Sochaczewski Roman Bronisław (1877–1955), przemysłowiec, działacz narodowo-demokratyczny. Ur. w Płocku 28 VIII, był synem Juliana (zm. 1880), urzędnika, i Józefy z Chmielińskich (1856–1941). Po śmierci ojca wychowaniem S-ego zajmowała się matka i ojczym – Paweł Milewski, urzędnik powiatowy w Pułtusku.
S. początkowo uczył się w gimnazjach w Pułtusku i w Łomży, zaś maturę złożył w gimnazjum w Suwałkach. Po przyjeździe do Warszawy i rozpoczęciu studiów na Uniw. Warsz. wszedł, obok Jana Załuski, Jana Kucharzewskiego, Mariana Jaźwińskiego i Antoniego Sadzewicza, w skład tzw. patriotyczno-ludowej grupy Łomżyniaków. W r. akad. 1895/6 rozpoczął naukę na Wydz. Medycznym Uniw. Warsz. Rok później przeniósł się na Wydz. Przyrodniczy. W trakcie studiów działał w sympatyzującym z Narodową Demokracją Kole Oświaty Ludowej (KOL); S. zajmował się nielegalnymi transportami tzw. bibuły. Działalność prowadził głównie w środowisku wiejskim, ale utrzymywał kontakty również z młodzieżą gimnazjalną. Wstąpił także do tajnego Związku Młodzieży Polskiej ZET.
W r. 1898 za udział w tzw. demonstracji antymurawiewowskiej wydalono S-ego z uczelni. Jesienią t.r. został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej razem z grupą działaczy KOL (m.in. J. Załuską). W r. 1899, po pięć i pół miesiącach więzienia został za kaucją zwolniony; chcąc uniknąć śledztwa i ewentualnego zesłania, potajemnie przedostał się do Galicji.
Po przyjeździe do Lwowa S. został immatrykulowany na wydz. chemii technicznej na politechn. lwow. Niemal jednocześnie z rozpoczęciem nauki wszedł, obok m.in. Adama Skałkowskiego, Kazimierza Jareckiego, Antoniego Plutyńskiego i Jana Kasprowicza, do powstałej właśnie pierwszej we Lwowie grupy «braterskiej» ZET-u. Był również w tym okresie członkiem Czytelni, organizacji studenckiej, zajmującej się głównie działalnością samokształceniową oraz udzielającej pomocy materialnej. Pracował ponadto w redakcji czasopisma „Teka”, organu prasowego ZET-u. Na przełomie l. 1899 i 1900 został przyjęty do Ligi Narodowej (LN), w której działał prawdopodobnie do wybuchu pierwszej wojny światowej. We Lwowie, początkowo z ramienia ZET-u, a później LN objął kierownictwo nad transportami z «bibułą» (przede wszystkim „Polakiem” i „Przeglądem Wszechpolskim”) do Król. Pol. (wspólnie z Piotrem Pankiem, działaczem Tow. Oświaty Narodowej – TON). Dn. 2 na 3 VI 1901, podczas pobytu w Warszawie, S. został ponownie aresztowany przez ochranę i po raz drugi osadzony w Cytadeli, w której – na podstawie kary administracyjnej – przebywał ok. dziewięć i pół miesiąca. Zwolniono go za kaucją. Skazany na rok więzienia i trzy lata zesłania do gub. wołogodzkiej, S. zbiegł do Wschodniej Galicji. Po przyjeździe do Lwowa kontynuował studia na politechn. lwow.; chwilowo wycofał się z działalności politycznej. W r. 1903 ukończył studia i uzyskał tytuł inżyniera. W późniejszym okresie był kierownikiem (razem z P. Pankiem) założonej we Lwowie przez Bronisława Koskowskiego wytwórni wyrobów chemicznych i kosmetyków «Tlen»; później wchodził w skład zarządu fabryki oraz był jej udziałowcem do końca l. dwudziestych. Fabryka przynosiła znaczne dochody i wspierała działalność LN w Galicji. W okresie lwowskim S. był członkiem kilku organizacji politycznych i kulturalno-oświatowych: Tow. Szkoły Ludowej (od r. 1900), Tow. Gimnastycznego «Sokół» (od r. 1900), Tow. Zabaw Ludowych i Młodzieży (1905), Związku Naukowo-Literackiego (1907), Tow. Wydawniczego we Lwowie (1910) i Polskiego Tow. Miłośników Ogrodnictwa (1912/13).
W l. 1903–8, z ramienia LN, S. był oddelegowany m.in. do działalności agitacyjnej na Podhalu, w tym do Zakopanego, i do Wisły na Śląsku Cieszyńskim. W r. 1904 pod przybranym nazwiskiem Grodyński wyjechał w sprawach dotyczących LN do Szwajcarii, Francji i Wielkiej Brytanii. Po wybuchu pierwszej wojny światowej mieszkał we Lwowie. W poł. czerwca 1915, gdy wojska rosyjskie opuszczały Galicję, został wywieziony na wschód. Do r. 1916 pracował w Kijowie jako chemik. W maju 1916 uczestniczył w Moskwie w naradzie redakcji „Gazety Polskiej” – organu prasowego narodowych demokratów. W r. 1918 prowadził doświadczenia i badania związane z nawozami sztucznymi w zakładach chemicznych w Winnicy na Podolu. W trakcie jednego z eksperymentów uległ wypadkowi i częściowo utracił wzrok w prawym oku.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości S. wrócił do Lwowa. W r. 1920, w czasie wojny polsko-sowieckiej, walczył w obronie miasta jako szeregowiec w 5. kompanii 1. Małopolskiego Pułku Piechoty Armii Ochotniczej. Następnie nadal kierował wytwórnią «Tlen». W l. dwudziestych kupił w Wiśle willę «Słoneczna» oraz wybudował dwie dalsze, które wydzierżawił. Włączył się również do działalności na rzecz utworzenia działającego w l. trzydziestych Tow. Akcyjnego Uzdrowiska Wisła. W r. 1930 przeprowadził się ze Lwowa do Wisły. Tu wspólnie z żoną Wandą prowadził pensjonat. W l. 1930–9 był współzałożycielem Banku Spółdzielczego, Kola Pszczelarzy i Związku Właścicieli i Dzierżawców Pensjonatów w Wiśle (przewodniczący Zarządu). W tym okresie S. odsunął się od działalności politycznej, a z byłymi działaczami Narodowej Demokracji utrzymywał wyłącznie kontakty koleżeńskie. Gościli oni (m.in. P. Panek i Zygmunt Wasilewski) w pensjonatach S-ego w Wiśle.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. do wiosny 1941 pozostawał w Wiśle; wysiedlony przez Niemców, zamieszkał z rodziną w Warszawie. Współpracował wówczas z Radą Główną Opiekuńczą. Prawdopodobnie nie włączył się do działalności konspiracyjnej. Po upadku powstania warszawskiego 1944 r. przebywał w obozie przejściowym w Pruszkowie, następnie u znajomych w Krakowie. W czerwcu 1945 wrócił do Wisły. W willi «Pod Jaworem» spędził ostatnie lata życia Z. Wasilewski. Odwiedzali ją też nadal inni znajomi S-ego z czasów jego działalności politycznej. Tu w l. 1945–6 odbywały się konspiracyjne zebrania działaczy zdelegalizowanego Stronnictwa Narodowego. S. zmarł 22 X 1955 w Wiśle. Został pochowany na miejscowym cmentarzu Ewangelickim.
S. był dwukrotnie żonaty: pierwsze małżeństwo z Janiną z Borkowskich zakończyło się separacją (1913); po raz drugi ożenił się (po zmianie wyznania z rzymskokatolickiego na ewangelickie) z Wandą Scheller (18 XI 1888 – sierpień 1944), córką warszawskiego przemysłowca. Z drugiego związku miał córkę Ewę (2 X 1921–1935). W r. 1950 adoptował córkę przyrodniego brata Józefa Milewskiego, Teresę, obecnie zamężną Łączyńską, inżyniera.
Lista inżynierów i mechaników polskich, W. 1938; – Faryś A., Wątor A., Edward Dubanowicz 1881–1943, Szczecin 1994; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres do 1907 r.), Londyn 1964; Kulak T., Jan Ludwik Popławski 1854–1908, Wr. 1989 I; Stroński S., Liga we Lwowie–Krakowie, „Myśl Pol.” 1953 nr 19 s. 22–4; Wasilewski Z., Pokolenia w służbie narodu, Londyn 1960 s. 39–40; Wątor A., Działalność Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w zaborze austriackim do 1914 r., Szczecin 1993; Wisła. Największe uzdrowisko śląskie u stóp Baraniej Góry u źródeł Wisły, Wisła [1930] s. 29 (tabela); Wolsza T., Narodowa Demokracja wobec chłopów w latach 1887–1914, W. 1992; Załuska J., Koła Oświaty Ludowej (1884–1897), „Przegl. Wszechpol.” 1924 nr 3 s. 207; – Dąbrowski, Czerwona Warszawa; Koszutski S., Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały, W. 1928; Wojnar K., Ze wspomnień i przeżyć (1888–1908), „Niepodległość” T. 18: 1938; – „Gaz. Pol.” (Moskwa) 1916; – AP w W.: Cesarski Uniw. w Warszawie, sygn. 572, Alfavitnyj spisok studentov 1895–1896, sygn. 578, Spisok studentov Imperatorskogo Varšavskogo Universiteta 1897–1898; Arch. PAN: sygn. 30/3, S. Kozicki, Mater. dotyczące Ligi Narodowej. Relacja P. Panka, sygn. 30/10, Relacja Z. Wasilewskiego, sygn. 127, Z. Wasilewski, Pamiętnik; B. Jag.: Akc. 35/62, A. Plutyński, Wspomnienia studenta (1898–1904); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 7785, t. 6, Liga Narodowa – życiorysy (Roman Sochaczewski); B. Ossol.: Dz. rękopisów, sygn. 13201/II, S. Kozicki, Pół wieku polityki narodowo-demokratycznej 1887–1939; Deržavnyj archiv L’vivs’koï oblasti we Lw.: F. 27 (c.k. Szkoły Politechn.) op. 5 nr 14 880; – Informacje córki Teresy Łączyńskiej z Wisły.
Tadeusz Wolsza