Pytliński Stanisław Henryk, pseud. i krypt.: St. P., S. T. Ach, Stach (1865–1923), literat, prawnik.

Ur. w Siedlcach i tam w l. 1875–84 P. uczęszczał do gimnazjum, następnie studiował na Wydziale Prawnym Uniw. Warsz., studia ukończył w r. 1888. W t. r. rozpoczął pracę w notariacie, później pracował przez wiele lat w wydziale prawnym kolei warszawsko-wiedeńskiej, początkowo jako zastępca referenta, a po r. 1916 jako radca prawny. Z koleją związany był P. przez całe życie. W latach pierwszej wojny światowej przebywał w Moskwie, ewakuowany razem z władzami kolejowymi. Po odzyskaniu niepodległości w r. 1918 został radcą prawnym Min. Komunikacji.

Twórczość literacką uprawiał P. dorywczo, na marginesie pracy zawodowej. Debiutował poematem dramatycznym pt. Beatus (W. 1892, krypt. St. P.), nagrodzonym na konkursie „Kuriera Codziennego”. O utworze tym pisała Maria Konopnicka: «Trochę tam chaosu, ale widać żywą myśl i żywe uczucie». Pisał też P. drobne utwory poetyckie, wiersze liryczne, bajki (oparte niekiedy na motywach historycznych), które publikowały czasopisma i kalendarze warszawskie (m. in. „Kalendarz Pol. Ilustr.” 1892, „Tyg. Mód i Powieści”, 1899, 1901, „Biesiada Liter.” 1901, „Wieczory Rodzinne” 1907). Dłuższą współpracę nawiązał z czasopismem humorystycznym „Kolce” (1893–6, 1911). Debiutem niejako powtórnym, tym razem prozatorskim, życzliwie przyjętym przez krytykę, stała się powieść pt. Koledzy („Gaz. Pol.” 1899, wyd. książkowe W. 1901). Akcję powieści usytuował P. w warszawskim środowisku dzieanikarsko-literackim. P. pisał też reportaże, m. in. z odbytej w r. 1904 podróży na Bliski Wschód, na temat domu, w którym zmarł Adam Mickiewicz w Konstantynopolu („Gaz. Pol.”). Sporo czasu poświęcał działalności narodowo-oświatowej, co spowodowało jego aresztowanie i krótkotrwałe uwięzienie w Cytadeli Warszawskiej w r. 1892. Nie należał do żadnej partii politycznej, lecz obracał się w środowisku socjalistycznym. Mieszkanie P-ego było (wg Ireny Pannenkowej) często miejscem schronienia dla tropionych działaczy. Podejmował też P. próby redagowania i wydawania czasopism; w r. 1905 „Legionu”, w l. 1906–7, wspólnie z Wacławem Raczyńskim, „Tygodnia Podlaskiego”, jednego z lepszych pism prowincjonalnych, które rychło zostało zamknięte (po 22 numerach). W r. 1908, wspólnie z Gustawem Daniłowskim i Arturem Śliwińskim, wydawał przez pół roku (od lutego do czerwca) czasopismo kulturalno-polityczne „Witeź”; kierunek ideowy nadawali pismu ludzie związani z PPS-Frakcją Rewolucyjną. W Moskwie współdziałał przy wydawaniu publikacji zbiorowych np. „Warownia Krzyża”, „Miasto św. Jana” (1915). Po r. 1918 P. zajmował się pracą społeczną. Był prezesem Związku Pracowników Kolejowych, członkiem Kasy Literackiej, Związku Literatów i Dziennikarzy, sekretarzem Warszawskiego Tow. Artystycznego. Zmarł 19 XI 1923 w sanatorium w Wilczej Łapie koło Wilna; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Żoną P-ego była (od października 1892) Laura (1872–1935), najmłodsza córka Marii Konopnickiej (zob.) i jej męża Jarosława, aktorka, znana pod pseud. scenicznym Maria Zawiejska. Przez wiele lat przyjaźniła się ze Stanisławem Przybyszewskim, pod jego wpływem została aktorką. Ona to zajęła się po śmierci Dagny Przybyszewskiej synem pisarza Zenonem, który przez jakiś czas wychowywał się w domu Pytlińskich. Debiutowała (1905) w Teatrze Miejskim we Lwowie w roli Marii w „Warszawiance” S. Wyspiańskiego. Grywała też w teatrach Warszawy, Krakowa i Łodzi, występując w dużych rolach wielkiego repertuaru (m. in. Szimena w „Cydzie” P. Corneille’a-Wyspiańskiego, Judyta w „Księdzu Marku” J. Słowackiego, Rachel w „Judaszu z Kariothu” K. H. Rostworowskiego), zdobyła uznanie jako odtwórczyni postaci dramatów Przybyszewskiego. Wskutek nieporozumień związanych z wstąpieniem Pytlińskiej do teatru małżeństwo pozostawało w separacji. Pytlińska była także autorką przeznaczonego dla młodzieży zbioru „Wigilia Księcia Reichstadtu i inne opowieści wybrane z francuskich legend wigilijnych” (W. b. r.).

Detko J., Warszawa naturalistów, W. 1980; Kossak E. K., Dagny Przybyszewska, Wyd. 2., W. 1975; Księga pamiątkowa Siedlczan, W. 1927 s. 461 (reprod. portretu z r. 1920 pędzla K. Krzyżanowskiego); Pannenkowa I., Śp. H. S. Pytliński, „Rzeczpospolita” 1923 nr 338, wyd. poranne; Rec. Kolegów z r. 1901: „Ateneum” t. 2 (Galle H.,) „Bluszcz” nr 35 (Kończyc T.), „Gaz. Warsz.” nr 197 (Reinschmidt L.), „Kur. Codz.” nr 345 (Chmielowski P.), „Prawda” nr 42 (Bukowiński W.); toż z r. 1902: „Pogląd na Świat” nr 19–20 (Chmielowski P.); Szypowska M., Konopnicka, jakiej nie znamy, W. 1965; Taborski R., Życie literackie młodopolskiej Warszawy, W. 1974; – Duninówna H., Ci, których znałam, W. 1957; taż, Ludzie i rzeczy, L. 1968; Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 Ks. 6; Konopnicka M., Korespondencja, Wr. 1972–5 II–IV; Przybyszewski S., Listy, W. 1937–8, 1954 I–III; – „Kur. Warsz.” 1923 nr 334, 335, 336; – B. Narod.: rkp. 2984 (list P-ego do G. Daniłowskiego); B. Uniw. Warsz.: rkp. listów M. Konopnickiej do dzieci; IBL PAN: Kartoteka Bibliograficzna (A. Bara); – Bibliogr. do Laury Pytlińskiej: Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1972; Słown. Teatru Pol., (fot., bibliogr., ikonogr.); – Przewóska M. Cz., Mieczysław Geniusz, W. 1937 s. 55; Taborski R., Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski, W. 1980; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, W. 1978.

Cecylia Gajkowska