niemieckiego. Jeden z pierwszych tłumaczył z oryginału Shakespeare’a. W ostatnim okresie, po r. 1863, pisywał wyłącznie w jęz. rosyjskim. Po pierwszych próbach w r. 1835 (Chaos, wydany pod pseud. Witalis Komu-jedzie), nawiązujących do tradycji satyrycznych Tow. Szubrawców, najbogatszy dorobek J-ego pochodzi z lat 40-tych. Mieszkając wtedy w Wilnie utrzymywał stosunki z tamtejszym światem literackim: z Ignacym Szydłowskim, Ignacym Chodźką, Konstantym Tyszkiewiczem, nawiązał też kontakty z innymi pisarzami ziem litewsko-ruskich, planował podjęcie wydawnictwa zbiorowego p. n. Litwini (1842). Znajomość z Kraszewskim, przypadająca także na l. 1840–9, wyrażała się wymianą serdecznych listów i napisaniem wspólnej powieści (Powieść składana, 1843). Spośród jego gawędziarskich powieści i szkiców do znaczniejszych, oprócz wymienionych, należą: Pisma przedślubne i przedsplinowe (1841), Przeczucie – komedia w 3 aktach (1842), Pamiętnik Elfa (1843), Doktór Panteusz w przemianach (1845), tu m. in. Autopopobiografia, Zaścianek (1841), Opowiadania (1843), Sędzia Pieniążek (1845), Nowe opowiadania (1847), Kilka wspomnień uniwersyteckich (1849), Posiedzenia wiejskie w IV niedzielach (1856), Fanaberie pana Starosty Kaniowskiego (1873), Z pism pośmiertnych (1873). W jęz. rosyjskim ogłosił 26 prac, głównie publicystycznych, w „Litovskie Eparchialnye Vedemosti” (artykuły religijne, obrazki z życia wiejskiego duchowieństwa unickiego i prawosławnego, wspomnienia) i w „Vilenskij Vestnik” (tu korespondencja w agresywnej antypolskiej tonacji). J., chociaż nie był pisarzem wysokiego lotu, wyraźnie się odróżnia od plejady gawędziarzy i humorystów, opiewających w literaturze krajowej codzienne życie szlacheckie. Jego humor, związany zapewne ze znajomością literatury angielskiej (Sterne, Washington Irving), zazwyczaj pogodny i zabarwiony sentymentalizmem, bywa także cierpki, autoironiczny. Ideowa zawartość twórczości J-ego jest niejednolita i skomplikowana. Przy konserwatywnych założeniach nieraz zaznacza się w niej solidarność uczuciowa z chłopem białoruskim i krytycyzm wobec roli społecznej szlachty i jej tradycji, a akcentom gorliwego lojalizmu w stosunku do Rosji towarzyszy sentyment wobec polskości (m. in. wobec tradycji filomackich), widoczny zwłaszcza w powieściach osnutych na tle wspomnień z czasów studenckich w Wilnie.

Korbut; Janowski L., Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniw. Wil., Wil. 1939 s. 167; – Charkiewicz W., Czy P. J. miał tytuł doktora?, „Alma Mater Vilnensis” 1932 nr 10 s. 76; tenże, P. J. Życie i twórczość, Wil. 1928 (bibliogr. oraz wykaz prac J-ego s. 183–201, 2 reprod. portretu, rec. Bielak F., „Przegl. Współcz.” T. 27: 1928 s. 511–3); Kraszewski J. I., P. J. (J.o. D.), „Tyg. Illustr.” 1873 nr 286; Poulet de M., Plaksid Gavrilovic Jankovsky, Drevneja i Novaja Rossija 1876 t. 2 s. 322–36; Romer H., „Kur. Wil.” 1928 nr 214; Stefanowska Z., Placyd J., Dwieście lat literatury pol. Tom próbny (mszp. powiel. 1958); Urban J., „Przegl. Powsz.” T. 182: 1929 s. 118–20; – Listy H. Rzewuskiego do Johna of Dycalp, „Kłosy” 1882 nr 902–4; – „Bibl. Warsz.” 1872 t. 2 s. 355–6; Tokarzewicz J., „Kraj” 1884 nr 18 s. 16–8; – I. B. L. PAN: Kartoteka bibliograficzna.

Barbara Konarska