Szczuka Seweryn h. Grabie (ok. 1650–1727), biskup sufragan chełmiński.

Ur. we wsi Gackie w woj. mazowieckim, był synem Stanisława i Anny z Mścichowskich, bratem Antoniego, kanonika gnieźnieńskiego.

Prawdopodobnie od grudnia 1670 do marca 1672 uczył się S. w kolegium jezuickim w Reszlu na Warmii. W l.n. zamierzał zapewne poświęcić się służbie wojskowej i brał udział w walkach przeciw Turkom, lecz ostatecznie obrał karierę duchowną. Dn. 17 IV 1678 wstąpił do zgromadzenia księży misjonarzy, ale opuścił je po dwóch latach. W r. 1680 kształcił się w kolegium jezuickim w Warszawie i 11 I 1681 przyjął w tym mieście święcenia kapłańskie. Wkrótce potem został prepozytem łomżyńskim; uczniowie kolegium jezuickiego w Łomży zadedykowali mu dramat „Ultio ex animo eluminata Ludovici Duodecimi”, wystawiony przez nich w r. 1687 (Varsaviae). S. był następnie proboszczem w Jasnej w woj. malborskim. Dn. 12 IV 1687 objął kanonię chełmińską i aktywnie uczestniczył w pracach kapituły. Pełniąc od r. 1689 funkcję proboszcza parafii św. św. Janów w Toruniu, ufundował do kościoła boczny ołtarz Anioła Stróża oraz szaty i paramenty liturgiczne, a także rozbudował organy. W konfliktach z ewangelicką Radą Miasta Torunia dążył do polubownego rozwiązywania napięć. W l. 1688 i 1698 był deputatem z kapit. chełmińskiej do Tryb. Kor. W l. 1689–93 kapituła wybierała go na rewizora dóbr kapitulnych leżących w kluczu kurzętnickim. W l. 1694–8 był komisarzem podczas wyboru władz miejskich w biskupim Chełmnie. Dn. 30 VII 1693 został obrany ekonomem dóbr biskupich na czas wakatu po śmierci bp. Kazimierza Opalińskiego, a 1 VII 1694 ponownie powierzono mu to zadanie po śmierci bp. Kazimierza Jana Szczuki; urząd ten sprawował do r. 1699. Z ramienia kapituły uczestniczył w marcu 1697 w sejmiku generalnym Prus Królewskich w Grudziądzu, na którym podjęto uchwały podatkowe. Jako pełnomocnik Teodora Potockiego powiadomił kapitułę w kwietniu 1698 o jego nominacji na biskupstwo chełmińskie, a następnie jako delegat kapituły załatwiał z nim formalności związane z objęciem diecezji. Nowy biskup, wysoko oceniając poczynania S-i jako ekonoma dóbr biskupich, uczynił z niego najbliższego współpracownika w sprawach związanych z zarządem diecezją i promował na kolejne godności. Na sejmie pacyfikacyjnym 1699 r. został S. wyznaczony do komisji do rozstrzygnięcia spraw granicznych między woj. mazowieckim i podlaskim a Prusami Książęcymi. Jako pełnomocnik Potockiego wizytował w l. 1699–1701 część diec. chełmińskiej. Dn. 18 III 1700 został przyjęty do kapit. gnieźnieńskiej, jednak w l.n. nie uczestniczył w jej obradach; 16 II 1701 otrzymał archidiakonię chełmińską. Ufundował kościół w swej rodzinnej paraf. Białaszewo, który wzniesiono w l. 1701–9.

Dn. 16 XI 1703 został S. prekonizowany na biskupa tytularnego joppejskiego i sufragana chełmińskiego. Sakrę biskupią przyjął 22 III 1705 w Radzyniu na Podlasiu w obecności i prawdopodobnie z rąk bp. Potockiego; w uroczystości uczestniczył też dalszy krewny, podkanclerzy lit. Stanisław Antoni Szczuka (zob.). Pijarzy ze Szczuczyna wydali z tej okazji panegiryk „Culmina monilium Szczukoviorum...” (Varsaviae 1705). Ze S. A. Szczuką współpracował przy organizacji dóbr szczuczyńskich; w Szczuczynie wzniósł w r. 1705 swój dworek. Dla domu chełmińskiego misjonarzy wyjednał t.r. zwolnienie z kontrybucji dla wojsk szwedzkich. Uważany przez to zgromadzenie za wielkiego dobrodzieja, poparł starania zakonników o nadanie im przez Stolicę Apostolską odpustu zupełnego na uroczystość św. św. Piotra i Pawła; starał się też o sprowadzenie ich do Szczuczyna. Znacznymi legatami i darowiznami wspierał chełmiński klasztor Sióstr Miłosierdzia (szarytek) oraz ufundował prowadzoną przez siostry szkołę dla dziewcząt, a ok. r. 1708 rozpoczął starania o sprowadzenie ich do Szczuczyna. W l. 1705–7 prowadził prace remontowe w katedrze w Chełmży. Wybrany 8 XI 1706 przez kapit. chełmińską na jej prokuratora, 5 IV 1709 z powodu rozlicznych obowiązków złożył ten urząd. Dn. 8 IX 1709 ufundował seminarium duchowne w Płocku, przekazując na ten cel legat 30 tys. zł; oddał je w zarząd misjonarzy. Mianowany 13 X t.r. kanonikiem płockim, w pracach tej kapituły jednak nie uczestniczył. T.r. został też mianowany egzaminatorem prosynodalnym. Kanonii gnieźnieńskiej zrzekł się w r. 1710 na rzecz swego brata, Antoniego. Po śmierci S. A. Szczuki t.r. został zarządcą dóbr szczuczyńskich i plenipotentem wdowy Konstancji Marii z Potockich. Z Chełmna do Mławy sprowadził w r. 1712 zakon misjonarzy. Przed sierpniem t.r. został oficjałem generalnym biskupstwa chełmińskiego.

Po przeniesieniu bp. Potockiego na Warmię, S. został 5 VIII 1712 wybrany na administratora biskupstwa chełmińskiego. Faktycznym zarządcą diecezji pozostawał aż do 23 I 1719, gdyż dwaj kolejni nominaci, Teodor Wolff i Jan Kos, zmarli przed objęciem rządów biskupich. Nowy bp chełmiński Kazimierz Alten Bokum mianował go 31 VII 1719 oficjałem i wikariuszem generalnym. W r. 1722 sprowadził S. z Chełmna do Szczuczyna Siostry Miłosierdzia, a na ich potrzeby oddał swój dworek oraz zapewnił legat na utrzymanie zakonnic i prowadzonej przez nie szkoły dla dziewcząt i przytułku dla ubogich. Jako pełnomocnik kolejnego bp. chełmińskiego Feliksa Ignacego Kretkowskiego objął 16 X 1723 w jego imieniu diec. chełmińską. W r. 1724 wszedł do komisji, mającej przeprowadzić śledztwo w sprawie tumultu toruńskiego z lipca t.r. i jesienią uczestniczył w Toruniu w jej pracach. Dn. 8 XII poświęcił tamże kościół NMP, wyrokiem sądu asesorskiego przejęty po tumulcie od ewangelików. Zmarł 11 XII 1727 w Chełmnie, został pochowany w katedrze w Chełmży.

Portret na nagrobku w katedrze p. wezw. Świętej Trójcy w Chełmży, reprod. w: M. Dorawa, Chełmżyńska katedra Świętej Trójcy, Kr. 2003 s. 102; – Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1648 bis 1803, Hrsg. E. Gatz, Berlin 1990 s. 498; Estreicher w. XIX; Frydrychowicz R., Die culmer Weihbischöfe. Ein Beitrag zur Diözesangeschichte, Danzig 1905 s. 16–18; Korytkowski, Prałaci gnieźn., IV; Mańkowski A., Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, Tor. 1928 s. 208–10; Niesiecki, VIII; Słown. Geogr. (Białaszewo, Mława); – Bazylika katedralna świętych Janów w Toruniu, Red. M. Biskup, Tor. 2003 s. 24, 193; Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928 s. 338, 431, 678; Dramat staropolski od początków powstania do sceny narodowej, Wr. 1976 II cz. 1; Dzieje i skarby kościoła świętojańskiego w Toruniu, Red. K. Kluczwajd, M. Woźniak, Tor. 2002; Fankidejski J., Klasztory żeńskie w diecezji chełmińskiej, Pelplin 1883 s. 232; Glemma T., Historiografia diecezji chełmińskiej aż po rok 1821, Kr. 1926 s. 110; Grochowska I., Stanisław Antoni Szczuka – jego działalność w ziemi wiskiej 1682–1710, W. 1989 s. 50–1, 92–3, 313–16, 318–19; Historia Torunia, Tor. 1996 II cz. 3; Jezusek W., Biskup Seweryn Kazimierz Szczuka, „Mies. Pasterski Płocki” R. 44: 1960 z. 4–5 s. 123–35; [Rec.: Gastpary W., „Sprawa toruńska w roku 1724”, W. 1969]: „Odr. i Reform. w Polsce” T. 18: 1973 s. 231 (J. Staszewski); Zieliński M. G., Chełmno civitas totius Prussiae metropolis XVI–XVIII w., Bydgoszcz 2007; Zygner L., Działalność misjonarzy św. Wincentego à Paulo w parafii mławskiej (1712–1864), „Nasza Przeszłość” T. 84: 1995 s. 138; – Kronika XX. Misjonarzy w Chełmnie (1697–1715), Wyd. W. Szołdrski, Pelplin 1936 s. 12–13, 35, 55, 71; Luhr G., Die Schüler des Rösseler Gymnasiums nach dem Album der marianischen Kongregation, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 15: 1905 s. 579; Urk.-buch. d. Bisthums Culm, II 1110; Vol. leg., VI 70; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: A. Cap, sygn. B 29 k. 7–8, 26, sygn. B 30 k. 42; Arch. Diec. Pelplińskiej w Pelplinie: sygn. A 47 s. 8, 30, 45, 51, 127, 199, 231, 240, 322, sygn. A 48 cz. I k. 20v, 45, 61, cz. II k. 20v, 22v, sygn. A 49 k. 1–2, 72v, sygn. A 65 s. 381–2, 401, 403, sygn. A 70 k. 7, sygn. C 33 s. 266, 277; Arch. Diec. w Płocku: Akta Kapituły, sygn. 15 k. 30–4; Arch. Misjonarzy na Stradomiu w Kr.: Catalogus seminaristarum Seminarii Interni Congr. Miss. Domus Varsaviensis, s. 2; B. Apostolica Vaticana w Rzymie: Processus Consistoriales, vol. 96 k. 180–90; B. Czart.: rkp. 5958 III nr 41264, 41265.

Bogusław Dygdała