Ratajczyk Stanisław (1894–1942), prezes Zarządu Głównego Związku Robotników i Rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, poseł na Sejm RP. Ur. 17 XI w Pogrzybowie koło Ostrowa Wpol. w rodzinie chłopskiej, był synem Antoniego i Marianny ze Śmigielów.
R. ukończył szkołę powszechną w Pogrzybowie. W r. 1911 wyjechał do Duisburga (Nadrenia), gdzie pracował w fabryce. Uczestniczył w pracach Tow. Gimnastycznego «Sokół», Tow. Oświatowego i Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (ZZP). W l. 1916–18 służył w armii niemieckiej na froncie francuskim. W r. 1922 konsulat polski w Essen powołał go na swego męża zaufania. Za działalność wśród Polonii spotkały go represje ze strony władz niemieckich. Musiał opuścić Nadrenię i w r. 1923 osiedlił się w Kępnie. Tu ZZP powierzyło mu płatne stanowisko sekretarza Związku Robotników Rolnych i Leśnych (ZRRiL) obejmującego pow. kępiński i ostrzeszowski. Bronił w sądach i innych instytucjach praw i interesów członków ZRRiL. W r. 1925 przewodniczył wiecowi członków ZZP w Kępnie. W l. 1923–9 ponadto był przewodniczącym Zarządu Powiatowego Kasy Chorych, zasiadał w sejmiku powiatowym, w powiatowym komitecie niesienia pomocy powodzianom w Małopolsce Wschodniej (1927), w komisji do badania cen chleba i innych artykułów spożywczych (1929) i w komisji rewizyjnej Komunalnej Kasy Oszczędności (KKO) na pow. kępiński. Od grudnia 1929 do r. 1936 pełnił funkcję sekretarza Związku Robotników i Rzemieślników (ZRiRz) w Ostrowie Wpol. W tym czasie m. in. zorganizował obchody 30-lecia działalności ZZP, zasiadał w sejmiku powiatowym, był członkiem sejmiku wojewódzkiego w Poznaniu (1932–4). Pracował w Radzie KKO i Radzie Szkolnej Miejskiej. W Ostrowie rozpoczął działalność polityczną w Narodowej Partii Robotniczej (NPR) i był członkiem Zarządu Okręgowego NPR w Ostrowie, członkiem Rady Naczelnej NPR w Warszawie, a w styczniu 1936 został dokooptowany do Głównego Komitetu Wykonawczego NPR. Angażował się w pracach Związku Młodzieży Pracującej «Jedność» (ZMP «Jedność») związanego z NPR i z ZZP. Organizował koła i wygłaszał referaty na zebraniach. Był członkiem Komisji Rewizyjnej Zarządu Okręgowego ZMP «Jedność» w Ostrowie, w r. 1933 wszedł w skład Rady Głównej razem m. in. z Karolem Popielem, Marcinem Milczyńskim, Michałem Grajkiem, Franciszkiem Witkowskim. Zasiadał w prezydium kongresu tej organizacji, który odbył się 15–16 VIII 1936 w Ostrowie i podjął uchwały domagające się m. in. wywłaszczenia wielkiej własności ziemskiej, amnestii dla więźniów politycznych, likwidacji Berezy Kartuskiej. Działalność związkowa i polityczna R-a zwróciła nań uwagę w centrali poznańskiej i w r. 1932 na zjeździe ZRiRz został wybrany na zastępcę sekretarza Zarządu Głównego (ZG), a rok później objął stanowisko skarbnika, na którym doprowadził do poprawy sytuacji finansowej związku. Na zjeździe 12 VII 1936 wybrano go na prezesa ZG ZRiRz. W okresie prezesury R-a liczba członków ZRiRz z 4 650 wzrosła do 17 854, a kół – z 127 do 227, Związek zaś rozszerzył swą działalność na Łódź, Częstochowę, Białystok i Wołyń. W l. 1936–8 ZRiRz przeprowadził 69 strajków m. in. w pelplińskiej cukrowni, w «Mewie» i Stoczni Gdyńskiej, w Krotoszynie, Czerwonaku i Swarzędzu koło Poznania. Zaczął się też ukazywać organ Związku „Siła” (w r. 1936 – cztery numery, w r. 1937 – 8, a w r. 1938 – 11). Pismo wydawało dodatek pt. „Co każdy ubezpieczony wiedzieć powinien”. R. przez kilka miesięcy był redaktorem odpowiedzialnym „Siły” (1936).
W dn. 18–19 X 1936 R. brał udział w VI Sejmiku ZZP, podczas którego pracował w komisji statutowej i został wybrany do Rady ZZP. Uczestniczył w obradach Kongresu Zjednoczeniowego NPR i Chrześcijańskiej Demokracji, który odbył się w dn. 9–10 V 1937 w Warszawie. Wówczas wybrano go do Rady Naczelnej i ZG Stronnictwa Pracy (SP). W r. 1938 kandydował na drugim miejscu na posła w okręgu 98 obejmującym pow. Gniezno i miasto oraz pow. Wrześnię, Środę, Wągrowiec. Wszedł do Sejmu na pierwszym miejscu otrzymując 47% głosów. Przemawiał na plenarnych posiedzeniach Sejmu (w 1. poł. 1939 r.) w dyskusji nad budżetem Min. Spraw Wewnętrznych, Min. Opieki Społecznej, Min. Komunikacji oraz w komisjach sejmowych, broniąc m. in. interesów pracujących i domagając się pomocy dla bezrobotnych. Zgłosił 11 rezolucji, z których 9 zostało odrzuconych. R. oskarżał Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN) o rozbijanie związków zawodowych, a posłów tego ugrupowania – o torpedowanie ustaw korzystnych dla robotników. W ZZP przeciwstawiał się współpracy z OZN i prorządowymi związkami zawodowymi. Na konferencji 27 XI 1938 w Warszawie z udziałem 11 posłów ZZP wypowiedział się przeciw wejściu posłów i senatorów ZZP w Sejmie i Senacie do koła parlamentarnego OZN.
Po wybuchu drugiej wojny światowej początkowo ukrywał się w Poznaniu. W r. 1940 wyjechał z synem Mieczysławem do Warszawy. Pracował w Polskim Czerwonym Krzyżu. Pisywał do „Głosu Warszawy”, konspiracyjnego tygodnika SP. W dn. 19 I 1942 został aresztowany wraz z 270 działaczami SP i był więziony na Pawiaku i w siedzibie gestapo w al. Szucha. Zginął prawdopodobnie 2 III 1942 w Treblince wraz z innymi 100 więźniami w odwet za zabicie funkcjonariusza policji niemieckiej.
W małżeństwie z Marią z Pietrzaków (1903–1980), miał R. syna Mieczysława (1925–1944), więźnia Pawiaka, zamordowanego przez Niemców, i córkę Janinę Wiktorię (ur. 1927), członka Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej, uczestniczkę powstania warszawskiego 1944 r., potem magistra farmacji.
Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 (fot); – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Wyd. 2, W. 1970; Ćwierć wieku pracy dla Narodu i Robotnika, P. 1927 s. 448; Demel C., Krawulski J., Rzepa K., Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W.-P. 1980 (błędnie: Ratajczak); Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939, W. 1963; Kieszczyński L., Kronika ruchu zawodowego w Polsce 1808–1939, W. 1972; Kotłowski T., Zjednoczenie Zawodowe Polskie 1918–1939, P. 1977 s. 110, 112, 114–15, 118–19; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980 (błędnie: Ratajczak); – Popiel K., Na mogiłach przyjaciół, Londyn 1966 s. 27; Sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Robotników i Rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego za czas od 1 stycznia 1936 do 31 grudnia 1938 r., P. 1939 s. 4–5 (fot.), 6, 12–13 (wspólna fot.), 32; Trzydziesty czwarty rok pracy ZZP. Okres pracy ostatnich trzech lat a to 1933, 1934, 1935, P. 1936 s. 128; – „Głos Zjednoczenia” 1932 nr 5–6, 1936 nr 4, 11, 1938 nr 10–11 (fot.); „Nowy Kur.” 1938 nr 252; „Obrona Ludu” 1936 nr 5, 1937 nr 120; „Orędownik Ostrowski” 1933 nr 14, 18; „Orędownik Urzęd. Pow. Kępińskiego” 1924 nr 31, 1929 nr 11, 30; „Pochodnia” 1932 nr 46, 1933 nr 27; „Przebudzenie” 1925 nr 9, 1926 nr 50, 1929 nr 26; „Siła” 1930 nr 1, 1932 nr 5–7, 1933 nr 6, 1938 nr 6–10 (fot.), 1939 nr 1, 3; – Arch. Archidiec. Pozn.: Księga Chrztów, sygn. 232; Arch. Państw. w P.: Urząd Wojewódzki Poznański, sygn. 5687, 5704; Arch. Paraf. w Chludowie: Świadectwo ślubu, księga nr 5; – Informacje córki Janiny z Radomia, zbiory rodzinne.
Zygmunt Kaczmarek