Stasch Roch (1878–1917), księgarz, publicysta, działacz oświatowy.
Ur. 10 VIII w Czarnowąsach (Czarnowąsie, Czarnowantz, pow. opolski) w rodzinie chłopskiej, był synem Tomasza i Christiny Drajś.
Po ukończeniu szkoły powszechnej odbył S. praktykę w księgarni Grosza w Bytomiu. Nabyte tu umiejętności doskonalił następnie w dużych firmach księgarskich w Berlinie i Stuttgarcie. W l. 1901–6 pracował w dziale wydawnictw zagranicznych w firmie Schaffstein-Brake Comp w Kolonii; zajmował się literaturą polską, czeską i ukraińską. Pracę w księgarstwie ułatwiała mu biegła znajomość języków: niemieckiego, francuskiego, angielskiego i rosyjskiego. W Kolonii poznał księgarza i redaktora Witolda Leitgebera z Ostrowa Wpol. i zaangażował się w pracę oświatową wśród robotników polskich. Był korespondentem krakowskiego „Czasu” (pisał o problemach polskiej emigracji w Nadrenii i Westfalii), współpracownikiem wydawanego w Bytomiu przez Adama Napieralskiego czasopisma „Katolik” oraz autorem artykułów o Polsce, zamieszczanych w liberalnej i socjalistycznej prasie niemieckiej.
W r. 1906 założył S. w Poznaniu przy Grosse Gerberstrasse 37 (obecnie ul. Wielkie Garbary) księgarnię wysyłkową pod nazwą Księgarnia Wydawnicza Polska; firma mieściła się od r. 1912 przy Büttelstrasse 13 (obecnie ul. Woźna) i od r.n. przy Ritterstrasse (obecnie ul. F. Ratajczaka). Wprowadził w niej niepraktykowany dotąd w księgarstwie polskim system sprzedaży ratalnej; uproszczona procedura polegała na pozyskiwaniu nakładów z rabatem 50–55% i ich sprzedaży indywidualnym odbiorcom, płacącym księgarzowi miesięczne raty przez agentów pobierających prowizję w wysokości 20%. Agenci-kolporterzy zaopatrzeni w pokazowe egzemplarze tytułów, szukali nabywców na terenie Niemiec, w zaborze pruskim oraz w zaborze austriackim. Kolportaż obejmował m.in. dzieła klasyków literatury polskiej oraz prace historyczne wydawane przez księgarnie nakładcze: Hermana Altenberga we Lwowie, Karola Miarki w Mikołowie, Karola i Zdzisława Rzepeckich oraz Karola Kozłowskiego w Poznaniu.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w r. 1914, wyjechał S. do Szwajcarii, co uchroniło go przed poborem do armii niemieckiej. Podjął pracę w Muz. Narodowym Polskim w Rapperswilu, gdzie przygotowywał edycję (niezrealizowaną) słownika polsko-francuskiego i francusko-polskiego. Współpracował prawdopodobnie z Centralną Agencją Polską w Lozannie. W tym okresie, w wyniku przerwania sieci kolportażu i braku napływu gotówki za niezrealizowane umowy, «Księgarnia Wydawnicza Polska» poniosła duże straty. S. zginął 17 II 1917 w czasie wycieczki w Alpy w okolicach Saint Moritz. Rodzina nie otrzymała zgody władz niemieckich na sprowadzenie zwłok S-a do Poznania z uwagi na ciążący na nim zarzut dezercji i jego działalność w organizacjach polskich powiązanych z Ententą.
W r. 1928 szpieg niemiecki, następnie współpracownik wywiadu francuskiego, publikujący pod pseud. Dr. Vitelius w książce pt. „Spowiedź szpiega pruskiego” (W. 1928 s. 44) przedstawił S-a jako niemieckiego szpiega; wywołało to protest wdowy i oficjalne sprostowanie Tow. Wydawniczego «Rój» (wydawcy książki), który zapowiedział wycofanie nakładu z księgarń.
W małżeństwie zawartym w r. 1904 z urodzoną w Alzacji Emilią Moritz, księgarką, miał S. syna Zbigniewa.
Po śmierci S-a działalność «Księgarni Wydawniczej Polskiej» była kontynuowana przez jego żonę. W r. 1919 firma, niezrzeszona w Związku Księgarzy Polskich, zaliczana była do księgarń wydawniczo-asortymentowych drugiej kategorii, choć zasadniczo nie zmieniła charakteru księgarni wysyłkowej. Księgarnia działała do r. 1939. Po drugiej wojnie światowej żona S-a nadal pracowała w Poznaniu, w księgarni Akademickiej Jana Jachowskiego, do jej zamknięcia w r. 1950. Zmarła 17 VI 1970 w Poznaniu, została pochowana na cmentarzu Junikowskim.
Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr., błędna data śmierci S-a); – Nowak P., Poznań jako ośrodek wydawniczy w dwudziestoleciu 1919–1939, P. 1997; – Adressbuch der Provinzial Hauptstadt Posen, 1910 s. 251; toż za r. 1912, s. 267; toż za r. 1913, s. 284; Księga adresowa Miasta Stołecznego Poznania, P. 1933 s. 243; – Jachowski J., Wspomnienia poznańskiego księgarza i wydawcy, P. 1959 s. 56–8; – Nekrologi: „Dzien. Pozn.” 1917 nr 47, 59, „Głos Wpol.” 1970 nr 144 (dot. żony S-a, Emilii); – Paraf. rzymskokatol. p. wezw. Bożego Ciała w Czarnowąsach: Akt ur. S-a.
Artur Jazdon