Rychliński Stanisław Karol (1903–1944), socjolog, ekonomista. Ur. 22 V w Warszawie, był synem Karola (zob.) i Ireny Jadwigi z Pomianowskich, młodszym bratem Jerzego (zob.).
R. uczył się od r. 1912 w Gimnazjum im. M. Reja w Warszawie i zdał tu maturę w r. 1921. Od lipca do października 1920 służył jako ochotnik w oddziałach pomocniczych WP. W l. 1921–8 uczęszczał na Wydz. Ogólnohandlowy Wyższej Szkoły Handlowej (WSH, późniejszej Szkoły Głównej Handlowej – SGH); napisał pod kierunkiem Ludwika Krzywickiego pracę dyplomową Gildie budowlane w Wielkiej Brytanii („Rocz. WSH” R. 4: 1927, odb. W. 1927), a w r. 1928 pracę magisterską Zasadnicze kierunki robotniczego ruchu zawodowego w Polsce (W. 1929), opracowaną również pod kierunkiem Krzywickiego. W czasie studiów musiał R. pracować zarobkowo, utrzymując rozwiedzioną matkę. Od r. 1923 był asystentem Katedry Socjologii WSH, kierowanej przez L. Krzywickiego. Równocześnie w l. 1924–7 pracował w Min. Pracy i Opieki Społecznej, m. in. przygotowując do druku wydawany przez to Ministerstwo „Rocznik Pracowniczych Związków Zawodowych” za r. 1925 (W. 1927). W r. 1924 wszedł do komitetu naukowego „Robotniczego Przeglądu Gospodarczego” i w l. 1925–6 był tego komitetu sekretarzem. Od r. 1924 współpracował z Instytutem Gospodarstwa Społecznego (IGS), prowadząc badania ankietowe, dotyczące warunków pracy w piekarnictwie spółdzielczym. W r. n. został członkiem Sekcji Budżetów Rodzinnych, a w r. 1926 Sekcji Spożytkowania Wczasów. Obie te sekcje, kierowane przez Konstantego Krzeczkowskiego, działały w ramach IGS. W r. 1927 brał R. udział w prowadzonych przez IGS badaniach warunków życia robotników, a także w opracowaniu wyników tych badań pt. „Warunki życia w Warszawie, Łodzi i Zagłębiu Dąbrowskim w świetle ankiet 1927” (W. 1929). W l. 1926–7 był członkiem Komisji Rewizyjnej, a w l. 1927–9 kierownikiem Biura Naukowego IGS. Od r. 1930 obok funkcji asystenta Katedry Socjologii pełnił R. równocześnie funkcję asystenta biblioteki WSH. Z tego okresu pochodzą liczne prace ekonomiczne R-ego dotyczące głównie warunków pracy i płacy, a także działalności i funkcji związków zawodowych, m. in. Zagadnienie podstawy ustrojów związków zawodowych w Niemczech („Robotn. Przegl. Gosp.” 1926), Robotniczy Ruch Zawodowy w Polsce („Praca i Opieka Społ.” 1927), Płace i zarobki robotnicze w Polsce (górnictwo) („Robotn. Przegl. Gosp.” 1927), Rzeczywisty czas pracy w Polsce (tamże), Ruch płac i zarobków robotników przemysłowych w dziesięcioleciu 1919–28 (tamże 1928), Czas pracy w przemyśle polskim w świetle ankiety Związku Stowarzyszeń Zawodowych („Sprawy Robotnicze” 1927, odb. W. 1929), Ruch zawodowy w niepodległej Polsce (P. 1929). Najcenniejszą pracą R-ego z tej dziedziny było Marnotrawstwo sił i środków w przemyśle polskim. Wyniki prac Komisji Ankietowej, badania warunków i kosztów produkcji oraz wymiany (W. 1930).
R. interesował się również historią gospodarczą Polski w XIX w. Opublikował dwa artykuły o tej tematyce: Handel zagraniczny Królestwa Polskiego w l. 1831–50 („Ekonomista” 1929) i Liberalizm gospodarczy w Królestwie Polskim po 1863 roku („Ekonomista” 1930, odb. W. 1930), stanowiące fragment badań prowadzonych w związku z przygotowywaną pracą doktorską pod kierunkiem L. Krzywickiego pt. Praca organiczna w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym (niepublikowana, mszp. w Arch. SGPiS). R. obronił ją w marcu 1931, uzyskując stopień doktora nauk ekonomicznych. Otrzymawszy stypendium Funduszu Kultury Narodowej, wyjeżdżał R. w l. 1929–31 dwukrotnie do Anglii, gdzie w londyńskiej bibliotece British Museum zbierał materiały do pracy habilitacyjnej Badania środowiska społecznego. Podstawowe zagadnienia metodologiczne (W. 1932, Wyd. 2 Kr. 1946). Habilitował się w czerwcu 1933; była to pierwsza habilitacja przeprowadzona w WSH. W l. 1932–9 prowadził wykłady z polityki społecznej, ekonomii politycznej oraz historii doktryn ekonomicznych w WSH, a także w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Zainteresowania naukowe R-ego po r. 1931 koncentrowały się głównie wokół problematyki socjologicznej. Prowadził badania w zakresie polityki ludnościowej, społecznych funkcji wykształcenia, oświaty i kultury, zajmował się analizą struktury społeczeństwa i socjologią środowiska pracy. Badania i prace R-ego w zakresie socjologii miasta były pionierskie w nauce polskiej. Kierunki ówczesnych zainteresowań badawczych R-ego ukazują m. in. prace: Gospodarcze oblicze przeludnienia („Droga” 1931 nr 7–8 odb. W. 1931), Przeludnienie, bezrobocie a polityka restrykcji ludnościowych („Gospodarka Narod.” 1931), Miasta współczesne jako środowisko rozprzężenia społecznego („Droga” 1933), Badanie środowiska pracy („Przewodnik Pracy Społ.” 1934), Na marginesie sprawy wędrówki do miast („Samorząd Terytorialny” 1935, odb. W. 1936), Selekcja społeczna w szkolnictwie (W. 1938, odb. z „Kultury i Wychowania”), Rodzaje drabiny społecznej („Przegl. Socjol.” 1939), Warstwy społeczne („Ruch Prawniczy, Ekon. i Socjol.” 1939). R. prowadził również badania naukowe za granicą: w r. 1933 w Anglii, Francji i Holandii, a w l. 1933/4 i 1936 w USA jako stypendysta Fundacji Rockefellera. Plonem tych wyjazdów i prowadzonych badań były liczne publikacje, m. in. Spekulacja terenowa w miastach amerykańskich („Samorząd Terytorialny” 1934, odb. W. 1934), Rozpad sąsiedztwa w mieście amerykańskim („Przegl. Socjol.” 1935, odb. P. 1935), Przeobrażenia społeczne w Stanach Zjednoczonych na tle urbanizacji (W. 1937), Drabina oświatowa w Anglii („Przegl. Socjol.” 1937), Drabina społeczna w Anglii (tamże), Na marginesie struktury podziału dochodu narodowego w Anglii (w: „Pamiętnik trzydziestolecia Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie”, W. 1938). R. publikował swe prace także w czasopismach: „Dom, Osiedle, Mieszkanie”, „Kronika Warszawy”, „Praca i Opieka Społeczna”, „Rzeczpospolita Spółdzielcza”, „Statystyka Pracy GUS”, „Wiedza i Życie” i in. W r. 1937 z inicjatywy R-ego IGS wraz z Zakładem Polityki Społecznej SGH rozpoczął badania nad przeobrażaniem struktury społeczeństwa polskiego, przeprowadzając ankietę wśród mieszkańców Zaborowa w pow. brzeskim w woj. krakowskim.
W okresie okupacji niemieckiej R. był jednym z kierowników Instytutu Spraw Społecznych (ISS) w Warszawie, który z instytucji naukowej przekształcił się wówczas w placówkę usługową, zatrudniającą ok. 100 szewców i 50 naukowców. R. brał udział w ratowaniu biblioteki Instytutu, a także, wspólnie z Wojciechem Atłasem, kierował świetlicą, w której organizowane było dokształcanie dla pracujących w ISS rzemieślników. Równocześnie od r. 1940 wykładał R. politykę społeczną w handlowej szkole zawodowej, założonej i prowadzonej przez Edwarda Lipińskiego, a przekształconej w r. n. w Miejską Szkołę Handlową (MSH). Pod pokrywką legalnej szkoły zawodowej, odbywało się tam nauczanie na poziomie wyższym. Dla potrzeb słuchaczy MSH, R. opracował podręcznik Ekonomia wydany konspiracyjnie (Wyd. 2, Ł. 1945), a także wspólnie z S. Miłkowskim opracował materiał instruktażowy dla działaczy Stronnictwa Ludowego Spółdzielczość i chałupnictwo w socjalizmie (wyd. ok. 1943 r.). R. wykładał również od r. 1942 na tajnych kompletach Wolnej Wszechnicy Polskiej. Współpracował też z tajnie działającym IGS. W czasie powstania warszawskiego mieszkał w Podkowie Leśnej koło Warszawy, gdzie 1 X 1944 dostał się w łapankę niemiecką i został zastrzelony w czasie próby ucieczki. Pochowano go w indywidualnej mogile koło stacji kolejowej w Podkowie Leśnej. Szczątki zostały ekshumowane 5 III 1948 i przeniesione na cmentarz Powązkowski w Warszawie.
R. był żonaty z Marią z Silewiczów, zmarłą w r. 1935 przy porodzie; zmarło również dziecko.
Na wniosek SGH minister oświaty Czesław Wycech 17 XI 1945 przyznał pośmiertnie R-emu tytuł profesora tytularnego SGH. Po r. 1945 wydano kilka prac R-ego: Lustracje społeczne (Ł. 1947), Zależność procesów demokratyzacji kultury od dynamiki społecznej („Przegl. Socjol.” 1959) oraz Wybór pism (W. 1976; tu m. in. Program społeczny pracy organicznej – rozdział jego pracy doktorskiej). Ulicę na Polu Mokotowskim w Warszawie w pobliżu SGH nazwano imieniem R-ego.
Bibliogr. Warszawy, VI; Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych w wyborze, W. 1962; Enc. Warszawy; Enc. Współczesna 1957 nr 8 s. 367–8; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Jakubczak F., Stanisław Rychliński – pionier socjologii miasta i badań środowiska społecznego, „Kultura i Środowisko” 1969 nr 3 s. 85–92; Konarski S., Szkolnictwo wyższe, w: Walka o oświatę, naukę i kulturę w latach okupacji, W. 1967; Olędzki M., Stanisław Rychliński – Socjoekonomista i polityk społeczny. W 25 rocznicę śmierci, „Praca i Zabezpieczenie Społ.” 1970 nr 1 s. 27–32; Rębowska A., Stanisław Rychliński: Socjologia zaangażowana czyli teoretyczne i metodologiczne podstawy polityki społecznej, w: Szkice z historii socjologii polskiej, Pod red. K. Z. Sowy, W. 1983; Szturm de Sztrem T., Instytut Gospodarstwa Społecznego, W. 1959; Wójcik P., Burżuazyjno-technokratyczny a socjalistyczny model przedsiębiorstwa, „Studia Socjol.” 1972 nr 1 s. 183, 196, 199–212; tenże, Czynnik ludzki w działalności przedsiębiorstwa w ujęciu Stanisława Rychlińskiego, „Kultura i Społeczeństwo” 1971 nr 4 s. 171–80; tenże Działalność naukowa i społeczna Stanisława Rychlińskiego, „Z pola walki” 1974 nr 1 s. 321–8; tenże, Stanisław Rychliński ekonomista, socjolog, polityk społeczny, „Studia Socjol.” 1973 nr 4 s. 77–102; tenże, [Wstęp do:] Rychliński S., Wybór pism, W. 1976 (bibliogr. prac R-ego, fot); tenże, Z rodowodu socjalistycznej polityki społecznej. Koncepcje i poglądy Stanisława Rychlińskiego, W. 1976 (bibliogr. prac R-ego); – Broniewski S., Całym życiem, W. 1983; Dziennik Urzędowy Min. WRiOP, W. 1932 nr 5 s. 87; Tołwiński S., Wspomnienia 1895–1939, W. 1970; – AAN: Akta personalne Min. WRiOP, teczka nr 5450; Arch. SGPiS: Teczka akt studenckich nr 1577/WSH, teczka akt personalnych nr 39/356.
Stanisław Konarski