Paliński Stanisław (1881–1963), nauczyciel, inspektor i wizytator Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Ur. 1 V w Strzegocinie koło Kutna, był synem Jakuba, przemysłowca, i Marii z Parzysków (?). Uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w Łęczycy, które ukończył w r. 1901. Był w l. 1898–1901 współorganizatorem i uczestnikiem szkolnego kółka patriotycznego. Od sierpnia 1901 uczył w szkole w Trzęśniewie koło Koła, a w l. 1903–7 w szkole w Kterach koło Kutna. Był uczestnikiem zjazdu nauczycieli ludowych w Pilaszkowie w r. 1905 i współorganizatorem strajku szkolnego na terenie ziemi kaliskiej. W l. 1905–6 brał udział w organizowaniu kół Polskiego Związku Ludowego na terenie pow. łęczyckiego i powiatów sąsiadujących. W związku z tą działalnością musiał następnie zmienić miejsce zamieszkania i pozostawał pod nadzorem policji carskiej. W l. 1907–14 był kierownikiem szkoły Tow. «Jedność» pracowników Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Aleksandrowie Kujawskim. W r. 1915 ukończył w Warszawie kurs rachunkowości handlowej oraz uzyskał dyplom domowego nauczyciela języka polskiego. W l. 1915–18 przebywał w Moskwie, gdzie uczył języka polskiego, matematyki i przyrody w szkołach średnich zorganizowanych przez Komitet Polski. Równocześnie był współorganizatorem i prezesem Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego w Moskwie i członkiem redakcji organów tego związku: „Głosu Nauczyciela” i „Pochodni”. Działał także w Polskim Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny w Moskwie i w Polskiej Macierzy Szkolnej.
Po powrocie do kraju P. był od sierpnia 1918 do marca 1919 kierownikiem propagandy nauczycielskiej i kierownikiem kursów wstępnych do seminarium nauczycielskiego w Mławie, a także przewodniczącym oddziału Związku Polskiego Nauczycieli Szkół Powszechnych (ZPNSP) w Mławie. Od kwietnia 1919 do sierpnia 1925 był nauczycielem szkoły powszechnej kolejowej przy ul. Wileńskiej 31 w Warszawie. Jednocześnie uczęszczał w l. 1919/20–1920/1 na Wydział Pedagogiczny Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w l. 1920/1 na wyższy kurs uzupełniający arytmetyki i algebry, zorganizowany przez Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W l. 1921/2–1922/3 kształcił się w Państwowym Instytucie Pedagogicznym, w którym ukończył studia w r. 1925 na podstawie pracy Badania pamięci wierszy drogą słuchową, napisanej pod kierunkiem Józefy Joteyko.
P. był również przez kilka lat członkiem zarządu głównego i wydziału wykonawczego ZPNSP, a następnie Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). W r. 1921, wraz z Czesławem Drabarkiem, delegowany został przez ZPNSP do zarządu wydawnictwa «Nasza Księgarnia» w Warszawie. W czasie obrad Sejmu Ustawodawczego prowadził, wraz ze Stanisławem Kalinowskim, Zygmuntem Nowickim i in., agitację przeciwko wpływom kleru na sprawy szkolne i wprowadzeniu do konstytucji sformułowania o szkole wyznaniowej. W t. r. na wniosek P-ego zarządy główne ZPNSP i Związku Zawodowego Nauczycieli Polskich Szkół Ogólnokształcących podjęły uchwałę, postulującą połączenie szkoły średniej ze szkołą powszechną. W l. 1925–32 P. pracował jako kierownik szkoły powszechnej nr 127 w Warszawie. W r. 1927 był przewodniczącym Podkomitetu Wystawy Szkół Powszechnych w Warszawie, w l. 1927–30 członkiem Okręgowej Komisji Dyscyplinarnej, a w l. 1930–2 członkiem Ministerialnej Komisji Dyscyplinarnej. Równocześnie w l. 1929–32 wchodził do Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół powszechnych, a ok. r. 1932 przewodniczył Sekcji Kierowników Szkół Powszechnych przy Zarządzie Głównym ZNP. Od 1 IX 1932 do 10 I 1944 był podinspektorem szkolnym m. st. Warszawy. W okresie okupacji niemieckiej był łącznikiem pomiędzy inspektoratem a Tajną Organizacją Nauczycielską. Brał także udział w organizacji tajnego nauczania. Od stycznia do lipca 1944 był kierownikiem szkoły powszechnej nr 70 w Warszawie.
Od 26 IX 1944 P. pełnił funkcję inspektora szkolnego na wyzwolonej Pradze, organizując szkolnictwo powszechne, średnie i zawodowe w bezpośrednim sąsiedztwie linii frontu. Po wyzwoleniu lewobrzeżnej Warszawy w styczniu 1945 objął stanowisko naczelnika Wydziału Szkolnictwa Zarządu Miasta, które pełnił do maja t. r. Następnie do marca 1946 był inspektorem szkolnym m. st. Warszawy, a od 1 IV 1946 do 1 III 1949 wizytatorem Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Równocześnie pracował w szkolnictwie, w l. 1946–50 jako kierownik szkoły powszechnej nr 23 dla dorosłych, a w r. szk. 1949/50 jako kierownik szkoły powszechnej nr 150. W l. 1951–4 był kierownikiem szkoły podstawowej nr 30 w Warszawie. Od r. 1947 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej, a następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Po przejściu na emeryturę 31 VIII 1954 pracował w Inwalidzkiej Spółdzielni Emerytów Nauczycieli «Wspólna Sprawa», kierując punktem prowadzącym usługi archiwalne. P. zmarł 4 XI 1963 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu na Bródnie. Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Honorową Odznaką Walki o Szkołę Polską i in.
W małżeństwie z Bronisławą z Tucholskich P. miał dwie córki: Eugenię, nauczycielkę, i Czesławę, zamężną Modzelewską, bibliotekarkę, oraz syna Stefana, nauczyciela.
Araszkiewicz F. W., Szkoła średnia ogólnokształcąca w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1972; Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939, W. 1963; Konarski S., Trudne miesiące warszawskiego szkolnictwa, w: Studia z dziejów oświaty i kultury umysłowej w Polsce XVIII–XX w., Wr. 1977 s. 181, 188; Krasuski S., Tajne szkolnictwo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945, W. 1977; „Nasza Księgarnia”. 40 lat działalności dla dziecka i szkoły, W. 1961 s. 10; Nowicki Z., Kartki z dziejów ruchu nauczycielskiego w Polsce, W. 1937 s. 46, 82; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; – Walka o oświatę, naukę i kulturę w latach okupacji 1939–1944, W. 1967 s. 37, 40–2, 145, 156; – „Dzien. Urzęd. Min. Wyznań Relig. i Oświecenia Publ.” 1927 nr 11 s. 405–7; „Kur. Pol.” 1927 nr 166 s. 8; „Stolica” 1963 nr 50 s. 10; „Tyg. Powsz.” 1963 nr 50 s. 5; – Arch. Kuratorium Okręgu Szkolnego Warsz.: Akta osobowe nr 1/2751; – Materiały w posiadaniu córki Czesławy Modzelewskiej i jej informacje.
Stanisław Konarski