Miller Salomon, pseud. Goldberg, Partijec, Sasza, Singer, Szlomka, I.R. Walewicz, Winer (1889–1937), garbarz, działacz ruchu robotniczego. Ur. 10 XII w Knyszynie w pow. białostockim, był synem Tanchela, właściciela niewielkiego młyna. Od trzynastego roku życia pracował jako robotnik w garbarniach białostockich. Tu w l. 1905–7 należał do organizacji anarchistów. Uczestniczył w oddziałach samoobrony w czasie pogromu w Białymstoku w sierpniu 1905. Jesienią 1906 wyjechał po raz pierwszy do Stanów Zjednoczonych, gdzie spędził 10 miesięcy. W r. 1907 był więziony przez władze carskie. Po raz drugi wyjechał do Ameryki Północnej w r. 1909, gdzie pracował do r. 1910 w Nowym Jorku. Po powrocie powołany do wojska rosyjskiego, zorganizował w r. 1910 bunt żołnierzy jednostki, w której służył. Aresztowany, zbiegł i wyjechał nielegalnie po raz trzeci do Ameryki Północnej. W Stanach Zjednoczonych pracował jako drukarz, jednocześnie należał do organizacji anarchosyndykalistycznej, był sekretarzem jej federacji, zajmował się transportem literatury rewolucyjnej do Rosji. Po rewolucji lutowej 1917 r. przybył do Rosji. Jako robotnik pracował początkowo w Krasnojarsku, później zaś w Odessie. W grudniu 1917 wstąpił do Czerwonej Gwardii. W szeregach Armii Czerwonej walczył w r. 1918 na Froncie Zachodnim oraz w r. 1919 przeciw Judeniczowi w obronie Piotrogrodu. T.r. wstąpił do Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji; pracował w jej Komitecie Gubernialnym w Smoleńsku. Na początku 1920 r. rozpoczął nielegalną działalność rewolucyjną na terenie Wilna, następnie działał w Mińsku, gdzie stał na czele nielegalnego Komitetu Komunistycznej Partii Litwy i Białorusi. Po ustanowieniu władzy radzieckiej w Mińsku był przewodniczącym Komitetu Przemysłu Skórzanego oraz członkiem Rady Gospodarki Narodowej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR).
Skierowany latem 1921 do pracy w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP), został w r. 1922 sekretarzem Białostockiego Komitetu Okręgowego. Uczestniczył w II Zjeździe KPRP (Bołszewo koło Moskwy 16 IX – 2 X 1923), na którym składał sprawozdanie z pracy obwodu litewsko-białoruskiego. Należał w r. 1923 do inicjatorów utworzenia Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi (KPZB). Na jej I Konferencji (Wilno, koniec października 1923) został wybrany do Komitetu Centralnego (KC) KPZB. Jesienią 1924 został aresztowany. Osadzony na Pawiaku, przebywał w areszcie śledczym przez 5 miesięcy. II Konferencja KPZB (30 XI 1924) wybrała go zaocznie do KC, zaś III Zjazd Komunistycznej Partii Polski (KPP), obradujący 14 I – 7 II 1925, wybrał go również zaocznie na zastępcę członka KC KPP (był nim do listopada 1925). Zwolniony za kaucją, wziął udział w naradzie członków KC KPZB w Białymstoku w marcu 1925. W KPZB z konsekwencją przestrzegał zasad konspiracji i wymagał tego od innych. Koncentrował się głównie na codziennej działalności organizacyjnej, wychowaniu aktywu, organizowaniu techniki partyjnej. Z rzadka zajmował się także publicystyką, ogłaszając artykuły w nielegalnej prasie KPZB. Wziął udział w IV Konferencji KPP (Moskwa 24 XI – 23 XII 1925), na której krytycznie ocenił zarówno linię polityczną kierownictwa wybranego na II Zjeździe KPRP, jak i ultralewicowe kierownictwo KPP, sprawujące władzę w partii w r. 1925. Bezpośrednio po IV Konferencji KPP uczestniczył w II Konferencji KPZB (Moskwa 15–18 I 1926). Ponownie wybrany do KC KPZB, był od r. 1926 członkiem Biura jej KC.
W okresie walk frakcyjnych w KPP M. opowiedział się (jak większość członków KC KPZB) po stronie tzw. mniejszości. Na IV Zjeździe KPP (Moskwa 25 V – sierpień 1927) występował w dyskusji nad sprawozdaniem KC KPP. Zjazd wybrał go na zastępcę członka KC KPP. Podczas I Zjazdu KPZB (Orsza 25 VI – 25 VII 1928) wygłosił w imieniu KC KPZB referat sprawozdawczy. Zjazd wybrał go na zastępcę członka KC KPZB. Brał też udział w VI Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej (MK) w Moskwie (17 VII – 1 IX 1928), a także w VII (22 XI – 16 XII 1926) i XII Plenum Komitetu Wykonawczego (KW) MK. Od r. 1928 był reprezentantem KC KPZB w Przedstawicielstwie KC KPP przy KW MK. Jednocześnie uczył się w Moskwie na Wyższych Kursach Marksizmu-Leninizmu przy KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (WKP). W r. 1930 wyjechał do Berlina, skąd działał jako członek Biura KC KPZB. Wziął udział w V Zjeździe (Peterhof koło Leningradu 16–29 VIII 1930) oraz w VI Zjeździe KPP (Mohylów 8–18 X 1932). Na zjazdach tych wybierany był na zastępcę członka KC KPP. Na VI Zjeździe wystąpił w dyskusji nad kwestią narodową w Polsce oraz na posiedzeniu komisji programowej KPP. Od r. 1932 do lata 1933 kierował Sekretariatem Krajowym KC KPZB, mającym swą siedzibę w Warszawie. Śledzony, wyjechał do Gdańska. Od r. 1934 był instruktorem KC Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi (KPB), następnie sekretarzem Bobrujskiego Komitetu Rejonowego KPB. Na XV Zjeździe KPB (Mińsk 16–22 I 1934) został wybrany do jej KC. Jednocześnie w l. 1934–5 był członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego BSRR. W r. 1935 jako Walewicz ogłosił broszurę Pervyja gady Kompanii Zapadnjaj Belarusi (Mensk 1935), mimo podtytułu Wspomnienia konspiratora 1921–1925 pozbawioną jednak wątków autobiograficznych. W marcu 1935 skierowany został do Omskiego Komitetu Obwodowego WKP. Tu był przewodniczącym Komisji Kontroli Radzieckiej, zastępcą kierownika Wydziału do Spraw Pracy Organów Partyjnych, następnie Wydziału Handlu Radzieckiego. Odsunięty faktycznie od aktywnej działalności politycznej, w atmosferze rosnącej wokół niego nieufności i fali nieuzasadnionych represji wobec działaczy, czynnych uprzednio i aktualnie w KPP, popełnił samobójstwo 1 IX 1937.
M. ożeniony był z Różą Kagan, czynną od r. 1919 w ruchu komunistycznym na Wileńszczyźnie, również aktywną działaczką KPZB. Z małżeństwa tego pozostawił dwie córki: Lubę i Firę.
Belaruskaja Saveckaja Encyklapedyja, Mensk 1973 VII (jako Miler, fot. s. 202); Księga Polaków uczestników rewolucji paźdz.; – Glinskaja T., KPZB – rukovoditel’ osvoboditel’noj bor’by trudjaščich Zapadnoj Belorussii, Mińsk 1965 s. 166–7, 171–2; Kowalski J., Trudne lata, W. 1966; Piryszko F., Salomon Miller, „Czerwony Sztandar” (Wil.) 1962 nr 150 s. 2; Revoljucionnyj put’ Kompartii Zapadnoj Belorussii, Mińsk 1966; Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, Białystok 1968 I; – II Zjazd Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, W. 1968; IV Konferencja KPP, W. 1972 I; – Komuniści Białostocczyzny, Białystok 1959 s. 22; Materiały do programu KPP, Moskwa 1933 s. 89–91; Orłowska E., Pamiętam jak dziś, W. 1973 s. 66, 147–8, 150, 233, 244, 270–1 (fot. po s. 80); U surovyja gady podpollja, Mensk 1958 s. 49; – „Roczn. Białostocki” T. 5: 1964, T. 7: 1967 (fot. s. 52); „Z Pola Walki” 1961, 1969, 1973; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa 8912 (S. M. – tu bibliogr. prac M-a), 158/I–4/2 k. 130–134, 158/I–6/4 s. 107–116; – Informacje Aleksandry Bergman i Róży Kagan.
Aleksander Kochański