Sobczak Gąsienica Stanisław (przydomek góralski: Johym) (1884–1942), rzeźbiarz, ceramik, malarz, społecznik. Ur. 12 I w Zakopanem, w rodzinie góralskiej, był synem Stanisława i Antoniny z Majerczyków.
W l. 1897–1901 S. był uczniem Szkoły Zawodowej Przemysłu Drzewnego w Zakopanem na oddziale stolarstwa meblowego. Następnie studiował w ASP w Krakowie rzeźbę pod kierunkiem Konstantego Laszczki (1902–7), malarstwo u Józefa Mehoffera (1906–7); w czasie studiów otrzymał nagrody pieniężne i medal brązowy. W r. 1906 był członkiem Komitetu tzw. Akademickiej Sekcji Podhalan, której celem było «podniesienie ludu podhalańskiego pod względem kulturalnym, ekonomicznym i narodowym». W l. 1910–11 kontynuował studia w École Nationale des Beaux Arts w Paryżu, gdzie jego profesorem był rzeźbiarz M.J.A. Mercié. Po powrocie na Podhale był współzałożycielem Drużyn Bartoszowych i Związku Górali w Zakopanem. W czasie pierwszej wojny światowej służył w wojsku austro-węgierskim na frontach bałkańskim oraz włoskim i był dwukrotnie ranny (w r. 1914 uczestniczył w bitwach pod Valejevem i Kostjanicą, a w r. 1917 nad Piavą, pod Giercem i Monte Sabotini). W r. 1920 służył jako ochotnik w pułku piechoty w wojnie polsko-sowieckiej. Po jej zakończeniu osiadł na stałe w Zakopanem. Mieszkał przy ul. Kościeliskiej 61a.
S. był czynny i znany przede wszystkim jako rzeźbiarz i ceramik. Wykonywał rzeźby (głowy i popiersia) w drewnie, gipsie patynowanym, terrakocie i marmurze: Janosik (czarny dąb), Juhas, Zbójnik, Głowa góralki, Gadeja, Ślepiec, Portret Józefa Piłsudskiego (głowa), maski pośmiertne (m.in. Jana Kasprowicza, Władysława Orkana, swego ojca); kukły do szopek zakopiańskich w r. 1913 (tekst Feliksa Gwiżdża) oraz w r. 1932 (tekst Rafała Malczewskiego), wreszcie rzeźby ze śniegu i tzw. «białe ołtarze». Najliczniejsze były jednak jego prace ceramiczne (w tej dziedzinie był pionierem w Zakopanem) wykonywane w uruchomionej w l. dwudziestych własnej pracowni wyposażonej w piec do wypalania. S. osobiście realizował cały proces technologiczny: formował, malował, nakładał polewy i wypalał swe wyroby. W tej dziedzinie współpracował od r. 1928 z Janem Reczkowskim (absolwentem szkoły ceramicznej w Krakowie) i Tadeuszem Szafranem (dyrektorem szkoły ceramicznej w Podgórzu w Krakowie), zaś w czasie drugiej wojny światowej z Tadeuszem Malickim, który po śmierci S-a prowadził przez pewien czas pracownię. Artystyczne wyroby ceramiczne S-a to reliefy przedstawiające sceny zbójnickie i pasterskie, płaskorzeźby (m.in. wg projektu Teodora Axentowicza), kropielnice, kafle, łyżniki, popielnice, dzbanki, wazony, statuetki zdobione tradycyjną ornamentyką góralską (wzory geometryczne i roślinne), także z wykorzystaniem motywów orawskich, słowackich i węgierskich. Specjalnością S-a były tzw. «redykałki», odciskane z gliny w drewnianych formach do serków owczych postacie ptaków, jelonków i owiec. Wyroby swoje znaczył tłoczonym napisem «Zakopane» i «krzyżykiem» («swastyką góralską»).
S. wystawiał w Zakopanem na wszystkich wystawach Tow. «Sztuka Podhalańska» (od jego powstania w r. 1909), a następnie powstałego z niej w r. 1926 Podhalańskiego Związku Zawodowego Plastyków Polskich (PZZPP), we Lwowie w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w l. 1910, 1911 («Wystawa Podhalańska»), 1912, 1913 (Wystawa Sztuki Współczesnej), w Krakowie w TPSP w r. 1911 (Pierwsza wystawa współczesnej polskiej sztuki kościelnej im. Piotra Skargi i II wystawa «Rzeźby» oraz w r. 1912 (III Wystawa «Rzeźby»), w Warszawie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w l. 1911, 1912, i 1914, na salonach dorocznych w l. 1921/2, 1922/3, 1925–38, w Katowicach w r. 1928 w salach Domu Związkowego. Za granicą wystawiał w Paryżu w r. 1912 na salonach wiosennym i jesiennym, zaś w r. 1932 pokazał swe prace w Czechosłowacji w Morawskiej Ostrawie na pierwszej Podhalańskiej Wystawie Regionalnej PZZPP z Zakopanego. W r. 1935 wykonał urnę jako dar na Kopiec Piłsudskiego w Krakowie, był też autorem kamiennego pomnika-obelisku przy wspólnym grobie Legionistów na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Zajmował się też restauracją osiemnastowiecznych rzeźb i feretronów w Starym Kościele w Zakopanem. W r. 1938 odnowił kamienną figurę św. Jana Nepomucena w kaplicy na Starym Cmentarzu w Zakopanem.
S. był członkiem wielu stowarzyszeń i ugrupowań artystycznych oraz społeczno-politycznych: Tow «Sztuka Podhalańska» (członek od chwili jego powstania), a następnie PZZPP w Zakopanem (był jego prezesem w r. 1936), TZSP w Warszawie (członek rzeczywisty), ugrupowania artystycznego «Rzeźba» oraz Polskiego Tow. Tatrzańskiego, Związku Górali, Związku Podhalan, Zwierzchności Gminnej w Zakopanem, Komitetu Organizacyjnego Narciarskich Mistrzostw Świata FIS w Zakopanem w r. 1939. Był wybrany na radnego miejskiego w r. 1934 (do Komisji Budowlanej) i w r. 1939. W r. 1933 otrzymał medal za pracę w dziele odzyskania niepodległości i nagrodę gminy Zakopane «za najlepsze dzieło miejscowego artysty».
Podczas okupacji niemieckiej, w r. 1940 S. objął na krótko stanowisko dyrektora, a następnie zastępcy dyrektora Staatliche Berufsgewerbeschule für Goralische Volkskunst w Zakopanem (utworzonej przez okupanta ze Szkoły Zawodowej Przemysłu Drzewnego) z «góralskim językiem wykładowym», gdzie uczył rzeźby figuralnej i historii góralszczyzny (uczynił to w porozumieniu z tajną radą obywateli Zakopanego). Zmarł 6 II 1942 w Zakopanem; pochowany został na tamtejszym Nowym Cmentarzu.
Rodziny S. nie założył.
Pracownia ceramiczna S-a nie zachowała się, a spuścizna artystyczna została w znacznej mierze rozproszona i częściowo uległa zniszczeniu (m.in. trzy płaskorzeźby-głowy kobiet zdobiące fronton Sanatorium Nauczycielskiego w Zakopanem zostały zniszczone przez okupanta). Prace S-a przechowuje Muz. Tatrzańskie w Zakopanem (m.in. 4 rzeźby w drewnie, 12 w gipsie, liczne wyroby ceramiczne), Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie (maska pośmiertna J. Kasprowicza), izba regionalna Sabały na Krzeptówkach, dom rodziny Gąsieniców-Sobczaków przy Drodze do Rojów w Zakopanem.
W r. 1963 przypomniano prace S-a na wystawie «50 lat plastyki zakopiańskiej 1912–1962» w Polskim Związku Zawodowym Artystów Plastyków w Zakopanem, przeniesionej do Biura Wystaw Artystycznych (BWA) w Krakowie, i w r. 1973 na wystawie «Plastyka zakopiańska 1909–1973» w ZPAP w Zakopanem i BWA w Krakowie.
Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Katalog pierwszej wystawy współczesnej polskiej sztuki kościelnej im. Piotra Skargi w Krakowie. TPSP, Kr. 1911; Katalog Wystawy Podhalańskiej, Lw. 1911; Katalog Wystawy Sztuki Współczesnej, Lw. 1913; 50 lat plastyki zakopiańskiej 1912–1962, PZZPP w Zakopanem, BWA w Kr., czerwiec – lipiec 1963; Plastyka zakopiańska 1909–1973, ZPAP-BWA w Kr., kwiecień – maj 1973; TPSP we Lwowie. Katalog Wystawy, Listopad 1910; Wiercińska J., Katalog prac TZSP; Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988; Kling T., Ilustrowany przewodnik po Zakopanem, Zakopane s. 30; Pinkwart M., Zdebski J., Nowy Cmentarz w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, W.–Kr. 1988; – Brzega W., Żywot górala poczciwego, Kr. 1969 s. 42, 315; Kenarowa H., Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do Szkoły Kenara, Kr. 1978; Pawlikowski M., Okna (seria druga), Medyka 1936 II 18; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914, 1915–39; Tradycje i współczesność. Stulecie Szkoły Zawodowej w Zakopanem 1876–1976, Zakopane, s. 115; Zakopane – czterysta lat dziejów, Pod red. R. Dutkowej, Kr. 1991 I–II; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Stecki K., Wspomnienia zakopiańskie (1910–1923), Kr. 1976; – „Czas” 1936 nr 186, 205, 1939 nr 15; „Echo Zdrojowe” R. 9: 1934 nr 8–9, 12, R. 10: 1935 nr 7; „Gaz. Zakopiańska” 1921 nr 7, 1922 nr 25; „Głos Narodu” 1932 nr 181, 218, 1933 nr 22, 228, 1938 nr 187; „Kultura” 1938 nr 33; „Kur. Warsz.” (wyd. wieczorne) 1910 nr 49, 1936 nr 56; „Pam. Tow. Tatrzańskiego” (Kr.) T. 31: 1910; „Świat” 1910 nr 41, 1912 nr 20, 46; „Twórczość” 1981 nr 10; „Tyg. Ilustr.” 1910 s. 748, 1911 s. 288; „Tyg. Zakopiański” 1928 nr 5; „Wiad. Liter.” 1929 nr 38; „Wierchy” R. 15: 1937 s. 219, R. 17: 1947 s. 11; „Zakopane” 1912 nr 18; – IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.; KUL: Jost-Kleczkowska E., Życie plastyczne Zakopanego do 1939 (kalendarium), 1982 (mszp.); Muz. Tatrzańskie w Zakopanem: Murzyn J., Stanisław Gąsienica Sobczak „Johym” – artysta zapomniany, Kr. 1983 (mszp.), Zborowski J., Materiały do biografii (teczka VII, k. 93, mszp.), Mater. arch. AR/No/925; Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem: Odpisy absolutoriów 1899/1900–1904, poz. 86; Paraf. Rzymskokatol. w Zakopanem: Liber mortuorum IV 1938–1956, s. 100, poz. 27; – Mater. Red. PSB: Bibliogr. dot. S-a w oprac. autora życiorysu.
Jan Skłodowski