Smolarek Przemysław Leon, pseud.: Charlie, Lechita (1925–1991), historyk-muzeolog, twórca i dyrektor Centralnego Muzeum Morskiego. Ur. 30 VI w Łodzi, był synem Leona, nauczyciela szkoły powszechnej, i Marii z Matyczyńskich.
W grudniu 1939, podczas gdy ojciec był w obozie jenieckim w Niemczech, S. został razem z matką i siostrą osadzony w obozie w Radogoszczy na przedmieściu Łodzi, a następnie z grupą wysiedlonych znalazł się w Krakowie. Tu w czasie okupacji niemieckiej ukończył na tajnych kursach szkołę średnią i zdał maturę, po czym studiował konspiracyjnie historię na UJ. W l. 1942–5 był żołnierzem Armii Krajowej (AK) w zgrupowaniu «Żelbet», działając pod pseud. Charlie i Lechita. Po ukończeniu kursu podchorążych uczestniczył jako dowódca drużyny w akcjach sabotażowo-dywersyjnych. W sierpniu 1944 przypadkowo aresztowany przez Niemców, przebywał do października w obozie koncentracyjnym w Płaszowie. W r. 1945 ujawnił się jako żołnierz AK i kontynuował studia na UJ. W okresie studiów był kilkakrotnie zatrzymywany przez władze bezpieczeństwa, zaś w r. 1947 aresztowany i więziony. Studia ukończył w r. 1948 z dyplomem magistra filozofii w zakresie historii na podstawie pracy pt. Kampania mołdawska Jana III Sobieskiego w roku 1691, napisanej na seminarium Władysława Konopczyńskiego. Pod jego również kierunkiem opracował rozprawę doktorską pt. Rzeczpospolita wobec wojny północnej 1700–1721, obronioną na UJ w r. 1950. Pracę zawodową rozpoczął w r. 1947 na UJ jako asystent wolontariusz w katedrze Romana Grodeckiego.
Po usunięciu prof. W. Konopczyńskiego z UJ (1948) S. przeniósł się na Uniw. Łódzki; zatrudniony tu był w l. 1950–1 jako starszy asystent. Wydalony z uczelni, z powodu treści swych zajęć ze studentami, przeniósł się do Świnoujścia, gdzie do r. 1952 uczył w Liceum Ogólnokształcącym. Po kilku miesiącach, z polecenia tamtejszych władz partyjnych, zmuszony do opuszczenia tej miejscowości, zamieszkał w Szczecinie. Tam w l. 1952–8 pracował w Muzeum Pomorza Zachodniego na stanowisku kustosza działu morskiego. Przedmiotem jego zainteresowań naukowych stało się wówczas muzealnictwo morskie i nautologia. Z jego inicjatywy założone zostało w r. 1958 Tow. Przyjaciół Muzeum Morskiego. On też był autorem wniosku o utworzenie Muzeum Morskiego w Gdańsku. W r. 1959 został skierowany przez Muzeum Techniki Naczelnej Organizacji Technicznej w Warszawie do Gdańska z zadaniem zorganizowania tej nowej instytucji. W l. 1960–1 pełnił funkcję kierownika Oddziału Morskiego Muzeum Pomorskiego, przygotowując podstawy organizacyjne właściwej placówki. Muzeum Morskie w Gdańsku, przekształcone w r. 1972 w Centralne Muzeum Morskie (CMM), powołano do życia przy dużym udziale S-a uchwałą Prezydium Woj. Rady Narodowej z dn. 1 I 1962. S. objął 15 I t.r. stanowisko dyrektora tej placówki. Wniósł duży osobisty wkład w ochronę i gromadzenie zabytków i materiałów dotyczących związków Polski z morzem i polskich tradycji morskich. Był inicjatorem polskich badań nautologicznych w Zatoce Gdańskiej, w wyniku których zlokalizowano ok. 30 zabytkowych wraków, a kilka z nich wyeksplorowano. Dzięki jego inicjatywie i zabiegom utworzono pięć oddziałów muzeum: Muz. Latarnictwa w Rozewiu, Muz. Rybactwa w Helu, Muz. Wisły w Tczewie, Statku-Muz. «Sołdek» w Gdańsku i Statku-Muz. «Dar Pomorza» w Gdyni. Zapoczątkował trzy serie wydawnictw muzealnych: „Prace Muzeum Morskiego w Gdańsku”, „Publikacje Muzeum Morskiego w Gdańsku” i „Katalogi Zbiorów CMM”. Spoza nautologii opracował i wydał „Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702” (W. 1962).
S. nawiązał szerokie kontakty międzynarodowe w zakresie muzealnictwa morskiego. Od r. 1966 współpracował z Komitetem Muzeów Transportu, przekształconym w r. 1968 w Międzynarodowe Stow. Muzeów Transportu (IATM). Był członkiem zarządu Stowarzyszenia, a w l. 1977–83 jego prezydentem. W r. 1973 założył „Transport Museums”, periodyk IATM wydawany w Polsce, i redagował go do r. 1989. Był cenionym badaczem dziejów żeglugi polskiej i budownictwa okrętowego. Ogłosił dziesięć książek, m.in.: Z dziejów polskiej floty (W. 1957), Dawne żaglowce (Gdynia 1963), Zabytki szkutnictwa skandynawskiego (Gd. 1963), Studia nad szkutnictwem Pomorza Gdańskiego w X–XIII wieku (Gd. 1969), nadto wiele artykułów i recenzji w czasopismach krajowych i zagranicznych. Od r. 1961 był członkiem Gdańskiego Tow. Naukowego. Opracował ponad 30 scenariuszy ekspozycji wystaw muzealnych, w tym wystawy stałej pt. „Polska nad Bałtykiem”, otwartej w r. 1989 w CMM. Na podstawie dorobku piśmienniczego i osiągnięć organizacyjnych uzyskał w r. 1970 na Uniw. Łódzkim stopień doktora habilitowanego w zakresie historii szkutnictwa wczesnośredniowiecznego, 15 X 1977 otrzymał stanowisko docenta etatowego. W grudniu 1980 był jednym z inicjatorów reaktywowania Ligi Morskiej (LM) i przewodniczącym jej Komitetu Organizacyjnego. I Zjazd LM, odbyty w październiku 1981, wybrał go na prezesa Zarządu Głównego, ale w marcu 1982 władze stanu wojennego usunęły go z tego stanowiska. Był uczestnikiem antykomunistycznej opozycji. Od grudnia 1980 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, w r. 1980 współzałożycielem i następnie do r. 1981 członkiem zarządu Klubu Myśli Politycznej im. Konstytucji 3 Maja. W r. 1981 współorganizował manifestacje w Gdańsku z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja i 11 Listopada. W r. 1988 otrzymał nagrodę prezydenta m. Gdańska. Dn. 27 V 1990 został wybrany na radnego Rady Miejskiej w Gdańsku z Listy Komitetu Obywatelskiego «Solidarność»; w Radzie przewodniczył Komisji Morskiej. Dn. 16 V 1991 Rada Naukowa Inst. Sztuki PAN podjęła uchwałę o wystąpienie do Prezydenta RP o nadanie S-kowi tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych, którego nie zdążono mu jednak przyznać. Dn. 10 VI z jego inicjatywy powołano Związek Miast i Gmin Nadmorskich. Był prezesem Oddziału Gdańskiego Tow. Opieki nad Zabytkami. Zmarł 18 VI 1991 w Gdańsku, pochowany został na cmentarzu Łostowickim. Był odznaczony: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem AK oraz wyróżniony złotymi odznakami, m.in.: «Zasłużony Pracownik Morza», «Za Opiekę nad Zabytkami».
Żonaty z Danutą Smolarek, miał S. dwoje dzieci: córkę Hannę (ur. 1959) i syna Bolesława (ur. 1961).
Balińska A., Z głębi morza, z głębi duszy, „Tyg. Gdań.” 1989 nr 10 (fot.); Doc. dr hab. Przemysław Smolarek, „Budownictwo Okrętowe i Gosp. Morska” 1991 nr 7; Klim R., Przemysław Smolarek nie żyje, „Jantarowe Szlaki” 1991 nr 3; Laureaci nagród prezydenta miasta Gdańska, „Wieczór Wybrzeża” 1988 nr 147; Popławska-Czerwonko K., Pokłon historii, „Bandera” 1990 nr 11; S. L., Przemysław Smolarek nie żyje, „Gwiazda Morza” 1991 nr 13; – Kiertys A., Muzeum z charakterem, „Głos Wybrzeża” 1988 nr 147; Miciński J., Wspomnienie o Przemysławie Smolarku, „Morze” 1991 nr 9 (fot.); Wałęsa L., [Przemówienie odczytane nad grobem S-ka] „Gwiazda Morza” 1991 nr 13; – Nekrologi z r. 1991: „Dzien. Bałtycki” nr 141 (fot.), 142, 144, 146, 148; „Życie Warszawy” nr 149; – Mater. Działu Dokumentacji CMM.
Czesław Ciesielski