Maksymowski Robert, prawdziwe nazwisko Rozenszajn Abram, pseud. Maks, Robert (1898–1937), działacz ruchu robotniczego, publicysta. Ur. 20 VII w Łukomierzu w pow. prużańskim (Grodzieńszczyzna), był synem Mojżesza i Racheli z Glinkowskich. Ojciec jego był handlarzem, dzierżawcą ziemi, a następnie właścicielem składu aptecznego. Po ukończeniu szkoły miejskiej M. zaczął pracować jako uczeń u zegarmistrza. Podczas pierwszej wojny światowej wzięty do robót przymusowych przez wojska niemieckie, zbiegł i w l. 1916–8 pracował jako drwal w Puszczy Białowieskiej, robotnik w tartakach w Stoczku i Hajnówce, następnie jako ślusarz w warsztatach maszyn rolniczych w Prużanach, a w końcu 1918 r. jako buchalter w Kowlu. W l. 1919–20 zajmował się rolnictwem. Sympatyk (od r. 1916) Żydowskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, brał udział w pracy oświatowej wśród proletariatu żydowskiego. Z chwilą wejścia Armii Czerwonej do Prużan w r. 1920 M. został członkiem Kombundu (lewicowej secesji z Bundu) w Rosji i działał w miejscowym Komitecie Rewolucyjnym. W sierpniu t. r. został skierowany na kursy instruktorów do spraw budownictwa radzieckiego przy Mińskim Gubernialnym Komitecie Rewolucyjnym. Od października 1920 pracował w Komisariacie Ludowym Spraw Wewnętrznych Białorusi kolejno, do stycznia 1922 r.: jako sekretarz Wydziału Informacyjno-Instruktorskiego, sekretarz komisji reewakuacyjnej Białorusi w Rosławlu, kierownik podwydziału (później wydziału) Organizacyjno-Instruktorskiego, kierownik Zarządu Administracyjno-Organizacyjnego, członek Kolegium Komisariatu i jako redaktor „Izvestija Central’nogo Ispolnitel’nogo Kommiteta Belorussii”.
W związku z wejściem Bundu w skład Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji (RKP) M. został w kwietniu 1921 członkiem RKP ze stażem od kwietnia 1920. Od stycznia do marca 1922 był zastępcą przewodniczącego Głównego Komitetu Wychowania Politycznego Białorusi. Od marca 1922 był sekretarzem dzielnicy Oktjabrskiej mińskiej organizacji Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi – (KPB), zaś od grudnia 1922 sekretarzem Komitetu Powiatowego i Okręgowego KP(b)B w Słucku. Od maja do października 1924 był instruktorem, a następnie do października 1925 zastępcą kierownika Wydziału Agitacji i Propagandy w Komitecie Centralnym (KC) KP(b)B. Podczas pobytu w Mińsku rozpoczął studia ekonomiczne na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym, ale ich nie ukończył. Od maja 1925 uczestniczył w organizowaniu szkoły partyjnej Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi (KPZB), a jesienią t. r. przeszedł całkowicie do pracy w KPZB. Wziął udział w IV Konferencji Komunistycznej Partii Polski (KPP) w Moskwie (24 XI – 23 XII 1925), zabierając głos w dyskusji nad referatem „Sytuacja polityczna i zadania partii” (tekst przemówienia nie zachował się). Na III Konferencji KPZB (Moskwa 5–8 I 1926) wybrany został do Sekretariatu KC KPZB, później natomiast został sekretarzem KC KPZB. Na konferencji występował m. in. w dyskusji nad sprawozdaniem KC KPP i KC KPZB, nad referatem o sytuacji w Zachodniej Białorusi, zadaniach KPZB, nad projektem uchwał (m. in. w sprawie Hromady), wchodził do komisji: politycznej i organizacyjnej.
Od stycznia 1926 M. działał nielegalnie na terenie Zachodniej Białorusi. Był jednym ze współpracowników organu KPZB „Čyrvony S’cjag”. Na odbywającym się w Związku Radzieckim na przełomie maja–czerwca 1926 Plenum KC KPZB, składał sprawozdanie z pracy Sekretariatu KC KPZB. W okresie walk frakcyjnych w KPP należał do zwolenników tzw. większości. Frakcja ta stanowiła mniejszość w KC KPZB. Dn. 5 X 1926 na posiedzeniu Sekretariatu KC KPZB, wyraźnie określił swe stanowisko, za co został ostro skrytykowany na IV Plenum KC KPZB w marcu 1927 (M. brał w nim udział) i V Plenum KC KPZB w maju 1927. Zarzucono mu «prawicowe odchylenie». Sprzeciwiono się także jego udziałowi w zbliżającym się IV Zjeździe KPP. Mimo to M. wziął w tym zjeździe udział (Moskwa maj–sierpień 1927) i wystąpił w dyskusji nad referatem o sytuacji politycznej, wygłosił też faktycznie z ramienia KPZB referat o kwestii narodowej. Zjazd wybrał go do KC KPP. Na VII Plenum KC KPZB we wrześniu 1927 wystąpił z obszernymi poprawkami do projektu rezolucji w sprawie sprawozdania Tymczasowego Sekretariatu KC KPZB. Przedstawił obszerne uzasadnienie motywów głosowania przeciw projektowi rezolucji KC KPZB zgłoszonemu przez większość KC KPZB. Dn. 15 X 1927 wycofał swój protest. W dn. 22–5 X 1927 był w Gdańsku na obradach II Plenum KC KPP, występując w dyskusji w sprawie opozycji we Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) i w sprawach organizacyjnych. Po powrocie do Polski został wkrótce (21 II 1928) aresztowany. Sąd Okręgowy w Białymstoku skazał go 15 IV 1929 na 15 lat więzienia. W wyniku wymiany więźniów politycznych 15 IX 1932 przybył do Związku Radzieckiego. Od 3 I 1933 do r. 1937 był redaktorem wydawanej w Moskwie gazety polskiej „Trybuna Radziecka”. Jednocześnie był wykładowcą w Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowościowych Zachodu (KUMNZ). Dn. 10 VIII 1937 został aresztowany. Padł ofiarą bezpodstawnych oskarżeń. Pośmiertnie został zrehabilitowany po XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w r. 1956.
M. był ożeniony z Rachelą Epstein, wykładowczynią w KUMNZ, która również w r. 1937 padła ofiarą bezpodstawnych oskarżeń Z małżeństwa tego pochodzi córka Inessa, mieszkająca w Moskwie.
Fot. w Centr. Arch. KC PZPR; – Piryszko F., Towarzysz Robert, „Czerwony Sztandar” (Wil.) 1963 nr 237 s. 2; Revoljucionnyj put’ Kompartii Zapadnoj Belorussi, Minsk 1966; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa 11635 (R. M.), rkp. nr 158/I-4 1 k. 60–61, 2 k. 50–52, 7 k. 173–177, 11 k. 36–54, 41 k. 160–161, nr 158/III/22 s. 3, 10, 23 s. 62–67, nr 424/III/68 k. 133–143, oraz Arch. Mikrofilmów 1425/9–12.
Aleksander Kochański