Radzimski (Radziński, Radzymski, Radzyński) Stanisław h. Napiwon (ok. 1563–1622), jezuita, pedagog. Ur. w Zacharzewie koło Ostrowa Wielkopolskiego był synem Wojciecha i Doroty z Mycielskich.
R. uczył się najpierw pod kierunkiem pedagogów w domu rodzinnym, a następnie przez 6 lat (do retoryki włącznie) w Akad. Wil. Do zakonu jezuitów wstąpił w Wilnie 30 VII 1583. Po dwuletnim nowicjacie w Braniewie (1583–5) od maja 1585 przebywał w Poznaniu i w tym czasie towarzyszył jednemu z księży jezuitów podczas jego prac misyjnych na Śląsku. W ramach praktyki nauczycielskiej uczył w l. 1586–7 w szkołach jezuickich gramatyki w Koloszwarze (Cluj) i w Alba Julia (Gyulafehérvár) w Siedmiogrodzie, gdzie też przez pół roku pomagał w administracji domu zakonnego i podczas zarazy odznaczył się poświęceniem w usługiwaniu chorym. Po upadku misji siedmiogrodzkiej i powrocie do Polski był nauczycielem syntaksy i poetyki w Lublinie (1588–90). Filozofię studiował w Poznaniu pod kierunkiem Jakuba Ortiza (1591–3), a teologię w Akad. Wil. (1594–8), gdzie w r. 1598 przyjął święcenia kapłańskie. W l. 1598–1601 prowadził pełny trzyletni kurs filozofii w kolegium jezuickim w Braniewie. Z tego okresu zachował się zbiór 100 tez z całości filozofii wydrukowany w lipcu 1601 na zakończenie kursu (Assertiones ex universa philosophia, Brunori 1601) oraz obszerny rękopis wykładów z logiki Arystotelesa (Braniewo 1598–9, B. Seminarium w Gnieźnie: sygn. 1049). R. reprezentował filozofię Arystotelesa z uwzględnieniem nowszych filozofów (Tomasz z Akwinu, F. Suarez); szczególnie szeroko potraktował filozofię przyrody. W r. akad. 1601/2 odbył w Krakowie (u Św. Szczepana) roczny kurs prawa zakonnego, tzw. trzecią probację. Następnie skierowany do Kalisza prowadził dwuletni kurs filozofii dla kleryków jezuickich i studentów świeckich (1602–4). Uroczystą profesję zakonną złożył w Kaliszu 7 VIII 1605.
Od r. 1604 przebywał R. w Krakowie, najpierw jako kaznodzieja przy kościele Św. Barbary, a następnie (podczas zarazy) w dobrach jezuickich. W początkach r. 1605 na życzenie kardynała Bernarda Maciejowskiego odprawił z drugim (nieznanym z nazwiska) jezuitą kilkumiesięczne misje w Starym i Nowym Sączu oraz w miastach i wsiach Spisza, czym nakłonił do przejścia na katolicyzm wielu protestantów. Od r. 1605 do lutego 1607, a więc w początkach rokoszu Zebrzydowskiego, który wypowiedział się m. in. przeciwko wpływom zakonu jezuitów w Polsce, był sekretarzem i doradcą prowincjała jezuitów Deciusa Strivieri, Włocha. Zastępował też sekretarza na kongregacjach prowincji w Wilnie (1606) i Jarosławiu (1607). Od lutego 1607 pełnił obowiązki przełożonego (superiora) i kaznodziei rezydencji lwowskiej. Doprowadził do porozumienia między jezuitami i miastem, na mocy którego Rada Miejska przekazała zakonowi łaźnię miejską, szkołę, uliczkę i furtkę miejską pod kolegium i kościół, a jezuici mieli zapobiegać ewentualnym burdom studenckim. W październiku 1608 otwarł uroczyście jezuickie szkoły, a w inauguracyjnej mowie wykazywał potrzebę wyższej uczelni na Rusi wyliczając zarazem jej zadania: wychowanie gorliwych synów Kościoła i dobrych obywateli. Do trzech klas humaniorów zgłosiło się wówczas ok. 300 uczniów. Stanisław Stadnicki ze Żmigrodu, kaszt. przemyski, powiększył w tym czasie fundację kolegium zapisując testamentem w r. 1607 wsie Zimnawoda i Rudno, a Elżbieta Sieniawska ofiarowała na fundację kościoła 40 000 złp., z której to sumy, ku niezadowoleniu fundatorki, wypożyczył R. królowi 17 000 złp. na zaciągi wojenne przeciw rokoszanom.
W początkach r. 1609 R., przeniesiony do Kamieńca Podolskiego, zajął się organizowaniem tam domu zakonnego, a potem kolegium, z fundacji bpa Jana Andrzeja Próchnickiego. W r. 1610 otworzył z wielką wystawnością szkoły gramatyki, w r. 1614 humaniorów, w r. 1618 retoryki; już w r. 1611 uczęszczało do tych szkół 180 uczniów, a cieszyły się one popularnością wśród szlachty podolskiej, która uchwaliła specjalny podatek na rzecz jezuitów. Otworzył też R. stałe rezydencje jezuickie misyjne w Winnicy (1611) i Barze (1616). Popierał misje jezuitów kamienieckich w Mołdawii, na Ukrainie i na Krymie. W r. 1614 otworzył z fundacji Wacława Aleksandra Kalinowskiego, który zapisał wieś Supruńkowce, konwikt dla ubogiej młodzieży szkół kamienieckich. Kiedy w r. 1616 pożar strawił zabudowania kolegium, odbudował je R. dzięki finansowej pomocy hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W r. 1617 przeszkodził pracy kolegium najazd Tatarów, którzy wzięli do niewoli 2 jezuitów (tam zmarli) i zamordowali dwóch braci zakonnych – ekonomów folwarków. Sam R. jako kapelan towarzyszył wojskom polskim w wyprawie przeciw Tatarom i Turkom. W l. 1619–20 znów był sekretarzem i doradcą prowincjała Jana Argenti, Włocha, a w r. 1621 został wicerektorem kolegium kaliskiego i zarazem przełożonym tamtejszego seminarium diecezjalnego. W czasie rocznego urzędowania był zmuszony do zamknięcia seminarium, po przeniesieniu przez kapitułę gnieźnieńską, wbrew woli jezuitów, 7 kleryków do Gniezna. R. ograniczył się wówczas tylko do protestu. W styczniu 1622 został mianowany rektorem kolegium w Lublinie, gdzie w ciągu kilku miesięcy prowadził prace wykończeniowe przy budowie kościoła i szkół. Zmarł w Lublinie 28 X 1622.
Podane przez Kaspra Niesieckiego w „Koronie polskiej” opowiadanie o świątobliwości jego życia, wzorowane na rękopiśmiennych nekrologach zakonnych, sprawiło, że uważano R-ego za kandydata do wyniesienia na ołtarze; Florian Jaroszewicz zamieścił opowiadanie Niesieckiego w książce „Matka świętych Polska” (Kr. 1767) pod dn. 15 III.
Hagiografia pol., II; Niesiecki; Lukács L., Catalogi personarum et officiorum provinciae Austriae S. I., Romae 1978 I 761; – [Iwanowski E.] Heleniusz, Wspomnienia polskich czasów dawnych i późniejszych, Lw. 1894 I 77; Jankowski J. E., Krótki rys logiki wraz z jej historią, Kr. 1822 s. 188–9; Lukács L., Monumenta antiquae Hungariae, Romae 1976 II 1015, 1019; Piechnik L., Jezuici a seminarium diecezjalne w Kaliszu (1593– 1620), „Nasza Przeszłość” T. 20: 1964 s. 143; Załęski S., Jezuici przy kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, Nowy Sącz 1896 s. 170–1; tenże, OO. Jezuici we Lwowie, Lw. 1880 s. 8; tenże, Jezuici, IV; – Barącz S., Pamiętnik dziejów polskich, Lw. 1855 s. 9; Veress A., Epistolae et acta jesuitarum Transylvaniae temporibus principum Bathory, Budapest 1913 II 179, 214; Wielewicki, Dziennik, II; – Arch. Archidiec. w W.: rkp. 440 k. 161, 182, 204 (Acta et historia Coll. Posnaniensis 1574–1606); Arch. Prowincji Mpol. TJ w Kr.: fotokopie z B. Ossol. we Lw., rkp. 626 (Skrzynecki R., Ortus et progressus Societatis Jesu in Polonia) rkp. 96 (katalog trzyletni z r. 1597), Natoński B., Geneza i budowa katedry lubelskiej 1580–1625, Kr. 1961 (mszp.); Arch. Rom. S. J.: Pol. 6–8 (katalogi trzyletnie z l. 1584, 1587, 1590, 1593, 1599, 1603, 1606, 1611, 1619, 1622), Pol. 43 (katalogi roczne z l. 1591–1623), Pol. 68 k. 57 (nekrolog), Pol. 51 k. 189–190 (Annuae litterae Coll. Leopoliensis), k. 224–225 (Annuae litterae Coll. Camenecensis), Congregationes t. 51–53 (kongregacje prowincji z l. 1606, 1607, 1611); B. Narod. w Wiedniu: rkp. 11 988 s. 64–80 (Historia Collegii Leopoliensis SJ); – Darowski R., Stanisław Radzimski SJ, wykładowca filozofii w Braniewie i Kaliszu (mszp. złożony w red. „Studia Warmińskie”).
Ludwik Grzebień