Sznajder (Schneider, Szneider) Roman (1889–1969), architekt, rzeźbiarz, ceramik, pedagog.
Ur. w Stanisławowie, był synem Ryszarda i Michaliny z Popielów. Miał rodzoną siostrę Władysławę i przyrodnie rodzeństwo z drugiego małżeństwa ojca.
Szkołę powszechną ukończył S. w Stanisławowie. W l. 1906–11 uczył się w klasie rzeźby w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, po czym w l. 1913–16 kształcił się pod kierunkiem J. Hoffmanna w Kunstgewerbeschule w Wiedniu i uzyskał dyplom w dziedzinie architektury. Od r. 1918 kontynuował studia w zakresie architektury wnętrz pod kierunkiem Józefa Gałęzowskiego w ASP w Krakowie. Równocześnie w l. 1920–3 pracował jako architekt-rysownik przy renowacji Kaplicy Zygmuntowskiej oraz robotach archeologicznych na Wzgórzu Wawelskim w Biurze Odbudowy Wawelu, kierowanym przez Adolfa Szyszko-Bohusza; w czasie prac w północnym skrzydle zamku znalazł w r. 1921 rzeźbę tzw. wołka wawelskiego. W konkursie na dywan i materiał obiciowy, ogłoszonym w r. 1922 w związku z planowaną Wystawą Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu, zdobył nagrodę. Studia w krakowskiej ASP ukończył w r. 1923, a następnie do r.n. pracował jako referent techniczny w Państw. Biurze Odbudowy w Kosowie na Polesiu. Zaprojektował wtedy Dom Ludowy tamże oraz kilka budynków szkolnych w okolicy.
W r. 1924 przeniósł się S. do Łodzi, gdzie został nauczycielem rysunku i projektowania w Państw. Szkole Przemysłowej Żeńskiej i Państw. Szkole Włókienniczej. Zaprojektował wnętrza łódzkiej szkoły Salezjanów oraz kościół w podłódzkim Głownie. W r. 1925 w konkursie na projekty mebli koncernu «Thonet-Mundus» zdobył drugą nagrodę. W r. 1926 odszedł z pracy w Łodzi i został członkiem założonej wtedy Spółdzielni Artystów «Ład» w Warszawie. Projektując w «Ładzie» meble, otrzymał w r. 1928 asystenturę w Pracowni Projektowania Brył i Płaszczyzn w warszawskiej ASP i wykładał tam stolarstwo oraz wnętrza. W zakresie stolarstwa opracował eksperymentalny program nauki, który z czasem zyskał uznanie krytyki (H. Kruger, Sztuka w pniu drzewa, „Plastyka” 1935 nr 7). Rysunki mebli zamieszczał w „Przeglądzie Stolarskim” (1931 nr 15, 17, 1932 nr 21). W r. 1932 zaprojektował wnętrza Gimnazjum Państw. im. Juliusza Słowackiego przy ul. Wawelskiej oraz Naczelnej Izby Lekarskiej (obydwa zniszczone w czasie drugiej wojny światowej). Do swych projektów wprowadził tanią, oryginalną technikę «sosny palonej» pozwalającą na dekoracyjną ekspozycję słojów drewna. Był zwolennikiem wykorzystywania naturalnych walorów tworzywa i dał temu wyraz w wywiadzie udzielonym w r. 1936 („Plastyka” nr 2). Ulepszył konstrukcję kanapy-łóżka (mebel wg projektu z r. 1935 zachowany w zbiorach prywatnych) oraz zaprojektował biurko do gabinetu prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego (niezachowane). Należał do powołanego w r. 1934 Bloku Zawodowych Artystów Plastyków i był współzałożycielem powstałego w r.n. jego organu, dwutygodnika „Plastyka”; w r. 1936 został członkiem rady Bloku. W konkursie «Ładu» na umeblowanie salonu zdobył w r. 1935 drugą nagrodę. Zaprojektował wnętrza Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (oddany do użytku w r. 1936). Na wystawie „Sztuka Wnętrza” w IPS pokazał w r. 1936 jadalnię, fragment salonu i pokój mieszkalny (z meblami ze stolarni W. Gajewskiego) oraz fragment gabinetu (z meblami ze stolarni W. Olejniczaka). W „Plastyce” (1936 nr 2) opublikował artykuł O meblu. Był komisarzem wystaw prac studentów ASP w Helsinkach (1936) i Bukareszcie (1937). W r. 1937 otrzymał w ASP stanowisko starszego asystenta. W maju 1938 kupił z żoną działkę w Otwocku, na której wybudowali willę.
Po wybuchu drugiej wojny światowej został S. z żoną w r. 1939 aresztowany przez NKWD w Łucku, po czym osadzony w więzieniu w dawnym klasztorze Brygidek we Lwowie. W r. 1940 wywieziono go do łagru nad Morzem Białym. Zwolniony w r. 1941 w wyniku układu Sikorski–Majski, dotarł do obozu mobilizacyjno-szkoleniowego w Tatiszczewie, gdzie wstąpił do armii gen. Władysława Andersa. W Jangi-Jul w Uzbekistanie spotkał żonę i razem z armią zostali ewakuowani w r. 1942 do Teheranu. Zwolniony z wojska, założył wraz z żoną w Teheranie Polskie Pracownie Artystyczne (Polskie Wytwórnie Artystyczne) i objął w nich kierownictwo działu malarstwa. W l. 1943–5 był prezesem ZPAP w Iranie. Zajmował się z żoną projektowaniem lalek w strojach wojskowych i regionalnych, przeznaczonych na okolicznościowe podarunki (jedną z nich otrzymała w r. 1943 E. Roosevelt, żona prezydenta USA). Zaprojektował w Teheranie wnętrza: baru i sali restauracyjnej w hotelu «Ferdowcy», sali teatralnej Klubu Brytyjsko-Perskiego oraz domu głównodowodzącego armii amerykańskiej. Z okazji urodzin szacha Iranu Mohammada Rezy Pahleviego wystawił w jego pałacu baśń o Kopciuszku, dla bliźniaczej siostry szacha, księżniczki Ashraf Pahlevi zaprojektował letni pałac i komplet mebli.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej wyjechał S. do Libanu; przy Polskiej Szkole Malarstwa i Rysunku w Bejrucie prowadził w l. 1947–8 kurs kompozycji brył i płaszczyzn. Zaprojektował tablicę pamiątkową, którą w r. 1948 odsłonięto na bejruckim Uniw. św. Józefa ku czci polskiego jezuity, misjonarza ks. Maksymiliana Ryłły, uważanego za założyciela uczelni. Starając się bezskutecznie o wyjazd do Wielkiej Brytanii, ostatecznie w r. 1950 osiadł z żoną w Nowej Szkocji w Kanadzie. Na Acadia University w Wolfville wykładał kompozycję brył i płaszczyzn. W r. 1951 przeniósł się do Toronto; od r.n. był dziekanem Wydz. Projektowania w Ontario College of Art, a od r. 1953 uczył ceramiki w Madoc Art Center. Interesował się w tym czasie zwłaszcza ceramiką. Wykonywał formy odwołujące się do polskich tradycji ludowych (dwojaki, dzbanki itp.) oraz kształty nowoczesne, chętnie stosował ażury. Zdobił prace motywami tradycyjnymi lub wyszukanymi ornamentami własnego pomysłu. Eksperymentował w zakresie szkliwienia, stosował polewy matowe i połyskliwe. Regularnie uczestniczył w ekspozycjach Canadian National Exhibitions, zdobywając liczne nagrody, m.in. w r. 1967 pierwszą, drugą i trzecią, a w r. 1968 pierwszą. W konkursie rządu prow. Ontario otrzymał w r. 1963 pierwszą nagrodę. Wystawiał w Toronto w Upstairs Gallery (1960, 1961), Simco Hotel (1961), Educational Centre (1964), W&W Gallery (1966) i Pollock Gallery (1967). Wraz z żoną i grupą przyjaciół założył w r. 1963 letnią szkołę «Mary and Roman Schneider School of Fine Arts» w Actinolite w prow. Ontario i uczył tam do końca życia; w Toronto odbywały się corocznie wystawy prac uczniowskich tej szkoły. Podczas wizyty w Kanadzie, szach Reza Pahlevi odwiedził w r. 1965 pracownię Sznajdrów. Za działalność na rzecz Polonii kanadyjskiej rząd RP na uchodźstwie odznaczył S-a w r. 1969 Złotym Krzyżem Zasługi. S. zmarł 20 VIII 1969 w Toronto, został pochowany na cmentarzu Mount Hope.
S. był dwukrotnie żonaty. W zawartym w r. 1923 w Krakowie małżeństwie z Heleną Cholewińską (zm. 1928) miał córkę Annę (ur. 1925), zamężną Gierzyńską. Dn. 13 XI 1935 ożenił się w Toruniu z Mary (Mery) Litauer (zob. Sznajder Mary); małżeństwo pozostało bezdzietne.
Po śmierci S-a wdowa przekazała kolekcję trzydziestu pięciu figurek oraz przedmiotów użytkowych jego autorstwa do zbiorów Cobourg Art Gallery (obecnie Art Gallery of Northcumberland) w Toronto. W r. 1973 w Cobourg Art Gallery odbyła się wystawa tej kolekcji. W r. 1992 przy Ontario College of Art. w Toronto powstała fundacja stypendialna «Roman and Mary Schneider Foundation».
Portret olej. przez Mary Sznajder, koniec l. czterdziestych, w posiadaniu rodziny; – Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005 IV (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (fot.); Mc Donald C. S., The Dictionary of Canadian Artists, Ottawa 2009 I–VIII; Piotrowski A., Biographies of Polish Artists in Canada, Toronto 1994 (błędny r. ur.); – 40 lat Ładu, W. 1968; Konkursy architektoniczne w Polsce w l. 1918/1939, Wr. 1970; Wystawa grupy „ŁAD”. Sztuka wnętrza. Luty 1936, W. [1936]; Wystawa Spółdzielni Artystów Plastyków „Ład”, W. 1956; – Dłutek M., Meblarstwo członków Spółdzielni ŁAD do 1945 roku, w: Spółdzielnia Artystów ŁAD 1926–1996, W. 1997–2007 I; Gębska I., 50-lecie pracy artystycznej Romana Schneidera, „Głos Polski” [Kanada] 1960 nr 14; taż, W 80. rocznicę urodzin Romana Schneidera, tamże 1969 nr z 13 II; Huml I., Polska sztuka stosowana XX wieku, W. 1978; Kasperowiczowa H., Moje szkoły, w: Szkoła im. Juliusza Słowackiego w Warszawie, W. 1986; Piwocki, Hist. ASP; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Polacy w Iranie 1942–5. Antologia, W. 2002 I; Spławiński M., Jubileusz Romana Schneidera, „Związkowiec” [Kanada] 1969 nr 38; Szrodt K., Powojenna emigracja polskich artystów do Kanady „Arch. Emigracji” 2010 z. 1–2; Wańkowicz M., Od Stołpów po Kair, W. 1969; Wołodkowicz A., Polish contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; Woźnicki S., Wystawa Sztuka Wnętrza w IPS-IE, „Plastyka” 1936 nr 2; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Echo Magazine” 1974 nr 5; „Gaz. Krak.” 1966 nr 24; „Głos Polski” [Kanada] 1963 nr z 28 II; „Plastyka” 1935 nr 2 s. 43–4, 1936 nr 5 s. 319; „Polak w Iranie” 1943 nr 28, 1944 nr 92; „Południe” 1922 nr 3 s. 54; „The Telegram” 1969 nr z 22 VIII; „Zew” 1942 nr 6; „Życie Warszawy” 1969 nr 206; – Informacje Teresy Gierzyńskiej z W. i Mirosława Supruniuka z Tor.
Joanna Daranowska-Łukaszewska