Olszewski Przemysław (1913–1972), profesor hydrobiologii i rybactwa Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie. Ur. 23 VI w Krakowie, był synem Bronisława (zob.) i Stanisławy z Dundaczków, bratankiem Mariana (zob.). W r. 1931 ukończył I Gimnazjum im. Nowodworskiego w Krakowie i w l. 1931–5 studiował na Wydziale Rolniczym UJ, specjalizując się w zakresie rybactwa. W czasie studiów odbył kurs limnologii w Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach i kurs oceanologii w Stacji Morskiej na Helu, rozpoczął też pracę naukową nad biologią stawków tatrzańskich. Egzamin dyplomowy zdał 9 XII 1937, otrzymując tytuł inżyniera rolnictwa. Już po uzyskaniu absolutorium w r. 1936 rozpoczął pracę w Zakładzie Ichtiobiologii i Rybactwa UJ, którym kierował Teodor Spiczakow. Początkowo był zatrudniony jako wolontariusz, następnie stypendysta, a w r. 1939 starszy asystent. W okresie tym brał udział w pracach związanych z budową Rybackiej Stacji Doświadczalnej UJ w Mydlnikach koło Krakowa, w której następnie prowadził badania dotyczące biologii planktonu oraz zanieczyszczenia wody. W r. 1940, w oparciu o zlikwidowany Zakład Ichtiobiologii i Rybactwa UJ, władze okupacyjne utworzyły placówkę usługową dla rybactwa pod nazwą Institut für Fischerei der Landwirtschaftlichen Forschungsanstalt des Generalgouvernements (Puławy) in Krakau, w którym O. pracował do końca wojny. Prowadził też kursy w Krajowym Tow. Rybackim i od r. 1942 uczył hydrobiologii w Liceum Rybackim w Krakowie. Dn. 20 XII 1945 uzyskał na UJ stopień doktora rolnictwa na podstawie rozprawy Zimowe stosunki tlenowe większych jezior tatrzańskich („Rozpr. PAU Wydz. Mat.-Przyr.” T. 72, Dz. A. 1946 nr 7 s. 1–80). Jako adiunkt pracował do r. 1951 w Zakładzie, przekształconym w r. 1947 w Oddział Hodowli Ryb Zakładu Hodowli Ogólnej na Wydziale Rolniczym UJ. Od r. 1946 prowadził wykłady zlecone z zakresu hydrobiologii i rybactwa, początkowo na Wydziale Rolniczym, a od r. 1948 także na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJ. W r. 1950/1 był dodatkowo wykładowcą hydrochemii na specjalizacji rybackiej w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Równocześnie do r. 1950 kontynuował nauczanie w Liceum Rybackim w Krakowie. Wykłady jego ukazały się w formie skryptów dla szkół średnich, m. in. Mieszkańcy wód (Cieszyn 1947).
W początkowym okresie swojej działalności O. interesował się głównie hydrochemią jezior tatrzańskich. Prace dotyczące natlenienia wód oraz termiki i powłoki lodowej, a także specyficznego uwarstwienia, należały do pierwszych w zakresie badań jezior wysokogórskich. Oprócz już wymienionych ogłosił: Kilka danych o chemiźmie wód okolicy Hali Gąsienicowej („Spraw. Kom. Fizjogr. PAU” T. 72: 1937, Die Sauerstoffschichtung der Hochgebirgsseen im Sommer („Verhandlungen der internationale Vereinigung für theoretische und angewandte Limnologie” Bd 8: 1937). Od powstania Jeziora Rożnowskiego (1942) prowadził również badania dynamiki ruchów wód jezior zaporowych, współpracując po wojnie z Komisją do Badań Naukowych Rożnowa. Zajmował się także teoretycznymi rozważaniami na temat rozpuszczalności gazów i ich przesunięć w wodzie jeziora. Po r. 1945 jako rzeczoznawca rybacki uczestniczył w pracach Komitetu do Badań Wisły, Rady Naukowej Komitetu Ochrony Rzek przed Zanieczyszczeniami oraz Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych, przeprowadzając początkowo inwentaryzację jezior mazurskich oraz rozpoznanie zagospodarowania rybackiego tych obszarów, i ogłosił m. in. Rybactwo słodkowodne na Ziemiach Odzyskanych (Kr. 1947). Stopniowo angażował się w badania limnologiczne o szerszym zakresie. Było to jedną z głównych przyczyn przeniesienia się O-ego z Krakowa w r. 1951 najpierw do Giżycka, gdzie przez kilka miesięcy pracował w Biologicznej Stacji Rybackiej Instytutu Rybactwa Śródlądowego, a następnie do Wyższej Szkoły Rolniczej (WSR) w Olsztynie-Kortowie (od r. 1972: Akademia Rolniczo-Techniczna – ART). W t. r. został mianowany zastępcą profesora i kierownikiem zorganizowanego przez siebie Zakładu Hydrochemii na Wydziale Rybackim WSR, a następnie przejął kierownictwo katedry limnologii, w skład której wchodził wymieniony Zakład. W r. 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W l. 1958–60 był dziekanem Wydziału Rybackiego. W r. 1965 został profesorem zwycz., a po reorganizacji uczelni w r. 1966 kierownikiem katedry limnologii przy Oddziale Rybactwa Śródlądowego. Dzięki staraniom O-ego i jego współpracowników w r. 1970 Oddział został przekształcony w jedyny w Europie Wydział Ochrony Wód i Rybactwa Śródlądowego, a O. w l. 1970–2 był dyrektorem Instytutu Hydrobiologii i Ochrony Wód na tym Wydziale.
Wraz z zespołem O. prowadził badania biotopu jezior w celu wykorzystania ich do rybackiego zagospodarowania zbiorników. Największym osiągnięciem naukowym tego okresu było podjęcie w r. 1952 tzw. «eksperymentu kortowskiego». Przebadanie pod względem hydrochemicznym ok. 400 jezior mazurskich wykazało, że nadmierne wzbogacenie wód jeziorowych w mineralne składniki pokarmowe, którego rezultatem jest intensywny rozwój środowisk roślinnych, a w następstwie rozkład wytworzonej materii organicznej (eutrofizacja), powoduje odtlenienie i przesycenie siarkowodorem dużych przestrzeni wodnych. W efekcie następują zmiany w składzie gatunkowym fauny, degradacja zbiorników i utrata ich dla produkcji gospodarczej. Wykonany na Jeziorze Kortowskim eksperyment, o którym informacje ogłoszono po raz pierwszy w r. 1959, a prowadzony przez wiele lat, również po śmierci O-ego przez pracowników Instytutu, polegał na usuwaniu odtlenionych i przeżyźnionych wód głębinowych do odpływu, co przyczyniało się do podniesienia wydajności jezior. Rezultaty tych doświadczeń O. ogłosił w wielu pracach, m. in. Dotychczasowe wyniki eksperymentu nad odmładzaniem Jeziora Kortowskiego („Zesz. Nauk. WSR w Olsztynie” S. C. supl. 3, 1971), Fünfzehn Jahre Eksperiment auf dem Kortowo-See („Verhandlungen der Internationale Vereinigung für Limnologie” Bd 18: 1973). Pracując nad zagadnieniami ochrony wód, prowadził również badania przemieszczania się zanieczyszczeń w jeziorach, m. in. wraz z Haliną Laskowską, Posuwanie się zanieczyszczeń przeciw prądowi w szeregu powiązanych jezior („Zesz. Nauk. WSR w Olsztynie” T. 9: 1959 nr 82). Dorobek naukowy O-ego obejmuje kilkadziesiąt rozpraw oraz doniesień dotyczących zarówno eksperymentalnych, jak teoretycznych zagadnień limnologii, zwłaszcza hydrochemii. Prace te ogłaszane były we wszystkich polskich czasopismach zajmujących się problemem hydrobiologii i rybactwa, a także szeroko znane w zagranicznej literaturze fachowej. Pod jego kierunkiem powstała nowoczesna szkoła limnologii, a grono uczniów i współpracowników kontynuuje rozpoczęte przez niego prace.
O. należał do założycieli Komitetu Redakcyjnego „Zeszytów Naukowych WSR w Olsztynie” i w l. 1954–72 przewodniczył mu. Był członkiem licznych instytucji i towarzystw naukowych w kraju i za granicą, m. in. członkiem Komitetu Hydrobiologicznego PAN, Komitetu Ochrony Przyrody i jej Zasobów PAN, Rady Naukowej Instytutu Rybactwa Śródlądowego, przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Biologii Stosowanej ART w Olsztynie, członkiem Societas Internationalis Limnologiae, Freshwater Biological Association. Był trzykrotnie nagrodzony nagrodą indywidualną ministra resortu szkolnictwa wyższego (1964, 1965, 1973).
O. interesował się też słowianoznawstwem. Studiował pochodzenie, zasięg, migracje Słowian oraz zajmował się badaniami porównawczymi z zakresu językoznawstwa. Wiele pracy poświęcił badaniom, mającym na celu odtwarzanie rodzimych nazw geograficznych Warmii i Mazur, głównie nazw jezior. Jeszcze w l. 1940–5 powstały niedrukowane prace, jak Polskie nazwy miejscowe dla Warmii i Pojezierza Mazurskiego. Zmarł 16 XII 1972 w Olsztynie, pochowany został na miejscowym cmentarzu. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1960) i Złotą Odznaką Honorową «Zasłużonym dla Warmii i Mazur».
Z małżeństwa z Ireną z domu Szyberna miał syna Wiesława, kierownika Państwowego Gospodarstwa Rybackiego, oraz córkę Irenę, lekarza weterynarii, pracownika naukowego ART w Olsztynie.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Kamińska H., Zawłocka M., Bibliografia prac doktorskich i magisterskich wykonanych w Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie do roku 1964 włącznie, Kr. 1966; Wójcik M., Zawłocka M., Bibliografia zawartości „Zeszytów Naukowych Wyższych Szkół Rolniczych” za lata 1955–1965, Kr. 1970; Radwańska-Paryska Z., Paryski W. H., Encyklopedia tatrzańska, W. 1972; Katalog wydawnictw PAU 1873–1947, Kr. 1948 I, II; – Dwudziestopięciolecie Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie 1950–1975, Olsztyn 1975 I, II (bibliogr.); Dzieje studiów rolniczych w Krakowie 1890–1962, Kr. 1965 s. 207, 229, 486–7 (bibliogr.); Dziesięciolecie Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie 1950–1960, Olsztyn 1960 (bibliogr).; – „Gosp. Rybna” R. 25: 1973 nr 4 s. 18 (fot.); „Pol. Arch. Hydrobiologii” Vol. 21: 1974 s. 309–13 (A. Sikorowa, bibliogr.); „Wiad. Ekologiczne” T. 19: 1973 s. 310–12 (A. Sikorowa); Zesz. Nauk. ART w Olsztynie S. Ochrona Wód i Rybactwo Śródlądowe 1974 z. 3 (125) s. 3–5 (fot.), (J. Wengris); – Nekrologi: „Gaz. Olsztyńska” 1972 nr 302, 303, „Kur. Szczeciński” 1972 nr 299, „Tryb. Ludu” 1972 nr 354; „Tyg. Powsz.” 1973 nr 3, „Życie Warsz.” 1972 nr 311; – Arch. UJ: Akta osobowe S. II 619; – Informacje córki Ireny Olszewskiej.
Ligia Hayto