Robiński Seweryn Paweł (1837–1912), lekarz, histolog, polonijny działacz w Berlinie. Ur. 6 I w Krotoszynie, był synem Antoniego, kupca, i Marianny z Leporowskich, przyrodnim bratem Heleny Cichowiczowej (zob.). Ojciec R-ego (1806–1880), był potomkiem hugenotów, którzy w końcu XVII w. osiedlili się na pograniczu polsko-pruskim, skąd w połowie XVIII w. przenieśli się do Kórnika koło Poznania; po śmierci (1843) pierwszej żony powtórnie ożeniony z Praksedą z Weichmannów (zm. 1886), miał z nią córkę i trzech synów, w tym Hipolita (1851–1897), kupca i działacza społecznego w Poznaniu, i Czesława (1856–1922), założyciela «Sokoła» w Krotoszynie.
R. od października 1849 uczył się w gimnazjum realnym w Krotoszynie; prawdopodobnie na skutek tarć narodowościowych wśród uczniów (przeważała tu młodzież niemiecka) i reorganizacji gimnazjum realnego na klasyczne, R. na pół roku przed ukończeniem szkoły przeniósł się do polskiego Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Trzemesznie i w r. 1858 zdał maturę. Studiował w l. 1858–60 na wydziale medycznym uniwersytetu wrocławskiego (był wówczas, w l. 1859–60, członkiem Tow. Literacko-Słowiańskiego), następnie w Würzburgu w l. 1861–2 na uniwersytecie w Wiedniu, w l. 1863–5 w Berlinie, gdzie 1 VIII 1863 uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii na podstawie rozprawy De Bukovina, balneo Silesiaco (Berlin 1863, Wyd. powtórne pt. Bad Bukovina. Ein Beitrag zur Bäderkunde, „Deutsche Klinik” Bd. 18: l866). Monografia dotyczyła właściwości leczniczych wód żelazistych w zdrojowisku Bukowina Sycowska, dokąd na kuracje przyjeżdżali licznie mieszkańcy Krotoszyna. Nazwisko R-ego jako studenta wydziału medycznego figuruje w dokumentach uniwersytetu berlińskiego jeszcze w okresie od 8 XI 1863 do 8 XI 1865, choć R. – wg własnej relacji – brał udział w powstaniu styczniowym aż do 1 poł. kwietnia 1864. Przypuszczalnie działał jako lekarz, który leczył m. in. Henrykę Pustowójtównę; od niej w dowód wdzięczności otrzymał dwa bukiety kwiatów wykonane z chleba, przechowywane przez jego syna, do końca drugiej wojny światowej.
Staż lekarski R. odbył w l. 1865–7 gdzieś w Prusach Zachodnich i w r. 1867 uzyskał prawo wykonywania praktyki lekarskiej. Następnie wiele jeździł w celach naukowych za granicę, m. in. do Pragi, Wiednia, Monachium, a dłuższy czas zatrzymał się w Paryżu na przełomie l. 1868 i 1869. Nawiązał tam liczne kontakty z francuskim światem medycznym i środowiskiem emigracyjnych polskich lekarzy-naukowców, m. in. z Ksawerym Gałęzowskim, Zygmuntem Laskowskim i Adamem Raciborskim, skupionymi w Tow. Lekarzy Polskich w Paryżu. Pomimo usilnych starań o pracę na UJ poprzez Karola Gilewskiego, musiał pozostać przez całe życie na emigracji w Berlinie, o czym R. tak wspominał: «Nie pozwolono mi wtedy powrócić i pracować w kraju, i dla kraju i dla społeczeństwa naszego to i tu na obczyźnie ważne, opuszczone, zaniedbane stanowisko zająłem». Później wyjeżdżał jedynie okazyjnie, najczęściej w Poznańskie.
R. był lekarzem praktykiem, specjalistą chorób wewnętrznych, a nie okulistą jak niektórzy błędnie podają (m. in. Kusztelak), który z rana urzędował na rzecz ubezpieczalni społecznej (wówczas tzw. klinika dla biednych), a po południu ordynował w domu. Był dobrym diagnostą i cieszył się dużym uznaniem wśród pacjentów. Pozostały czas poświęcał trzem pasjonującym go sprawom: pracy naukowej, publicystyce i działalności społecznej wśród Polonii berlińskiej. R. opublikował ok. 40 rozpraw i przyczynków, a ponadto wiele innych artykułów związanych z medycyną. Zasłużył się wybitnie badaniami histologicznymi, które zapoczątkował w r. 1865 pracami dotyczącymi budowy mikroskopowej naczyń włosowatych limfatycznych w związku z niedawnym ich wykryciem przez F. Recklinghausena. Dysponując bogatym materiałem pochodzącym z przepon drobnych ssaków i stosując barwienie za pomocą słabych roztworów azotanu srebra, R. opisał kształt śródbłonków i budowę naczyń, poddając krytyce przeciwstawne ustalenia innych autorów na ten temat. Wyniki badań przedstawił najpierw w „Przeglądzie Lekarskim”: Nabłonki i naczynia chłonicowe (limfatyczne) za użyciem saletranu srebrowego. Badania mikroskopijne (R. 6: 1868 nr 44, 45, 46, 47, 48) a następnie pt. Recherches microscopiques sur l’épithélium et sur les vaisseaux lymphatiques capillaires w „Archives de Physiologie Normale et Pathologique” (Vol. 2: 1869 nr 4) oraz Zur Lymphacapillarfrage, w: „Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin” (1869 s. 534–8), poza tym jeszcze Kilka słów w sprawie naczyń limfatycznych („Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 63: 1870 nr 5). Zachęcony pozytywnymi wynikami dotychczasowych metod badawczych, R. poświęcił się blisko dwudziestoletnim badaniom histologicznym nad najtrudniejszym obiektem anatomicznym ciał kręgowców – budową i czynnością soczewki ocznej. Studia te, do pewnego stopnia pionierskie, przedstawiają największą wartość w spuściźnie naukowej R-ego. Zapoczątkowały je publikacje dotyczące zmodyfikowanej przez niego metody barwienia włókien soczewkowych, wypróbowanej już przy badaniu śródbłonków: Methode zur leichten Darstellung der Linsenfasern („Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin” 1869), Nowa metoda mikroskopijnego badania włókien soczewki oka („Klinika” T. 6: 1870 nr 26) i Zur makroskopischen Technik der Augenlinse („Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin” 1870). Opis tej metody i preparaty mikroskopowe posłał na wystawę I Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich (13–18 IX 1869 w Krakowie), za co otrzymał złoty medal.
Dalsze badania w tym zakresie dotyczyły budowy histologicznej soczewki ludzkiej w porównaniu z innymi kręgowcami, ułożenia i przebiegu włókien soczewkowych, ich długości, a także pierwszy też opisał R. blaszkowatą budowę torebki soczewki w pracach: Zur Anatomie, Physiologie und Pathologie der Augenlinse des Menschen und der Wirbelthiere („Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin” 1872 nr 2), Untersuchung zur Kenntniss der Länge und Anordnung der Augenlinsenfasern („Centralblatt für die Medizinischen Wissenschaften” Jg. 20: 1882 nr 21). Opisał i wytłumaczył zjawisko pękania warstw korowych soczewki i powstawanie «figur gwiaździstych» na soczewkach w trakcie ich maceracji: Die Augenlinsensterne des Menschen und der Wirbelthiere. Ein Beitrag zur Anatomie der Augenlinse (tamże Jg. 15: 1877 nr 3, 4). Przedstawił strukturę histologiczną samych włókien soczewki jako jednojądrzaste, rurkowate twory (a nie wielojądrzaste i sześcioboczne jak to inni podawali), o zróżnicowanym zagęszczeniu półpłynnych warstw protoplazmy, co ułatwia zmianę kształtu soczewki w czasie akomodacji: Sind die Augenlinsenröhren ein- oder mehr- körnig? (tamże Jg. 20: 1882 nr 28), Zur Kenntniss der Augenlinse und deren Untersuchungsmethoden (Berlin 1883). Te obserwacje R-ego potwierdzono dopiero w l. 1925–6 (A. Busacca i F. Terrien). Zajmował się również fizjologią akomodacji soczewki. Te odkrycia R-ego uległy zapomnieniu w polskiej literaturze, a w niemieckiej były przemilczane.
Osobnym problemem badań R-ego były prace na temat pochodzenia i rozprzestrzeniania się kilku niezwykle groźnych w owych czasach chorób zakaźnych, jeszcze przed odkryciem bakterii wywołujących te epidemie, które szczególnie ujawniły się w l. 1867–9. W książce pt. Das Gesetz der Entstehung und Verbreitung der contagiösen Krankheiten sowie deren Bekäpmfung. Nach eigenen Beobachtungen dargestellt (Berlin 1874) przedstawił etiologię i zwalczanie durów brzusznych (Typhus exanthematicus, T. abdominalis, T. reccurens), cholery i tzw. chorób dziecięcych: ospy, odry i szkarlatyny. Następnie publikacja ta tylko o durze, uzupełniona w francuskim wydaniu pt. Du développement du Typhus exanthématique. Sous l’influence des eaux malsaines et d’une mauvaise alimentation. Observations recueillies pendant une épidémie (Paris 1881), spotkała się z wieloma przychylnymi recenzjami w francuskiej i niemieckiej prasie medycznej. R. pisał też na temat chorób pasożytniczych – włośnicy i tasiemczycy, które wówczas szerzyły się w Berlinie poprzez powszechne spożywanie surowego mięsa, tzw. befsztyków tatarskich w restauracjach, co stanowiło poważny problem sanitarny: Das Vorkommen der Taenia mediocanellata in Berlin („Berliner Klinische Wochenschrift” Jg. 11: 1874 nr 37). Wreszcie pod koniec swojej działalności naukowej zajmował się zagadnieniem nowotworów: Die Natur und das Wesen der Krebserkrankungen. I Theil: Die Heilung des Krebses (Carcinoma), (Berlin 1891), Operieren oder Nichtoperieren bei Krebserkrankungen und andere Zeitgemasse insbesondere therapeutischen Fragen. Ein weiterer Beitrag zur Kenntniss der Behandlung und Heilung der Krebs-Enkrankungen (Berlin 1898), pozostawiając wiele rękopisów w tej sprawie.
W prasie krajowej R. pisał o stanie nauk medycznych pod zaborami, potrzebie utworzenia wydziału lekarskiego na Uniw. Lwow. i o braku uniwersytetu w W. Ks. Pozn., deklarując jednocześnie pomoc polskim studentom medycyny studiującym w Berlinie: Pogląd ogólny na ruch literacki obecny nauki lekarskiej w Polsce (P. 1869), Kilka uwag o pracach naukowych a mianowicie z dziedziny nauk lekarskich („Dzien. Pozn.” R. 24: 1882 nr 254). Już jako student R. pisywał korespondencje do lwowskiej „Gazety Narodowej”, potem był prawdopodobnie redaktorem jakiejś bliżej nieokreślonej gazety powstańczej, gdyż wspomina, że było «to w czasach, okolicznościach i warunkach, gdzie redaktorstwo nie pachniało grzywnami albo kozą, ale niechybnie trzeba było być gotowym w danym razie przypłacić stryczkiem i szubienicą». W latach berlińskich posyłał liczne korespondencje do gazet poznańskich, m. in. „Dziennika Poznańskiego”, a potem „Orędownika”. Od 1 IV 1886 zamierzał sam wydawać w Berlinie „Nowy Dziennik”, ale w ostatniej chwili odwołał to przedsięwzięcie z powodu małego poparcia wśród Polonii berlińskiej. Na tle ostrego konfliktu z naczelnym redaktorem „Dziennika Poznańskiego” Franciszkiem Dobrowolskim, napisał książkę pt. Nasze stosunki społeczno-polityczne. Z życia naszkicował jako przyczynek do ich historii i nagrawy (Berlin 1885). Krytykował w niej ostro panującą wówczas politykę szlachecką jako «odwieczny system >starszej braci< wobec nas >młodszej braci<». O sobie opowiadał: «stawam w szeregi ludu, jako prosty szeregowiec i szermierz, jako dziecko ludu, z którego pochodzę», stając się tym samym niejako prekursorem radykalnej orientacji politycznej młodej inteligencji tzw. ludowców mieszczańskich. W książce tej ubolewał także nad wynaradawianiem się emigrantów polskich i zwracał uwagę na bezwzględność Niemców zaliczających Polaków do niższej rasy. Ogłosił też memoriał do króla pruskiego pt. Zur Beseitigung der Umsturzbewegungen in der Menschheit, Betrachtungen, ehrerbietigstes Sendschreiben an Se. Maj. Wilhelm II, deutschen Kaiser, König in Preussen. Lieferung 1 (Berlin 1896).
Trzecim nurtem działalności R-ego była praca społeczna w celu utrzymania życia polskiego wśród obcych. Już w r. 1862 po przybyciu do Berlina włączył się w życie organizacyjne tamtejszej Polonii. Przez ponad 25 lat patronował organizowaniu się Polaków w rozmaite stowarzyszenia, bezinteresownie opiekował się nimi, inicjował rozmaite przedsięwzięcia, wygłaszał we wszystkich liczne pogadanki, dążąc tym do utrzymania języka ojczystego i przypominania historii Polski, kupował książki, gazety i czasopisma polskie do bibliotek. W sprawie zakupu tanich książek klasyków polskich korespondował w r. 1889 z Zygmuntem Celichowskim w Kórniku. Był postacią ogólnie znaną, poważaną i lubianą, jednym z najczynniejszych działaczy wśród tamtejszej inteligencji polskiej. Od początku należał do najstarszej polskiej organizacji jaką było Tow. Naukowe Akademików Polaków w Berlinie i w ramach jego Wydziału Lekarsko-Przyrodniczego np. w r. 1870 dla 20 jego członków wykładał osteologię, a bibliotekę zaopatrywał w fachową literaturę. W r. 1865 był współzałożycielem pierwszego polskiego towarzystwa społecznego, które w r. 1870 przyjęło ostatecznie nazwę Tow. Polsko-Katolickie w Berlinie, a którego celem było udzielanie pomocy materialnej i duchowej coraz liczniej napływającym emigrantom, szczególnie po wojnie francusko-pruskiej. R. był jego członkiem honorowym, dla biblioteki abonował m. in. „Kłosy” i wspierał ją darowiznami książek. W r. 1868 wstąpił do Tow. Przemysłowców Polskich w Berlinie. W r. 1876 był współzałożycielem organizacji opiekującej się biednymi rodzinami polskimi p. n. Konferencja św. Jana Kantego. Wspierał materialnie powstałe w r. n. Tow. Polskie Przytulisko w Berlinie. Był także współzałożycielem dwóch pierwszych w Berlinie polskich stowarzyszeń żeńskich: w r. 1877 Tow. Polek pod opieką Matki Boskiej Częstochowskiej i w r. 1889 Tow. Polek «Wanda» w Berlinie-Moabicie. Był członkiem i opiekunem utworzonego w r. 1885 Tow. Obywateli «Oświata» w Berlinie, przekształconego w r. 1887 w Tow. Obywateli Polskich, którego celem było udzielanie dzieciom nauki języka polskiego. Na własny koszt dostarczał dla nich do nauki „Elementarz poznański”, w r. 1888 przewodniczył egzaminowi dzieci, a w r. 1889 został prezesem tego stowarzyszenia. Wreszcie w styczniu 1889 był współzałożycielem i organizatorem pierwszego na uchodźstwie gniazda Tow. Gimnastycznego «Sokół» w Berlinie i do lipca t. r. jego pierwszym prezesem.
Staraniem R-ego i nakładem Polaków zamieszkałych w Berlinie wyszły trzy roczniki-informatory kieszonkowego formatu pt. „Notatki Berlińskie” na rok: 1877, 1879 i 1880, które zawierały wiadomości m. in.: o osobliwościach miasta godnych zwiedzenia, kościołach i szkołach katolickich, polskich towarzystwach (6 wymienionych), krótki zarys historii polskiej i spis bardziej znanych Polaków zamieszkałych w Berlinie. R. był także członkiem towarzystw naukowych, m. in.: Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, Berliner Medizinischen Gesellschaft, członkiem korespondentem Tow. Lekarskiego Warszawskiego, Gesellschaft für Natur- und Heilkunde w Dreźnie i Société Française d’Hygiene w Paryżu. W sierpniu 1889 Tow. Przemysłowców Polskich w Berlinie wydało rezolucję głoszącą, że «nie ma zaufania do ludzi, którzy żyją w mieszanych małżeństwach, nie nauczywszy własnych dzieci – dorosłych i dorastających – mowy ojczystej». Podchwyciły to też «Sokół» i inne towarzystwa, co było prawdopodobnie powodem, że R. od r. 1890 wycofał się do końca życia z wszelkiej działalności społecznej. W opinii jego dalszej rodziny uchodził za oryginała i dziwaka, m. in. postanowił aby w jego rodzie pierwsi męscy potomkowie nosili jego imię i byli katolikami. Zmarł zapomniany 13 IX 1912 w Berlinie.
W małżeństwie (od 27 IV 1886) z Niemką Teresą Fanny Martą Zeisiger (ur. 1859) R. miał syna Seweryna (1887–1945), który w l. 1906–10 studiował medycynę na uniwersytecie berlińskim i od r. 1913 był praktykującym lekarzem. Język polski znał już słabo.
Estreicher w. XIX; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w. (IX bibliogr. prac); Kośmiński, Słown. lekarzów (bibliogr.); Indeks do inwentarza rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wr. 1962 I–II; Spis prac zawartych w 25 rocznikach „Przeglądu Lekarskiego” 1862–1886, Kr. 1887 s. 23; Spis lekarzy Polaków w Niemczech (P. 1910); – Achremowicz E., Żabski T., Towarzystwo Literacko-Słowiańskie we Wrocławiu 1836–1886, Wr. 1973; Chłapowski F., O zdrojowiskach i stacjach kąpielowych i klimatycznych w Polsce, P. 1895 s. 24; Kozłowski J., Rozwój organizacji społeczno-narodowych wychodźstwa polskiego w Niemczech w latach 1870–1914, Wr. 1987; Kusztelak G., Polacy na studiach lekarskich w Berlinie (1810–1918), „Arch. Hist. Med.” T. 35: 1972 z. 1/2 s. 22, 112–13; Melanowski W. H., Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 s. 57; Polacy w Berlinie, Inowrocław 1937 s. 14, 27, 29, 31–2, 37, 39, 41, 44–6, 49–51, 53–6, 86, 186, 211–12, 305, 521; Poniatowska A., Polacy w Berlinie 1918–1945, P. 1986; Ryfowa A., Działalność Sokoła polskiego w zaborze pruskim i wśród wychodźstwa w Niemczech 1884–1914, W.–P. 1976 s. 28; Smereka J., Polacy na studiach lekarskich we Wrocławiu w latach 1811–1918, Wr. 1979 s. 59, 113; tenże, Polskie doktoraty na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego z lat 1811–1939 i ich autorzy w życiu zawodowym, naukowym i społeczno-politycznym, Wr. 1980 s. 47, 277, 279, 316; Sobieska-Clar H., Znaczenie badań Seweryna Robińskiego dla rozwoju nauki o soczewce ocznej, „Pol. Tyg. Lek.” R. 3: 1948 nr 45 s. 1358–60, nr 46 s. 1390–2, nr 47 s. 1421–3, nr 48 s. 1453–5, toż w: „Klinika Oczna” R. 18: 1948 nr 3–4 s. 566; Talko J., Materiały do historii oftalmologii w d. Polsce i ziemiach b. Polski, w: Książka jubileuszowa dla uczczenia pięćdziesięcioletniej działalności naukowej prof. Szokalskiego, W. 1884 s. 113–14; Veritate et Scientia – Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W.–P. 1982 s. 218; Żuliński T., Słówko o pracach Dra Seweryna Robińskiego. „Gaz. Lek.” R. 4, T. 7: 1869 nr 4 s. 63–4; – XIX Spraw. Królewskiego Katol. Gimnazjum w Trzemesznie z r. szk. 1857–8, s. 32–3; Pamiętnik jubileuszowy Towarzystwa Gimnastycznego Sokół-Berlin I 1889–1913, (P. 1914) s. 17, 73; Pamiętnik Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego przy Uniwersytecie Wrocławskim wydany w roku złotego jubileuszu, Wr. 1886 s. 74; Pamiętnik Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu z przyczyny obchodu pięćdziesięcioletniego jubileuszu doktoryzacji Profesora Purkynego według akt spisał M. S., Wr. 1869 s. 21; Pamiętnik Towarzystwa Przemysłowców Polskich w Berlinie 1867–1917 („50”) Berlin [1917] s. 18; Reichs Medizinal-Kalender für Deutschland 1882–1909 i 1913, Leipzig II; – „Arch. Hist. Med.” T. 33: 1970 z. 3/4 s. 417, T. 38: 1975 z. 1 s. 39–40; „Dzien. Pozn.” R. 39: 1897 nr 192 s. 4, nr 193 s. 5 (dot. Hipolita); „Gaz. Lek.” R. 4, T. 7: 1869, nr 15 s. 239, nr 24 s. 413, 415; „Klinika” T. 6: 1870 nr 17 s. 272; „Kur. Pozn.” R. 26: 1897 nr 192 s. 4, nr 193 s. 5 (dot. Hipolita); „Orędownik Pozn.” R. 16: 1886 nr 34 s. 3, nr 67 s. 3, R. 20: 1890 nr 47 s. 3; „Ostdeutsche Ztg.” 1870 nr 350 s. 3, nr 254 s. 3; „Roczn. Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” T. 18: 1891 z. 1 s. 295; – Arch. Archidiec. w P.: Liber Bapt. Krotoszyn, sygn. PM 141/12a, Liber Mort. Krotoszyn, sygn. PM 141/18; Arch. Uniw. Wrocł.: Kania A., Studia uniwersyteckie członków Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu w latach 1836–1886, Wr. 1963 cz. II s. 348, mszp.; B. Kórn. rkp. R-ego, sygn. AB-92 (list do Z. Celichowskiego); B. Raczyńskich: Paluszkiewicz M., Słownik członków tajnych towarzystw (mszp., dot. Stanisława), sygn. 2421; – Informacje z Arch. Uniw. w Berlinie i z Arch. Uniw. w Wiedniu oraz informacje i materiały Janusza Robińskiego z P.
Andrzej Dzięczkowski