Postępski (Postempski) Ignacy Roman (1808–1878), malarz, uczestnik powstania listopadowego, działacz emigracyjny. Ur. na Podolu, w dobrach Potockich, we wsi Parchomówka w pow. lipowieckim lub Perehonówka w pow. humańskim, był synem dzierżawcy Tomasza i Urszuli z Urbańskich. Od r. 1818 chodził do szkół w Humaniu; już wówczas malował miniaturowe portrety. Z kolegami utworzył koło «Wagabundzistów», zapewne patriotyczne. Wraz z bratem Karolem (ok. 1811–13 II 1845, powstaniec i emigrant, członek Tow. Demokratycznego Polskiego) wstąpić miał w r. 1828 na Uniw. Wil., zrazu na Wydział Prawa, następnie do Szkoły Sztuk Pięknych, w której podobno uczył się malarstwa pod kierunkiem Jana Rustema (na co brak jakichkolwiek dowodów w archiwum uniwersyteckim). Obaj bracia należeli do «gorętszej młodzieży» i zostali oskarżeni o należenie do spisku przygotowującego powstanie; na krótko zostali uwięzieni. W czerwcu 1831, gdy gen. Dezydery Chłapowski podszedł pod Wilno, obaj bracia «wyszli zeń z bronią w ręku» i włączeni zostali pod Aleksandrem Stryjeńskim do tzw. batalionu akademików. Po jego rozwiązaniu P. wszedł do 2 p. strzelców pieszych; brał udział w potyczkach pod Połądeniami (Połanami pow. Szawle?) i Szawlami. W grupie powstańców z gen. Józefem Szymanowskim i gen. Franciszkiem Rohlandem przeszedł P. granicę pruską pod Pakomenem, by następnie udać się do Francji. Przebywał najpierw w obozach wojskowych w Avignon i Lunel koło Montpellier, następnie w zakładzie cywilnym w Châteauroux, gdzie w r. 1833 wstąpił do Tow. Demokratycznego Polskiego, i Poitiers; tu czynny był w l. 1833–4 w Radzie Polaków. Zapewne w r. 1836 przeniósł się do Paryża, gdzie wstąpił do polonofilskiej pracowni malarskiej L. Cognieta. W życiu emigracji odgrywał P. pewną rolę; plasował się na jej skrajnie lewym skrzydle. W l. 1837, 1840 i 1841 kandydował – bez powodzenia – w wyborach do Centralizacji. W r. 1839 przebywał w Rouen. «Gorących uczuć, żywej wyobraźni i do egzaltacji skłonny, odznaczał się zawsze skrupulatną prawością, dobrocią serca i wielką rzewnością właściwą synom Rusi naszej» (Józef Bohdan Zaleski?). Zaprzyjaźniony serdecznie z Sewerynem Goszczyńskim, kolegą jeszcze od bazylianów w Humaniu, podzielający jego zapatrywania łączące gorący patriotyzm z radykalizmem społecznym – P. wszedł do kręgu skupionego wokół pisma „Pszonka”, które miało «walczyć z arystokracją i szlachtą ich własną bronią». Przejął też od Goszczyńskiego poglądy na dydaktyczno-patriotyczne obowiązki sztuki polskiej, które chciał wypełniać malując martyrologiczne kompozycje ze współczesnych wypadków krajowych. Goszczyński ze swej strony pisał w r. 1841, że uważa P-ego za «artystę pełnego nadziei, pojmującego prawdziwe swoje powołanie», jego jednego, tę «nową narodową chlubę», spośród współczesnych wymieniając i stawiając za wzór. Z czasów paryskich, poza paroma portretami, pochodziły kompozycje historyczne P-ego: Walerian Łukasiński w więzieniu (1839, znana tylko z litografii W. Bässlera), Bartosz Głowacki na czatach (czy na widecie, ok. 1839, znana też tylko z litografii A. L. Lemerciera) oraz Ostatnie chwile Szymona Konarskiego (1839/40), wystawiona na Salonie paryskim w r. 1842 (nabył ją Adolf Bniński, od r. 1934 znajdowała się w Muz. Miejskim w Bydgoszczy, spalona w r. 1945).
W maju 1842 P. wyjechał do Fontainebleau do J. B. Zaleskiego, a stamtąd do Rzymu, dokąd przybył przed 5 VII i osiadł już tu na stale. Jeszcze tylko w r. 1848, porwany ruchami Wiosny Ludów, powrócił do Paryża z intencją wzięcia udziału w walce o niepodległość Polski. Wszedł w skład grupy prowadzonej przez ks. Władysława Godlewskiego, która jednak rozwiązała się w Strasburgu, i P. powrócił do Włoch. W Rzymie nadal trzymał się politycznej lewicy. Ludwik Orpiszewski donosił ks. Adamowi Czartoryskiemu w r. 1845, że wśród artystów «połowa demokratów, na których czele stoi emigrant, malarz Postępski, bardzo uczciwy człowiek, ale czynny i zagorzały». Jako «demokratę wielkiego» (Zygmunt Krasiński) wybrano P-ego – obok Mickiewicza i Edwarda Jełowickiego – w skład delegacji, którą 25 III 1848 przyjął papież. Z tego posłuchania pozostawił P. obszerną relację opublikowaną przez Władysława Mickiewicza, który też na informacjach P-ego oparł charakterystyki uczestników Legionu. Było to bodaj ostatnie głośniejsze poczynanie polityczne P-ego. Również od malarstwa historycznego o tym charakterze, jaki postulował Goszczyński, P. odstąpił. Ostatnią kompozycją martyrologiczną była zapewne Śmierć ks. Wincentego Żaboklickiego w 1840 r. w twierdzy Kuffstein malowana w r. 1844 (Muz. Narod. w P.). Malował jeszcze tylko kilka obrazów z dawnych polskich dziejów: dwukrotnie Scenę z Pamiętników Soplicy, gdy kozakowi golą głowę, by na niej wypaloną odkryć datę powstania, wielkich Posłów austriackich błagających Jana III o pomoc dla Wiednia, Pokój pod Żurawnem, czy Hetmana Ogińskiego w pierwszych chwilach konfederacji barskiej. Wprawdzie Goszczyński pisał w r. 1844, że muzy obdarzyły nas «dwoma znakomitymi malarzami, którzy kość z kości naszych, ojczyste postacie i sceny narodowe misternym pędzlem wydają na płótnie» – tj. P-m i Aleksandrem Molinarim – ale obaj kosztowne malarstwo historyczne musieli porzucić.
W r. 1849 (1846?) P. ożenił się z Agnese Ruffini, miniaturzystką. Pisał o niej do przyjaciela: «jest akwarelistką dość wziętą, zwłaszcza u Anglików i Amerykanów. W czasie ich napływu do Rzymu wiosną i latem obsypują nas licznymi zamówieniami i dają zajęcia na całą zimę, a utrzymanie na całą wiosnę i lato». Ale podstawę ich skromnego budżetu stanowiły też obrazy religijne, kopiowane lub trawestowane przez P-ego, a nabywane przez przejezdnych Polaków. Szczególną opieką otaczali P-ego Braniccy, przede wszystkim Aleksander (którego P. politycznie «bałamucił») i Zofia, zamężna Odescalchi. Pisał P.: «Roboty moje są rozrzucone po całym świecie… Zrobiłem tyle, że ich policzyć nie mogę… Najwięcej kopiowałem arcydzieła wielkich mistrzów, dla utrzymania życia mej rodziny». Wiemy o obrazach ołtarzowych P-ego: w kościele Św. Karola Boromeusza w Warszawie (1860, z daru Róży Branickiej), 3 w kościele w Stawiszczach na Ukrainie wg Rafaela i D. da Volterra (dar Aleksandra Branickiego), Serce Jezusa wg P. Batoniego w kościele w Wilanowie, 2 w kościele w Kaniowie (dar Cezarego Poniatowskiego), Św. Józef w Czerniowcach na Podolu (dar Wacława Mańkowskiego), Wniebowzięcie NMP dawniej w Petersburgu, Św. Michał wg G. Reniego w Pobiedziskach (1867), Przemienienie Pańskie wg Rafaela w Kościelcu koło Inowrocławia (1857). Z r. 1852 pochodzą dwie kompozycje rysunkowe z Hiobem oraz św. Piotrem (Muz. Narod. w Kr. – Zbiory Czartoryskich); scena wschodnia w albumie Elżbiety z Branickich Krasińskiej (Opinogóra, Muz. Romantyzmu). P. był też twórcą wielu portretów, m. in.: Antoniny z Grudzińskich Chłapowskiej (1854, u spadkobierców Krzysztofa Morawskiego w W.), gen. D. Chłapowskiego (Turew, dawny pow. kościański, pałac), Józefa Mianowskiego, A. Mickiewicza (m. in. 1848 z dedykacją dla J. i A. Branickich, dawniej w Suchej, ryt. A. Schiasi; w całej postaci, 1857, dawniej własność J. Pieńczykowskiego w Tarnopolu), Piusa IX, gen. Karola Różyckiego (Muz. Narod. w P.), Stefana Witwickiego. P. zmarł w Rzymie 4 IV 1878 i został pochowany na Campo Verano. Na grobowcu położono napis: «Polak, żołnierz za Ojczyznę, malarz w tułactwie».
Synem P-ego był Paweł Postempski (zob.); starszy syn, fizyk, zmarł w r. 1873 mając lat 24.
Portret (akwarela) Kornelego Szlegla 1845 (zbiory Pawlikowskich, Zakopane); Drzeworyt Bronisława Puca wg rys. Franciszka Tegazza, „Tyg. Illustr.” 1878 półr. 2. s. 201; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Bénézit, Dictionnaire, (1966); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, (Z. Batowski, bibliogr.); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Fiszer E., Wrotnowska D., Catalogue des estampes, Paris 1948, Bibl. Pol.; Katalog Galerii Obrazów w Muzeum im. Mielżyńskich, P. 1912, 1932; Katalog wystawy: typy i charaktery w grafice XIX st., Bydgoszcz 1929 s. 8; Katalog zabytków sztuki w Pol., XI z. 8 (pow. inowrocławski); Lewak – Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Michałowski P., Malarstwo polskie realizmu mieszczańskiego I poł. XIX w., P. 1951; Monkiewicz B., Fiszer E., Inventaire du Musée Adam Mickiewicz, Paris 1948 nr 51, 104; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Więckowska, Zbiory batignolskie; – [Goszczyński] S., O naszych malarzach historycznych, „Rok 1844” XI s. 78–81; tenże, O potrzebie narodowego polskiego malarstwa, w: Grabska E., Morawski S., Z dziejów polskiej krytyki i teorii sztuki, W. 1961 I; Mycielski J., Sto lat malarstwa w Polsce, Kr. 1896; Odescalchi B., Polacy w Rzymie, „Przegl. Pol.” 1893 t. 4 s. 220–1; Ostrovskij G., Roman Postempskij – pol’skij chudožnik-revoljucioner, w: Russko-pol’skie revoljucionnyje svjazi, Moskva 1963 s. 43–53; Zahorski W., Polak we Włoszech, Wyd. 4, Rzym 1975 s. 129; – Krasiński Z., Listy do Delfiny Potockiej, Oprac. Z. Sudolski, W. 1975 III; Krawiec L., Lista członków Tow. Demokr. Pol. z lat 1832–1851, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., I 45; Listy Seweryna Goszczyńskiego, Zebrał S. Pigoń, Kr. 1937; Madeyski A., Artyści polscy w Rzymie, „Sztuki Piękne” T. 6: 1930 s. 8; Mickiewicz L., Mémorial de la Légion Polonaise de 1848, Paris 1877 I 101; Morawski K., Wspomnienia z Turwi, Kr. 1981 ilustr. 14; – „Bibl. Ossol. T. 2: 1847 s. 113; „Biesiada Liter.” 1886 s. 327, 1904 s. 354; „Czas” 1854 nr 88; „Kłosy” 1873 półr. I s. 94, 1889, półr. II s. 383, 390, 394; „Kron. Rodzinna” 1871 nr 10 s. 157; „Kur. Warsz.” 1867 nr 237; „Orędownik Nauk.” 1842 nr 24 s. 191–2; „Przegl. Pol.” T. 118: 1895 s. 507, 519; „Przegl. Pozn.” 1847 s. 670–77; „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1873–8, (P.) 1879 II s. 379–80; „Tyg. Illustr.” 1878 półr. II s. 193, 202, 414, 1881 półr. II s. 294, 1888 półr. II s. 373, 1904 półr. II s. 804; – B. Czart.: rkp. 5380 s. 147–8; B. Narod.: rkp. II 7861; B. PAN w Kr.: rkp. 1828, 2029, 2213.
Andrzej Ryszkiewicz