Podoski Roman (1873–1954), inżynier elektryk, profesor Politechniki Warszawskiej. Ur. 15 VIII w Dąbrowińcach koło Humania na Ukrainie, był synem Józefa i Cecylii z Krasickich, młodszym bratem Adama (zob.). Ukończył gimnazjum realne we Lwowie (1890), po czym odbył tamże dwuletnie studia w Szkole Politycznej, uzupełnił je na wydziale elektromechanicznym Politechniki Związkowej w Zurychu, gdzie uzyskał dyplom inżynierski w r. 1896. Po studiach P. kierował budową linii tramwajowych w kilku miastach Europy (Zurych, Kolonia, Como, Catania). W l. 1903–7 prowadził własne biuro elektrotechniczne w Kijowie, po czym przeniósł się do Warszawy, gdzie w związku z rozpoczętą elektryfikacją tramwajów miejskich był kierownikiem zajezdni, ruchu, służby i sieci. W Warszawie należał do Koła Elektrotechników przy Stowarzyszeniu Techników. Pierwszą wojnę światową przeżył na Ukrainie (na Humańszczyźnie). Po powrocie do Polski w końcu 1918 r. P. rozpoczął pracę naukowo-pedagogiczną na Politechnice Warszawskiej, w której zapoczątkował pierwsze w Polsce wykłady i zajęcia z dziedziny trakcji elektrycznej. W r. 1932 został profesorem tytularnym. Równocześnie był członkiem zarządu i dyrektorem naczelnym Śląskich Zakładów Elektrycznych «Ślązel» w Katowicach (1932–8), członkiem zarządu Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego i Związku Pracodawców Górnośląskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego oraz członkiem Polskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego.
P. był pionierem i głównym inicjatorem elektryfikacji transportu w Polsce. W tych sprawach pełnił funkcję doradcy i eksperta Min. Komunikacji. W r. 1923 zainicjował utworzenie Międzyministerialnej Komisji Studiów nad Elektryfikacją Kolei w Polsce, odbył podróż służbową dla zapoznania się z tym problemem w Europie i Ameryce Północnej, po czym przygotował pierwszy ogólny projekt elektryfikacji kolei w Polsce, który stał się podstawą wszelkich prac z tej dziedziny. W l. 1928–30 opracował szczegółowy projekt elektryfikacji warszawskiego węzła kolejowego, na którego podstawie realizowano ją w l. 1936–8. Jednocześnie jako inżynier doradca wykonał wiele projektów i ekspertyz elektryfikacji kolei dojazdowych i tramwajów w kilku miastach polskich. Z ramienia Związku Przedsiębiorstw Komunikacyjnych w Polsce (ZPK) wykonał w l. 1926–30 badanie mocy silników trakcyjnych i prądów błądzących, referował ich wyniki na zjazdach krajowych i międzynarodowych, m. in. Międzynarodowego Związku Przedsiębiorstw Komunikacyjnych (UITP – L’Union Internationale de Tramways…), którego P. był członkiem, oraz Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (Commission Internationale Électrotechnique), w której był stałym delegatem Polski w Komitecie Studiów Sprzętu Trakcyjnego. Te prace P-ego stały się podstawą międzynarodowych przepisów dotyczących ochrony przed korozją elektrolityczną urządzeń podziemnych, a także podstawą polskich norm dotyczących ochrony urządzeń metalowych od działania elektrycznego prądów błądzących oraz oceny i badania silników trakcyjnych prądu stałego
P. działał w wielu organizacjach społecznych. W r. 1919 był członkiem komitetu organizacyjnego zjazdu założeniowego Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) w Warszawie, wchodził w skład Zarządu Głównego SEP (1919, 1929–36) i był prezesem Oddziału Warszawskiego SEP (1933–9), a w r. 1939 otrzymał godność członka honorowego Stowarzyszenia. Uczestniczył w pracach takich organów SEP, jak Polski Komitet Elektrotechniczny (członek Plenum i zarządu oraz przewodniczący Komisji Prądów Błądzących), Komisja Trakcji Elektrycznej (przewodniczący), Centralna Komisja Słownictwa Elektrycznego, Polski Komitet Wielkich Sieci Elektrycznych. Od r. 1921 był wydawcą a w l. 1926–39 prezesem zarządu wydawnictwa „Przegląd Elektrotechniczny”, był współorganizatorem Kongresu Międzynarodowego w sprawach tramwajów i kolei dojazdowych UITP w Warszawie (1930). W sprawach dotyczących trakcji elektrycznej brał wielokrotnie udział w zjazdach i kongresach międzynarodowych. W r. 1937 jako prezes Związku Elektrowni Polskich był organizatorem i referentem generalnym działu elektryfikacji krajów europejskich na ogólnokrajowym zjeździe elektrowni we Lwowie. Był członkiem i zastępcą przewodniczącego rady naukowo-technicznej Stowarzyszenia Techników Polskich w Warszawie, członkiem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji, członkiem Stowarzyszenia byłych Studentów Politechniki Związkowej w Zurychu.
W czasie okupacji niemieckiej (1939–45) P. prowadził wykłady z zakresu trakcji elektrycznej w Państwowej Szkole Elektrycznej II stopnia (zastępującej zamkniętą przez Niemców Szkołę Wawelberga) oraz w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej (działającej od r. 1942 w zastępstwie zlikwidowanej Politechniki Warszawskiej). W tych latach brał też udział w konspiracyjnych pracach członków SEP nad słownictwem kolejnictwa elektrycznego, których wyniki ogłoszono po wojnie („Przegl. Elektrotechn.” 1946 nr 2, 1947 nr 1–2 i 5–6, 1951 nr 1–3). Po wyzwoleniu kraju w r. 1945 powrócił P. z tułaczki po powstaniu warszawskim do stolicy, gdzie natychmiast włączył się do spraw odbudowy zrujnowanego przez wojnę zelektryfikowanego warszawskiego węzła kolejowego, a zwłaszcza prac rozwojowych nad programem elektryfikacji linii kolejowych w Polsce. Był wtedy również współorganizatorem utworzenia Wydziału Elektrycznego na nowo powstałej Politechnice Łódzkiej. W r. 1946 mianowano go profesorem zwycz. Politechniki Warszawskiej. W r. 1951 otrzymał tam stopień doktora nauk technicznych. Prace w dziedzinie trakcji elektrycznej P. kontynuował w Polsce Ludowej. Działał w Radzie Technicznej Min. Komunikacji, które pod kierownictwem inżyniera elektryka Jana Rabanowskiego nakreśliło perspektywiczny program elektryfikacji kolei polskich. Z udziałem i znaczną pomocą P-ego doprowadzono nie tylko do odbudowy zelektryfikowanego warszawskiego węzła kolejowego, ale też rozpoczęto na szeroką skalę elektryfikację innych linii kolejowych w Polsce, w pierwszym etapie na Wybrzeżu (w obrębie trójmiasta Gdańsk–Sopot–Gdynia) i na trasie Warszawa–Katowice. Do ostatnich chwil życia P. brał udział w opracowywaniu wielu projektów trakcyjnych, np. sieci trolejbusowej w Wałbrzychu, kolei piaskowych w rejonie górnośląskim.
P. opublikował wiele artykułów fachowych (głównie w „Przeglądzie Elektrotechnicznym” i „Inżynierze Kolejowym”), broszur, skryptów, podręczników i książek, m. in. Tramwaje i koleje elektryczne (W. 1922 I–II) i Trakcja elektryczna (W. 1951–4 I–II). Był współautorem pracy zbiorowej pt. „Niektóre zagadnienia trakcji elektrycznej” (W. 1950), redaktorem naczelnym i współautorem czterotomowego „Podręcznika inżyniera elektryka” (W. 1947–54), przygotowywanego w latach okupacji. Był od r. 1950 członkiem Tow. Naukowego Warszawskiego. P. wychował pierwszą w Polsce kadrę inżynierską i naukową w dziedzinie trakcji elektrycznej, wśród których byli, m. in. Jerzy Dzikowski, Zygmunt Figurzyński, Antoni Jabłoński, Czesław Jaworski, Jan Grygołajtys, Stanisław Kuczborski, Stanisław Plewako, Jan Podoski, Wiktor Tyszko. P. zmarł 23 XI 1954 po dłuższej chorobie i został pochowany na cmentarzu w Zielonce pod Warszawą, gdzie mieszkał po powstaniu. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i belgijskim Krzyżem Oficerskim Orderu Króla Leopolda.
Dla upamiętnienia zasług P-ego wmurowano tablicę (z płaskorzeźbą jego popiersia) na ścianie pawilonu wejściowego dworca kolejowego Warszawa-Śródmieście oraz podobną tablicę w Laboratorium Elektrycznym imienia P-ego w Centralnym Ośrodku Badań i Rozwoju Techniki Kolejnictwa w Warszawie, nadano jego imię Szkole Podstawowej przy Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Oleśnicy oraz ufundowano medal pamiątkowy imienia P-ego, przyznawany przez SEP zasłużonym pracownikom trakcji elektrycznej w Polsce.
W małżeństwie od r. 1898 z Marią z Zakrzewskich miał P. córkę Martę (ur. 1905), zamężną za Władysławem Kochem, artystą plastykiem, i syna Jana Józefa (ur. 1904), inżyniera elektryka, profesora Politechniki Warszawskiej i kilku politechnik w Afryce.
Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1944–1974, W. 1975 II; Jankowerny W., Jasińska M., Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972; W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz – Sobeski, Współczesna kultura pol.; Słownik języka polskiego, Pod red. W. Doroszewskiego, I s. CXLIII; Who’s who in Central and East-Europe, 1935/36, Zurich 1937; – 25 lat elektryfikacji PKP, „Problemy Kolejnictwa” 1963 z. 22–3 (bibliogr. prac P-ego); Historia elektryki polskiej, W. 1976–8 I (życiorys, fot.), II, V; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959 (życiorys, fot.); Księga pamiątkowa pierwszego wspólnego zjazdu SEP i ESČ w Warszawie, W. 1933 s. 145, 175, 367, 368, 369, 370, 371, 372, 487 (karykatura P-ego ołówkiem Jotesa [Jerzego Szwajcera]); Kuczborski S., 25 lat elektryfikacji PKP, W. 1963 (fot.); Monografia Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji, 1946–1975, W. 1979 s. 21, 83; 15 lat Politechniki Łódzkiej, 1945–1960, Ł. 1960; Pisarski M., Koleje polskie 1842–1972, W. 1974 s. 63–4, 74, 75 (fot.); Politechn. Warsz. 1915–1925, W. 1925; toż 1915–1965, W. 1965; Roman Podoski, 1873–1954. Życie i działalność pioniera elektryfikacji PKP, W. 1974 (bibliogr. prac P-ego, fot.); Rzewnicki J., Prace nad słownictwem elektrotechnicznem 1900–1925, W. 1926 s. 10, 11; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie, 1826–1976, W. 1979; 60 lat Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich, W. 1979 s. 11, 16, 17, 21, 139 (fot. na s. 2 wkładki); Weinfeld S., Poczet wielkich elektryków, W. 1968; Związek Elektryków Polskich w latach 1919–1939, W. 1939 s. 24, 27 (fot.), 28, 54 (fot.); – Comptes rendus détaillés de l’Union Internationale de Tramways… (UPIT). Congrès International: XX, Barcelona 1926; toż XXI, Rzym 1928; toż; XXII, W. 1930; toż XXIII, Haga 1932; Gesellschaft Ehemaliger Studierender der Eidgen. Techn. Hochschule. Zurich: 55. Adressen-Verzeichnis, Zurich 1947; Informator o władzach i organach Stowarzyszenia Elektryków Polskich, W. 1939 s. 10, 11, 15, 16,17, 24, 86; Kalendarzyk Stowarzyszenia Elektryków Polskich na 1935 r. s. 5, 9, 11, 12, 23, 80; O program elektryfikacji. Sprawozdanie z obrad ogólnokrajowego zjazdu elektrowni we Lwowie, Lw. 1937 s. 5, 9 (fot.); Sprawozdanie z kongresu międzynarodowego poświęconego sprawom tramwajownictwa, kolejnictwa dojazdowego i ruchu autobusowego w Warszawie, W. 1930 s. 13, 16, 22, 24 (fot.), 25, 30, 45, 46, 69 (karykatura), 73; Sprawozdanie z ogólnokrajowego zjazdu w sprawach komunikacji miejscowej, W. 1927, 1932, 1938, 1947, 1948; – „Biul. Informacyjny Stowarzyszenia Elektryków Polskich” 1973 nr 3 s. 18 (regulamin medalu P-ego), s. 19 (fot. medalu P-ego), 1974 nr 5 s. 8, 19, 20, 28–9 (życiorys, fot.); „Kraj” (Pet.) 1905 nr 27 s. 7, nr 29 s. 2, nr 31; „Młody Technik” 1973 nr 8 s. 3 (fot.); „Przegl. Elektrotechn.” 1936 s. 69, 1939 s. 601, 615, 617, 618, 619, 621, 622, 634–5, 640, 645 (fot.), 680, 700, 1946 s. 32, 68, 104, 1947 s. 119, 121, 1948 s. 81–2, 1951 s. 128, 1956 s. 158–9, 1964 s. 253, 256, 1973 s. 375–7 (fot.), s. 509 (medal P-ego), 1974 s. 536, 1976 s. 339, 1977 s. 50, 51; „Przegl. Kolejowy Elektrotechn.” 1973 nr 9 s. 31–2; „Przegl. Techn.” 1916 s. 376, 1974 nr 49 s. 6 (fot.); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” (W.) 1950 s. 168; „Sygnały” 1973 nr 20 s. 3, 5 (fot.); „Wiad. Elektrotechn.” 1955 s. 24 1960 s. 31, 1974 s. 1, 1976 s. 522; „Zesz. Nauk. Politechniki Warsz.” Nr 16: Elektryka 1955 nr 10 s. 133–8 (bibliogr. prac P-ego); „Życie Szkoły Wyższej” 1955 nr 2 s. 96–7; – AAN: sygn. 1/8 MWRiOP, sygn. 5112; Dembowski B., Rodowody i dzieje familii… Podoskich, mszp. w posiadaniu córki P-ego, Marty Podoskiej Koch w Warszawie; – Informacje syna Jana Podoskiego.
Jerzy Kubiatowski