Przystański Stanisław (1785–1852), lekarz wojskowy. Ur. 1 V w Grudusku (w dawnym woj. płockim), w rodzinie drobnoszlacheckiej, był synem Jana i Katarzyny z Tomaszewskich; miał brata Izydora (ur. 1788), który w l. 1817–31 służył w wojsku jako lekarz.

Nie wiadomo, gdzie P. uczęszczał do szkół. Studiował medycynę na koszt królewski w Instytucie Medyczno-Chirurgicznym w Berlinie. Dn. 15 I 1807 wstąpił ochotniczo do służby w 10 p. piechoty Ks. Warsz. jako podlekarz (chirurg III kl.), od 15 VIII 1808 pracował w Szpitalu Głównym w Warszawie. W dn. 8 VIII 1809 został mianowany urzędnikiem zdrowia II kl. Uczestniczył w kampanii 1809 r. przeciw Austrii, brał udział w bitwach pod Sandomierzem, Wrzawami (12 VI) i Krakowem (14 VII). Za udział w kampanii, a zwłaszcza odznaczenie się w bitwie pod Wrzawami, otrzymał 1 I 1810 krzyż złoty (nr 2795) Virtuti Militari. Dn. 29 XII 1812 w Szpitalu Głównym mianowano go urzędnikiem zdrowia I kl., a w r. 1814 powołano na stanowisko szefa sekcji 5 służby zdrowia i rachuby lekarstw w Komisji Wyższego Nadzoru Lazaretów Wojskowych. Dn. 24 II 1815 został przeznaczony w stopniu lekarza sztabowego do służby w 1 p. strzelców pieszych, 25 IV 1816 przeniesiony do szwadronu strzelców konnych gwardii, a 27 IX 1817 wcielony do pułku strzelców konnych gwardii.

P. był członkiem loży «Astrea» i kapituły «Rycerzy Gwiazdy», w r. 1819 gościnnikiem loży «Astrea». Na podstawie specjalnego rozporządzenia dla lekarzy wojskowych 17 IV 1819 został mianowany przez dziekana Wydziału Lekarskiego Uniw. Warsz. magistrem chirurgii, a następnie po obronie publicznej rozprawy doktorem chirurgii. W r. 1824 wykładał w wojskowej szkole felczerskiej nauki lekarskie «teoretyczno-praktyczne». W dn. 6 X 1828 P. został mianowany lekarzem dywizyjnym w dywizji gwardii, uzyskując stopień odpowiadający stopniowi pułkownika gwardii. Brał udział w powstaniu listopadowym, najpierw jako lekarz dywizyjny gwardii, a następnie członek Wojskowej Komisji Lekarskiej przy Szpitalu Głównym. Od lutego do maja 1831 pełnił funkcję lekarza naczelnego tego szpitala. Od maja t. r. był lekarzem naczelnym Szpitala w Koszarach Huzarskich na Solcu w Warszawie, gdzie leczono gorączkujących i chorych na cholerę.

Po upadku powstania listopadowego P. złożył dymisję z wojska i w r. 1832 przeszedł na emeryturę. Zamieszkał w Szczebrzeszynie, gdzie rozpoczął praktykę lekarską i objął stanowisko lekarza naczelnego służby zdrowia Ordynacji Zamojskiej. W tym charakterze sprawował opiekę lekarską nad chorymi w szpitalu Ordynacji w Szczebrzeszynie. Odnowił wtedy szpital, jego też staraniem w r. 1834 powstał w Szczebrzeszynie osobny ordynacki szpital dla wenerycznie chorych. W r. 1837 musiał ustąpić ze stanowiska z niewiadomych powodów i wtedy przeniósł się do Krasnegostawu, gdzie był naczelnym lekarzem miejscowego szpitala.

P. był lekarzem praktykiem chirurgiem. Nie znane są jego prace ogłoszone drukiem; od r. 1843 figurował w spisie członków Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Ponieważ w r. 1851 znajdował się na liście członków dawniej miejscowych czynnych, a teraz «nie zasiadających w posiedzeniach z powodu wyprowadzenia się», można przypuszczać, że jeszcze podczas pobytu w Warszawie, przed r. 1831, został członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego. W r. 1845 otrzymał prawa nowego szlachectwa w Król. Pol. Zmarł 18 IV 1852 w Krasnymstawie, pochowany został na cmentarzu parafialnym. Był odznaczony (poza wymienionym wyżej Krzyżem Virtuti Militari) Orderem Św. Stanisława IV kl., Św. Włodzimierza IV kl., a w r. 1830 otrzymał Znak Honorowy za XX lat nieskazitelnej służby.

Dwukrotnie żonaty; z pierwszego małżeństwa z Joanną Langanki miał P. córkę Joannę (1833–1902), zamężną za inżynierem Leonardem Wasilewskim, synem gen. Józefa Wasilewskiego, oraz synów Aleksandra (zob.), Stanisława (zob.), Kazimierza (ur. 1819) i Antoniego (ur. 1827), lekarza. Drugą żoną P-ego była prawdopodobnie Joanna z Kamińskich.

Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnem Wojsku Polskiem, W. 1926 s. 491; Enc. Org., XII; Gerber, Studenci Uniw. Warsz. 1808–1831, s. 317; Kośmiński, Słown. lekarzów; Uruski, XV 56 (mylne daty w kilku wypadkach); Lista lekarzy i aptekarzy w Królestwie Polskiem, oraz chirurgów, felczerów i akuszerek na r. 1839, W. 1839; toż na l. 1840–1847, W. 1840–7; Małachowski – Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Chojna J. W., Wojskowe lazarety warszawskie w czasie powstania listopadowego i Dozór Szpitali Wojskowych, W. 1970 s. 165, 176, 255; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–1814; Klukowski Z., Lekarze zesłani po powstaniu 1863 r., „Lek. Wojsk.” R. 8: 1927 s. 234; tenże, Szpital w Szczebrzeszynie, „Arch. Hist. Med.” T. 44: 1981 s. 309; Rys historyczny kampanii odbytej w roku 1809 w Księstwie Warszawskim, Kr. 1889 s. 154; – Przewodnik Warszawski N. Glücksberga na rok 1820–1829, Lekarze Woyska Polskiego w Warszawie konsystującego; Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego 1817–1830; Wasilewski Z., Wnukom o pradziadku, W. 1930 s. 127; – „Gaz. Warsz.” 1819 nr z 24 IV dod.; „Kur. Warsz.” 1852 nr 108; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 9: 1843 s. 154, T. 25: 1851 s. 136; „Tyg. Lek.” R. 7: 1853 s. 308; – AGAD: Akty Komisji Rządzącej Wojny rkp. 69c. s. 62–63, Władze Centralne powstania listopadowego t. 151 b («Lista Imienna Lekarzy przeznaczonych do Szpitali Woyskowych»); Urząd Stanu Cywilnego w Krasnymstawie: Akt zgonu P-ego; – Informacje Marii Zawanowskiej.

Jan W. Chojna