Hentschel Samuel (1635–1690), luterański senior generalny wielkopolski. Ur. 16 lub 31 I w Lesznie, był synem egzulantów religijnych: zamożnego kupca z Leszna, Jerzego (pochodzącego z patrycjatu dolnośląskiego miasta Góra), i Doroty Hennig, którzy osierocili go w dzieciństwie. Uczęszczał do luterańskiej klasy miejscowego gimnazjum braci czeskich. W r. 1649 wyjechał na studia do Frankfurtu, w 1650 przeniósł się do Wittenbergi, gdzie studiował nauki wyzwolone i teologię (tę ostatnią u ortodoksyjnego luteranina Abrahama Caloviusa); w r. 1654 uzyskał magisterium. Już w r. 1652 obronił H. i ogłosił drukiem Disputatio meteorologica de Meteoris ignitis…, a potem wydał dwie inne rozprawki filozoficzne. Przynajmniej od r. 1657 był adiunktem Wydziału Filozoficznego Uniw. Wittenberskiego. Prowadził wykłady z logiki, metafizyki, fizyki, etyki, geografii, arytmetyki, astronomii i teologii oraz opiekował się pracami studentów (przeważnie Ślązaków i Wielkopolan) z zakresu nauk przyrodniczych i etyki. W drugiej połowie 1662 r. objął dobrze płatną posadę rektora niemieckiego gimnazjum w Sopron (zachodnie Węgry). W sierpniu 1664 r. został rektorem w Lesznie, a 29 III 1665 r. drugim diakonem luterańskim. 24 XI ożenił się z Anną Rozyną Rausendorf, córką pastora z Wołowa. Działalność H-a zyskała mu szacunek ministrów i szlachty luterańskiej i doprowadziła do mianowania go «archidiakonem» (wikarym wyższego stopnia); niebawem jednak popadł H. w ostre zatargi z luterańską gminą leszczyńską, głównie na tle swych pretensji do wygłaszania płatnych kazań pogrzebowych i do następstwa po pastorze. Z racji niechęci gminy nie uzyskał nigdy, ku swemu rozgoryczeniu, tego stanowiska, a jedynie zdobył uprawnienia do wygłaszania kazań pogrzebowych. Przynajmniej 8 spośród nich, poświęconych pamięci zamożnych mieszczan i znaczniejszych ministrów, wydrukował w j. niemieckim w l. 1667–84. Lepiej poszczęściło się H-owi w ogólnej organizacji zborowej. Latem 1671 r. został konseniorem wielkopolskim; od r. 1673 praktycznie, a od wiosny 1675 r. formalnie był, mimo protestów Leszna, seniorem generalnym. Na tym stanowisku zwoływał często synody (1675, 1677, 1679, 1681, 1684 i 1687), podnosił zasoby ekonomiczne zboru, starał się o jego jedność i odporność wobec ataków kontrreformacji (szczególnie cenił sejmowe i sejmikowe wystąpienia szlacheckich luteran). H. doprowadził do rozkwitu gimnazjum w Bojanowie (głównie przy pomocy uchodźców z Węgier, jak np. późniejszego propagatora pieśni polskiej, Słowaka Daniela Sinapiusa-Horčički); stworzył też archiwum senioralne. Pod względem religijnym stał na stanowisku ortodoksyjnego luteranizmu i z kalwinami nie nawiązał ściślejszej współpracy.
W l. 1673–90 ogłosił H. w j. niemieckim przynajmniej 7 prac z zakresu teologii praktycznej i moralistyki. Najbardziej znaną, Kleine Hauspostille für kranke und betrübte Personen (1690), wydrukował w r. 1719 J. H. Assig we Wrocławiu w swym polskim tłumaczeniu (Postilka Domowa dla Chorych y Zasmuconych…). Częste niedomagania zatrzymywały go w domu i ułatwiały pracę pisarską. Z powodu nich musiał H. posługiwać się od r. 1684 zastępcą przy spełnianiu części obowiązków diakona. Zmarł 5 II 1690 r. w Lesznie.
Estreicher, XVIII 111–2, 138, 157–8, XXXII 272; Jocher, II, III; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1934 I; – Kolbuszewski K., Postyllografia polska XVI i XVII w., Kr. 1921; Kvačala J., Dejiny reformácie na Slovensku, Lipt. Sv. Mikuláš 1935 s. 261, 285; Smend G., S. H. ein kirchlicher Führer im alten Polen „Dt. Wissenschaftliche Zeitschr. f. Polen” (P.) T. 28: 1934 s. 33–62 i odb. (tu również najpełniejsza bibliografia prac H-a); Thomas H. S., Altes und Neues vom Zustande der evangelisch-lutheranischen Kirchen im Königreiche Polen [B. m.] 1754 s. 49–50, 74–6; Völker K., Kirchengeschichte Polens, Berlin-Leipzig 1930; Wotschke T., Die evangelische Gemeinde in Posen-Schwersenz im 17. Jahrhundert, „Zeitschr. d. Hist. Gesellschaft f. d. Prov. Posen” T. 29: 1915 s. 137, 164 i n.; tenże, Das evangelische Provinzialgymnasium zu Bojanowo. „Zeitschr. d. Hist. Gesellschaft f. d. Prov. Posen” T. 24: 1909 s. 116, 118–9, 123, 126, 128; Ziołecki, Geschichte der Stadt Guhrau 1300–1900, Góra 1900 s. 203; – Die Synoden der Kirche Augsburgischer Konfession in Grosspolen im 16., 17. und 18. Jh., Wyd. G. Smend, „Jahrbuch d. Theologischen Seminars d. Unierten Evangelischen Kirche in Polen” (P.) 1930 II.
Wacław Urban