Płużański Stanisław Roman (1879–1951), inżynier mechanik, profesor Politechniki Warszawskiej. Ur. 26 VII w Radomiu, był synem Zygmunta, lekarza, i Heleny z Krigerów (Kriegerów, Krygarów?), młodszym bratem Włodzimierza (zob.). Uczył się w gimnazjum filologicznym w Radomiu, a następnie w l. 1895–9 w Szkole Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda. Potem rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki w Darmsztacie i ukończył je w r. 1903 z odznaczeniem. W l. 1903–4 pracował w angielskich fabrykach silników spalinowych «R. Hornsby and Sons» oraz «National Gas Engine Comp.» w Grantham i Manchester. Po powrocie do kraju w l. 1904–6 był inżynierem montażowym w biurze technicznym «Atlanta» w Warszawie. Następnie do r. 1913 pełnił kolejno funkcje szefa biura technicznego, kierownika wydziału i głównego inżyniera w Fabryce Armatur i Motorów «Ursus» w Warszawie. Równocześnie w l. 1906–14 był wykładowcą maszynoznawstwa i silników spalinowych w Szkole Mechaniczno-Technicznej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, a następnie, po przekształceniu jej w Państwową Szkołę Budowy Maszyn i Elektrotechniki H. Wawelberga i S. Rotwanda, prowadził do r. 1934 wykłady z dziedziny silników spalinowych i organizacji przedsiębiorstw przemysłowych. W l. 1913–15 uczył również w Tow. Kursów Naukowych, na kursach dokształcających dla inżynierów i kursach wieczorowych dla robotników. W tychże latach organizował nowe działy produkcji Tow. Akc. «Drzewiecki i Jeziorański», a także kierował budową nowej fabryki tego Towarzystwa na Pradze (późniejsza fabryka Polskiego Tow. Elektrycznego). Po wybuchu pierwszej wojny światowej P. jako kierownik techniczny firmy «K. Rudzki i S-ka» zorganizował produkcję amunicji działowej w Nowo-Mińsku (obecnie Mińsk Mazowiecki), a po ewakuacji zakładów do Jekaterynosławia (obecnie Dniepropetrowsk) kierował tam budową nowej fabryki produkującej sprzęt wojskowy. W l. 1916–17 był głównym mechanikiem Niewiańskiego Okręgu Górniczego na Uralu, a następnie do r. 1918 głównym inżynierem fabryki ciężkich pocisków artyleryjskich w Niżnim-Tagilsku na Uralu.
Po powrocie do kraju w jesieni 1918 P. zorganizował szkołę rzemieślniczą w Końskich. Następnie do maja 1920 był kierownikiem wydziału w Głównym Urzędzie Zaopatrzenia Armii przy Min. Spraw Wojskowych i z ramienia tego Urzędu prowadził ekspozyturę w Wiedniu. Równocześnie w maju 1919 został mianowany rektorem i zastępcą przewodniczącego komitetu organizacyjnego oraz profesorem zwycz. mechaniki i teorii budowy maszyn Akademii Górniczej w Krakowie, lecz ze względu na trudności połączenia tych obowiązków z zajęciem w ekspozyturze wiedeńskiej stanowiska tego nie objął i w czerwcu 1920 z niego zrezygnował. W l. 1920–6 był dyrektorem Zakładów Amunicyjnych «Pocisk» oraz kierował budową dwu fabryk tych zakładów w Rembertowie (obecnie dzielnica Warszawy) i na Pradze. Ponadto nadzorował budowę 2 fabryk materiałów wybuchowych Sp. Akc. «Nitrat», a także budowę Sochaczewskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu. W r. 1925 brał udział w II Międzynarodowym Zjeździe Naukowej Organizacji w Brukseli i wygłosił tam referat. W l. 1926–8 P. był dyrektorem technicznym fabryki silników lotniczych Zakładów Škoda na Okęciu, a następnie w l. 1928–34 doradcą technicznym tych Zakładów. Pełnił też do r. 1939 funkcję doradcy technicznego Warszawskiej Spółki Budowy Parowozów, a w l. 1935–9 doradcy w zakresie wyrobu armat w Zakładach Górniczo-Hutniczych w Starachowicach oraz doradcy technicznego Zakładów w Stalowej Woli. Był wiceprezesem Tow. Wojskowo-Technicznego oraz prezesem Komisji Mobilizacyjnej. Od r. 1930 prowadził wykłady zlecone z dziedziny wyrobu sprzętu uzbrojeniowego na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, w maju n. r. został profesorem zwycz. i kierownikiem katedry obróbki metali, a w l. 1935 i 1936/7 pełnił obowiązki dziekana Wydziału Mechanicznego tejże uczelni. Dn. 24 VIII 1939 na zlecenie ministra spraw wojskowych wyjechał do Anglii jako rzeczoznawca przy zakupie obrabiarek. Po nieudanej próbie powrotu do kraju przez Rumunię P. zamieszkał w Anglii, gdzie w r. 1940 pracował w przemyśle zbrojeniowym. W r. 1941 zorganizował polską szkołę politechniczną w Londynie, która w r. 1943 uzyskała uprawnienia szkoły wyższej; kierował nią do połowy 1946 r. Szkołę tę ukończyło ok. 200 słuchaczy. Po powrocie do kraju we wrześniu 1946 P. zajął się odbudową zniszczonego Zakładu Obróbki Metali Politechniki Warszawskiej, a następnie w l. 1946/7 i 1947/8 sprawował ponownie funkcję dziekana Wydziału Mechanicznego. Kierował także Instytutem Obrabiarek i Narzędzi w Warszawie.
P. był od r. 1923 członkiem korespondentem, od r. 1946 członkiem zwycz. Akademii Nauk Technicznych, a po przyłączeniu Akademii do Tow. Naukowego Warsz. członkiem zwycz. i przewodniczącym Komisji Mechaniki tego Towarzystwa. Należał do członków założycieli Instytutu Naukowej Organizacji w Warszawie. W l. 1929–39 przewodniczył Komisji Techniki Warsztatowej w Polskim Komitecie Normalizacyjnym. Był członkiem Institution of Mechanical Engineers w Londynie i kilku stowarzyszeń technicznych w Polsce. P. ogłosił kilkanaście prac, m. in.: Silniki spalinowe. Cz. 1. Teoria i paliwo. (W. 1914), Mobilizacja przemysłu na potrzeby obrony kraju (W. 1935, praca wydana również w języku rosyjskim, niemieckim i francuskim), Szkic współczesnego stanu przemysłu obrabiarek do metali (W. 1935), Skrawanie twardymi stopami (W. 1936), Wyrób sprzętu artyleryjskiego w Polsce w drugiej połowie XVIII w. (W. 1936), Obrabiarki ciężkie (W. 1938), Wpływ odchyłek tolerancyjnych pocisku karabinowego na jego własności balistyczne (współautorstwo z T. Felsztynem i L. Mańkowskim, W. 1938), Szkolnictwo techniczne w Wielkiej Brytanii (Londyn 1941). Ponadto opublikował kilkadziesiąt artykułów i przyczynków w czasopismach fachowych: w „Przeglądzie Technicznym”, „Przemyśle Metalowym”, „Lotniku i Automobiliście”, „Maszynach Rolniczych” i in. P. zmarł 9 XII 1951 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Ożeniony był z Angielką Mabel z domu Preston, miał z nią troje dzieci: Stefana (zob.), Helenę, zajmującą się artystyczną oprawą książek, oraz Kazimierza, inżyniera mechanika.
W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz – Sobeski, Współcz. kult. pol.; Who is who in Central and East-Europe 1933/4, Zurich 1935; Życiorysy profesorów, asystentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (1919–1964), Kr. 1965; – Moszyński W., S. Płużański (1879–1951), „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 44: 1951 s. 150–2; Nowi członkowie T. N. W., tamże R. 42: 1949 s. 139–40; 50 lat wydziałów mechanicznych Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1968; Politechn. Warsz. 1915–65; – „Życie Warszawy” 1951 nr 321 s. 3; – AAN: Akta personalne Min. Wyznań Relig. i Oświecenia Publ. Teczka 5092; – Materiały w posiadaniu syna Kazimierza Płużańskiego i jego informacje.
Stanisław Konarski