Roman Stanisław (1918–1965), historyk prawa, profesor UJ. Ur. 8 V w Samborze, był synem Jana, urzędnika państwowego, i Bronisławy z Wysockich, nauczycielki.
Naukę gimnazjalną, rozpoczętą w Rzeszowie, R. ukończył w I Gimnazjumim B. Nowodworskiego w Krakowie w r. 1936. W r. akad. 1936/7 zapisał się na Wydz. Prawa UJ i do wybuchu wojny zaliczył trzy lata studiów. W r. 1938 studiował też język i literaturę włoską na Uniwersytecie dla Cudzoziemców w Perugii. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Krakowie, pracując w l. 1940–1 w Państwowym Zarządzie Wodnym, następnie utrzymywał się z udzielania lekcji języków obcych. Uzyskał też uprawnienia tłumacza przysięgłego z języka niemieckiego i włoskiego. Po wyzwoleniu powrócił na studia i 25 IX 1946 uzyskał dyplom magistra prawa. Zaliczył też w l. 1945–8 cztery lata filologii angielskiej. Równocześnie w l. 1947–9 aplikował w Sądzie Okręgowym w Krakowie. Z dn. 1 II 1946, jeszcze przed uzyskaniem dyplomu magistra, rozpoczął pracę na Wydz. Prawa UJ jako młodszy asystent w tzw. wówczas Seminarium Historyczno-Prawnym, najpierw w Katedrze Prawa Kościelnego, następnie w Katedrze Historii Prawa na Zachodzie Europy (zmienionej potem na Katedrę Powszechnej Historii Państwa i Prawa), wreszcie w Katedrze Historii Państwa i Prawa Polskiego. Dn. 1 VII 1948 uzyskał doktorat praw na podstawie dysertacji opracowanej pod kierunkiem Adama Vetulaniego Rozwój kościelnej separacji małżeńskiej do początku XIV w. Od 1 II 1949 był starszym asystentem, od 18 XII 1950 adiunktem, od 25 II 1955 docentem, wreszcie od 18 XII 1964 profesorem nadzwycz. W l. 1962/3–1963/4 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Prawa UJ. Poza funkcjami związanymi z dydaktyką uczelni, unikał wszelkich dodatkowych obowiązków organizacyjnych czy politycznych, zajmując się tylko pracą naukową.
Zainteresowania R-a skupiały się wokół zagadnienia ustawodawstwa ziemskiego zarówno w formie statutów, jak i przywilejów ziemskich. Działalność jego rozwijała się w dwu nurtach: edytorskim i konstrukcyjnym. A. Vetulani wciągnął go do pracy nad polskimi statutami ziemskimi XIV i XV w. Wspólnie wydali drukiem „Średniowieczny ruski przekład statutów ziemskich Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły” (Wr. 1950) oraz „Ruski przekład polskich statutów ziemskich z rękopisu moskiewskiego” (Wr.-Kr. 1959). Wespół z Ludwikiem Łysiakiem opublikował R. „Polskie statuty ziemskie w redakcji najstarszych druków” (Wr.-Kr. 1958). Wiele pracy włożył w przygotowanie edycji wielkopolskich statutów Kazimierza Wielkiego, choć wydawnictwo to nie doczekało się wówczas druku i dopiero w dwadzieścia lat później dokończone zostało przez L. Łysiaka. Zasłużył się przy doskonaleniu metod edytorskich.
Główną uwagę skierował jednak R. na prace konstrukcyjne. Z całego cyklu publikacji poświęconych polskim statutom ziemskim u schyłku średniowiecza, na szczególną uwagę zasługuje monografia Przywileje nieszawskie (Wr. 1957). Ukoronowaniem długoletnich badań była monografia Geneza statutów Kazimierza Wielkiego – studium źródłoznawcze (Kr. 1961). Wyjaśnił w niej wiele spornych dotychczas kwestii zarówno jeśli idzie o chronologię ustawodawczej działalności Kazimierza Wielkiego, jak i jej ostateczny, nie ukończony, gdyż przerwany przez śmierć króla, kształt. Naświetlił także losy tej spuścizny z końcem XIV i w XV w., gdy współpracownicy króla pośpiesznie zebrali porozrzucane fragmenty we wspólną redakcję małopolsko-wielkopolską i w dość surowej postaci przekazali praktyce prawniczej. Ustalenia R-a wywołały ożywioną dyskusję naukową, w znacznym stopniu ostały się w ogniu krytyki i kształtują obecne poglądy na rozwój prawa polskiego u schyłku średniowiecza. Był też autorem m. in. trzech obszernych artykułów dotyczących zagadnień polskiego ustawodawstwa ziemskiego XV w. („Czas. Prawno-Hist.” 1951, 1959, 1962) oraz kilkuset haseł do rozmaitych wydawnictw encyklopedycznych. R. zmarł 4 VIII 1965 i pochowany został w Krakowie na cmentarzu Rakowickim.
Z małżeństwa (zawartego w r. 1950) z Ireną z Czajkowskich, miał R. córki: Marię (ur. 1953), zamężną Wielgus, informatyka, i Annę (ur. 1956), zamężną Gorczyca, lekarkę.
Portret R-a (z fot.) w Inst. Hist.-Prawnym UJ; – Łysiak L., Bibliografia prac Stanisława Romana, „Czas. Prawno-Hist.” T. 18: 1986 z. 1 s. 314–8; – Grodziski S., Działalność naukowa Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego, Zesz. Nauk. UJ, S. Nauk Społecznych Prawo I, Kr. 1955 s. 175–7; tenże, Konferencja Komisji Redakcyjnej Wydawnictw Źródłowych Komitetu Nauk Prawnych PAN, „Czas. Prawno-Hist.” 1957 z. 1 s. 424–8; – Wspomnienia i artykuły pośmiertne: „Czas. Prawno-Hist.” T. 18: 1966 z. 1 s. 309–14 (fot., A. Vetulani), „Kwart. Hist.” T. 74: 1967 z. 2 s. 556–7 (L. Łysiak), „Małopolskie Studia Hist.” T. 11: 1966 z. 1/2 s. 162–5 (S. Grodziski); – „Dzien. Pol.” 1965 nr 185 (nekrolog); Arch. UJ: S III 246; – Informacje żony Ireny Romanowej.
Stanisław Grodziski