Saski Stanisław Jerzy (1884–1963), lekarz bakteriolog. Ur. 20 IV w Rydze, był synem Edwarda Karola i Marii z domu Pohl, młodszym bratem Edwarda Józefa (zob.), starszym Kazimierza (zob.) i Stefana (zob.).
S. uczęszczał do gimnazjów filologicznych najpierw w Radomiu, potem w Rydze, gdzie w r. 1902 uzyskał świadectwo dojrzałości ze srebrnym medalem. Następnie w l. 1902–5 studiował medycynę na uniw. w Warszawie W związku z bojkotem uniwersytetu w r. 1905 S., wówczas student III roku, zaczął pracować w pracowni bakteriologicznej Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie pod kierunkiem Leona Karwackiego m.in. uczestniczył w zbiorowych badaniach nad diagnostyką różniczkową przecinkowców cholerycznych i rzekomocholerycznych (wyniki tych badań zostały ogłoszone w „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego” 1906 z. 1 i odb. W. 1906). S. kontynuował studia medyczne na UJ w l. 1905–9, jednocześnie w Zakładzie Patologii Ogólnej i Doświadczalnej wykonał pracę konkursową O beztlenowcach w tkankach ustroju prawidłowego (Rozpr. AU Wydz. Mat. Przyr., S. B, T. 7: 1907 i odb. Kr. 1907, po francusku w: „Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie” 1907 nr 4). Stopień doktora wszech nauk lekarskich uzyskał na UJ 11 III 1909, a następnie złożył egzamin państwowy przy uniwersytecie w Kazaniu i dn. 21 V 1909 (starego stylu) otrzymał rosyjski dyplom lekarza cum eximia laude.
Od jesieni 1909 do 1 VIII 1914 pracował S. w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie na oddziale chorób wewnętrznych u Władysława Janowskiego jako asystent wolontariusz (od 1 VI 1910 asystent ekstern) i jednocześnie od 1 II 1912 jako lekarz miejscowy. Podczas pracy na oddziale zajmował się badaniami z zakresu bakteriologii duru brzusznego i twardzieli oraz prowadził poszukiwania prątków gruźlicy we krwi chorych na gruźlicę płuc. Od października do grudnia 1910 uczestniczył w kursie bakteriologii i serologii oraz chorób zakaźnych w Instytucie im. Roberta Kocha w Berlinie. Od lutego 1911 do września 1912 pracował w zakładzie bakteriologiczno-serologicznym Władysława Palmirskiego w Warszawie w dziale pasteurowskim oraz w oddziale wyrobu surowic, gdzie zajmował się otrzymywaniem surowicy przeciwpneumokokowej. Pracę tę kontynuował w dziale chemiczno-serologicznym Warszawskiego Tow. Naukowego pod kierunkiem Teofila Gryglewicza. Powołany do wojska rosyjskiego w r. 1913, służył od 1 VIII 1914 do 29 IV 1918 jako młodszy lekarz, a następnie przez dwa miesiące jako kierownik baraku dla chorych na cholerę w Noworosyjsku.
Po powrocie do Warszawy S. był od 1 XII 1918 asystentem oddziału wewnętrznego w Szpitalu Dzieciątka Jezus. W lutym 1919 został kierownikiem oddziału obserwacyjnego, lecz pracę tę przerwała służba wojskowa w okresie od 3 III 1919 do 12 VII 1921. W WP miał S. stopień kapitana, później majora. Pełnił początkowo funkcję referenta higieny, od 1 III 1920 szefa Sekcji Higieny Szefostwa Sanitarnego Naczelnego Dowództwa, a następnie skierowany został do pracy w Szpitalu Ujazdowskim. Po demobilizacji wrócił do pracy w Szpitalu Dzieciątka Jezus, gdzie do 31 V 1924 pozostawał na stanowisku kierownika. Jednocześnie od 15 IX 1921 do 1 VIII 1944 pracował w Państwowym Zakładzie Higieny (PZH). W PZH był kolejno: bakteriologiem kontraktowym w Dziale Surowic i Szczepionek, adiunktem (od 25 XI 1925), kierownikiem Oddziału Szczepionek (od 24 I 1934) i p.o. kierownika Działu Surowic i Szczepionek (1 III 1939 – 1 VIII 1944). Należał do nielicznych specjalistów w tej dziedzinie. Pracował też jako lekarz internista w ambulatorium Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie (1 VIII 1924 – 31 VIII 1937). Kilkakrotnie wyjeżdżał za granicę w celach naukowych, m.in. do Pragi (1932, 1935, 1938) i Zagrzebia (1933, 1936). Po powstaniu warszawskim 1944 r. S. przeszedł przez obóz w Pruszkowie, zamieszkał w Milanówku.
Wróciwszy do Warszawy, objął S. od 1 III 1945 kierownictwo Działu Surowic i Szczepionek warszawskiej filii PZH; centrala znajdowała się wówczas w Łodzi. Dn. 1 IX 1951 został zastępcą dyrektora ds. inżynieryjno-technicznych Wytwórni Surowic i Szczepionek, powstałej z usamodzielnionego Działu Surowic i Szczepionek PZH. Dn. 1 III 1952 przeniesiono go do Zjednoczenia Wytwórni Surowic i Szczepionek «Biomed», gdzie był do śmierci naczelnikiem zorganizowanego przez siebie Wydz. Kontroli Technicznej. Dodatkowo pełnił obowiązki kierownika Laboratorium Technologicznego Zjednoczenia Wytwórni Surowic i Szczepionek (5 III 1953 – 15 X 1956). Przez wiele lat był członkiem Rady Naukowej PZH.
S. ogłosił ok. 20 prac w specjalistycznych czasopismach polskich i zagranicznych. Poza artykułem o zmianach miejscowych w krążeniu przy ruchach czynnych kończyny („Gaz. Lek.” 1910 nr 22, 23, 25, 26, i „Zeitschr. für klinische Medizin” T. 71: 1910), dotyczyły one przede wszystkim tematyki bakteriologicznej. Omawiał w nich S. zawartość ciał swoistych w surowicach przeciwpneumokokowych Mercka oraz Drezdeńskiej („Gaz. Lek.” 1912 nr 49, 50 i odb. W. 1912), wyniki badania bakteriologicznego krwi w durze brzusznym („Gaz. Lek.” 1913 nr 38, 39 i odb. W. 1913, „Zeitschr. für klinische Medizin” T. 78: 1913), leczenie twardzieli szczepionką swoistą („Gaz. Lek.” 1915 nr 22 i odb. W. 1915, z E. Tryjarskim), cholerę azjatycką w wojsku („Przegl. Epidemiolog.” T. 2: 1922 z. 3 i odb. W. 1922), obecność laseczników Kocha we krwi chorych na gruźlicę płuc („Pol. Gaz. Lek.” 1922 nr 42), określanie miana surowic antytoksycznych sposobem Ramona (w: „Pamiętnik XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich” 1925 II, wspólnie z W. Porębskim), odczyn Dicków („Pol. Gaz. Lek.” 1925 nr 22 i odb. W. 1925, wspólnie z J. Celarkiem), uodparnianie anatoksyną tężcową (w: „VII Congreso Internac. de Medicina y Farmacia Militares”, Madrid 1933, wspólnie z S. Stetkiewiczem), badania nad szczepem BCG („Warsz. Czas. Lek.” 1928 nr 9 i odb. W. 1928), zakażenia rzekomo durowe (50-stronicowa praca w: „Choroby zakaźne”, pod red. L. Karwackiego i F. Malinowskiego, W. 1937 II, i osobno W. 1937), własności proteo- i fibrolitycznych gronkowców („Med. Doświadczalna i Społ.” 1938 z. 1–2, „Comptes rendus des séances de la Société de Biologie” 1937, wspólnie z B. Fejginówną), szczepionki BCG i szczepienia przeciwgruźlicze w Danii („Zdrowie Publ.” 1948 z. 3–4 i odb. W. 1948 oraz broszura na ten temat – wspólnie z Z. Buczowskim, W. 1948).
S. zmarł na skutek choroby serca 8 VIII 1963 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 84 rząd 2 grób 21, na grobowcu medalion dłuta Macieja Szańkowskiego). Był odznaczony Medalem «Polska Swemu Obrońcy 1918–21», francuskim medalem srebrnym «pour Belles Actions» (1921), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1937 i 1952), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954).
W małżeństwie z Marią z Klębowskich (1900–1985), księgową, zawartym 18 VII 1943, S. dzieci nie miał.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Rocznik Lekarski RP, W. 1933, 1936, 1938, 1949; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961; – Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 452; – Nekrologi i wzmianki pośmiertne z r. 1963: „Pol. Tyg. Lek.” nr 44 s. 1667, „Służba Zdrowia” nr 35 s. 2 (fot.), „Stolica” nr 35, „Tyg. Powsz.” nr 34, „Życie Warszawy” nr 187, 188, 205; – Arch. UJ: sygn. S II/520; Gł. B. Lek., Zbiory specjalne: Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (fot.); Wytwórnia Surowic i Szczepionek w W.: Akta personalne S-ego nr 142, 145 (fot.); – Dokumenty w posiadaniu stryjecznego wnuka, Tadeusza Saskiego z W. i jego informacje.
Teresa Ostrowska