Rudkowski Roman, pseud. Gangster, Goły, Rudy (1898–1954), oficer WP i Armii Krajowej. Ur. 12 V w Przemyślu, był synem Augusta, dyrektora kooperatyw okręgu lwowskiego, i Marii z domu Hulak.

W l. 1910–14 uczył się R. w gimnazjum w Stryju. Po wybuchu pierwszej wojny światowej służył od sierpnia 1914 w oddziałach strzeleckich Józefa Piłsudskiego jako szeregowiec, w tworzącym się 3 p.p., a od września w konnym oddziale wywiadowczym w 2 p. ułanów. W Legionach Polskich służył do 6 XII t.r., kiedy to dostał się do niewoli rosyjskiej. Przebywał w obozie jenieckim koło Moskwy; wysłany w grudniu 1915 na roboty rolne pod Jałtę, zbiegł stamtąd w lutym 1916. Następnie pracował w polskim biurze wywiadowczym w Moskwie, na Syberii i w Taszkiencie, a od kwietnia 1917 w biurze werbunkowym w Kijowie. Od lutego 1918 służył w II Korpusie Polskim na Wschodzie. Uczestniczył m. in. w bitwie pod Kaniowem (11 V 1918). Od maja t.r. jako pracownik biura wywiadowczego II Korpusu Polskiego zajmował się wysyłaniem żołnierzy (po rozwiązaniu tej formacji) na Murmań. W lipcu t.r. w drodze na Murmań został aresztowany przez władze bolszewickie i przewieziony do Piotrogrodu, skąd po 2 dniach zbiegł do Moskwy. Aresztowany wkrótce ponownie w sierpniu t.r. uciekł i przedostał się do Kijowa, gdzie zameldował się u płk. Wilhelma Orlika-Rückemanna. Skierowany przezeń na Kubań, wstąpił R. do 4 Dyw. Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego i od listopada t.r. służył m. in. w szwadronie wywiadowczym w Odessie. Wraz z całym oddziałem dostał się 12 XII 1918 do niewoli petlurowskiej, ale jeszcze w tym samym miesiącu zbiegł.

W grudniu 1918 wstąpił R. do WP; w szeregach 2 p.p. Legionów w stopniu podchorążego brał udział w kampanii wileńskiej 1919 r. W czerwcu t.r. został mianowany podporucznikiem, a 1 IV 1920 porucznikiem. W czasie kampanii 1920 r. ciężko ranny 27 VII w bitwie pod Cichą Wolą, leczył się do listopada t.r. w szpitalu w Krakowie, po czym wrócił do 2 p.p. Legionów na wcześniej (od stycznia 1920) zajmowane stanowisko dowódcy kompanii karabinów maszynowych w batalionie zapasowym. Od lutego 1921 był R. adiutantem dowódcy 2 Dyw. Piechoty Legionów, od czerwca t.r. – adiutantem dowódcy 4 Brygady Piechoty. Od listopada 1922 do stycznia 1924 służył w 6 p. strzelców podhalańskich. Dn. 2 I 1924 został mianowany kapitanem. Ukończył następnie kurs w Szkole Pilotów w Bydgoszczy i kurs w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu. W okresie od 1 X 1924 do 15 V 1927 był kolejno dowódcą eskadr w 3 p. lotniczym (p. lot.), w 6 p. lot. i w 1 p. lot. Od maja 1927 do r. 1928 pełnił m. in. funkcję dowódcy kompanii w 82 p.p. w Brześciu. W czerwcu 1928 przeniesiono go do 5 p. lot. Odbył też kurs dowódców eskadr w Dęblinie. Od marca do grudnia 1929 był komendantem parku w 5 p. lot., potem do czerwca 1931 dowódcą eskadry i oddziału portowego w 4 p. lot. Był do października t.r. słuchaczem w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Następnie dowodził do marca 1931 oddziałem portowym w 4 p. lot., a potem – do listopada t. r. eskadrą w 5 p. lot. Po ukończeniu kursu w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, był od lutego 1934 dowódcą 56 eskadry towarzyszącej. W r. 1936/7 ukończył I kurs w Wyższej Szkole Lotniczej w Warszawie. W r. 1939 awansował do stopnia podpułkownika.

W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził R. wydzielonym dywizjonem (46 i 49 eskadry towarzyszące) 4 p. lot., mającego swą bazę w Bydgoszczy. Dn. 17 IX t.r. przekroczył granicę rumuńską i w październiku 1939 przybył do Francji, gdzie uczestniczył w tworzeniu Polskich Sił Powietrznych. W grudniu t.r. przyjechał do ośrodka szkoleniowego w Eastchurch jako jeden z pierwszych lotników polskich skierowanych do Wielkiej Brytanii. Już w styczniu 1940 został wyznaczony na dowódcę jednego z mających tam powstać dywizjonów. Od lipca t.r. do lipca 1941 dowodził nowo zorganizowanym 301 dywizjonem bombowym Ziemi Pomorskiej (w stopniu podpułkownika). W lipcu 1941 przydzielono go do Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza (NW) na stanowisko referenta (doradcy) lotniczego, a po zmianie struktury organizacyjnej tego Oddziału (w marcu 1942) został kierownikiem referatu łączności lotniczej (operacji zrzutowych) w Wydziale «S» (technicznym), na etacie Inspektoratu Polskich Sił Powietrznych. Jednocześnie we wrześniu 1941 po przeszkoleniu i zaprzysiężeniu mianowano go oficerem łącznikowym Oddziału VI Sztabu NW przy 138 dywizjonie specjalnym (Special Duty Squadron), w skład którego właśnie w tym miesiącu weszły trzy pierwsze polskie załogi i został ich zwierzchnikiem. W nocy 7/8 XI t.r. wziął udział w locie nad Polskę, w czasie którego dokonano zrzutu trzech skoczków. W drodze powrotnej załoga została zmuszona z powodu braku paliwa do lądowania w Falun w Szwecji i tam przez krótki czas była internowana. Po kilku tygodniach wrócili do Londynu, gdzie R. objął poprzednie stanowiska.

W czerwcu 1942 skierowano R-ego na kurs wyszkoleniowy cichociemnych. W nocy 25/26 I 1943 został zrzucony do kraju w okolicy Białobrzegów w pow. radomskim. Posługiwał się nazwiskami: Ludwik Fedorowski i Leon Ratomski. Od lutego 1943 był R. po ppłk. Bernardzie Adameckim szefem Wydziału Lotnictwa Oddz. III Komendy Głównej (KG) AK. Otrzymał w tym czasie awans na pułkownika ze starszeństwem z dnia skoku. W nocy 29/30 V 1944 odleciał przysłanym do Polski samolotem (akcja o krypt. Most II) z zadaniem uregulowania kwestii pomocy lotniczej na okres przygotowywanego powstania powszechnego. W czerwcu t.r. ponownie przydzielono R-ego do Oddziału VI Sztabu NW. Po raz drugi został R. zrzucony do kraju w nocy 16/17 X t.r. w okolicach Janowa w pow. częstochowskim. Występował w charakterze upełnomocnionego emisariusza szefa sztabu NW z zadaniem rozpoznania sytuacji, w jakiej znalazła się AK po powstaniu warszawskim. Dn. 22 X 1944 dołączył do sztabu KG AK i ponownie przejął od płk. Adameckiego funkcję szefa Samodzielnego Wydziału Lotnictwa. To m. in. jego depesze z 22 i 29 X t.r. przyczyniły się do formalnego mianowania gen. Leopolda Okulickiego Dowódcą AK. Brak bliższych danych o jego działalności po rozwiązaniu AK w styczniu 1945. Aresztowany w marcu t.r. w Łodzi i osadzony w miejscowym więzieniu, w sierpniu 1945 został R. przewieziony do więzienia mokotowskiego w Warszawie. Po zwolnieniu z więzienia (1946) pracował tu w prywatnej fabryce drzewnej. W listopadzie 1946 zostały mu nadane: tytuł, pełne prawa i odznaki oficera dyplomowanego przez szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych gen. Stanisława Kopańskiego w Londynie. W r. 1947 opuścił kraj i przedostał się do Londynu. Zmarł na udar serca 14 III 1954 w Londynie i tam został pochowany. Odznaczony był czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Virtuti Militari V i IV kl.

R. był żonaty trzykrotnie, kolejno: ze Stefanią Wallówną, z Jadwigą z Ratomskich, a od r. 1947 z Aliną z Głowińskich (1911–2000), 1.v. Dodacką. Z drugiego małżeństwa miał R. córkę Danutę (ur. 1931) i syna Jerzego (ur. 1939); żona więziona w ZSRR przedostała się w r. 1943 razem z dziećmi (syn przebywał uprzednio w polskim sierocińcu w Aszchabadzie) na Bliski Wschód, a następnie do Wielkiej Brytanii. W trzecim małżeństwie miał syna Wojciecha (ur. 1947).

Kunert, Słown. konspiracji warsz., III (fot., bibliogr.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Biegański W., Wojsko Polskie we Francji 1939–1940, W. 1967 (jako: Rutkowski); Garliński J., Politycy i żołnierze, Wyd. 2, Londyn 1971; Kalinowski F., Lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii 1940–1945, Paryż 1969; Król W., Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940–1945, Wyd. 2, W. 1982; Morgała A., Polskie samoloty wojskowe 1939–1945, W. 1976; Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Walki formacji polskich na Zachodzie 1939–1945, W. 1981; Tucholski J., Cichociemni, W. 1984 (fot.); W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; – AK w dokumentach, I–V; „Dziennik Rozkazów Wojskowych” 1919 nr 61 poz. 2713 s. 1834; Karpiński S., Na skrzydłach huraganu, Londyn 1976–7 I–IV; Nowak J., Kurier z Warszawy, W.–Kr. 1989; Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, W. 1984; Pol. Siły Zbrojne, II cz. 2 s. 514, 536–7; Sprawozdanie kierownika filii c. k. gimnazjum w Stryju za r. szk. 1911, Stryj 1911; toż 1912; toż 1914; Zaremba Z., Wojna i konspiracja, Londyn 1957; – CAW: akta personalne 6715 (fot.), 8121, 9321; – Informacje Magdaleny Rudkowskiej.

Andrzej K. Kunert