Sapiński Stanisław (1889–1941), ksiądz, kapelan akademicki, literat. Ur. 10 II w Sporyszu (pow. Żywiec), w zamożnej rodzinie chłopskiej, był synem Franciszka i Anny z domu Michalec.
S. uczył się w szkole ludowej w Sporyszu i w Żywcu, a od r. szk. 1900/1 w gimnazjum w Wadowicach, gdzie w r. 1908 zdał maturę. W l. 1908–12 odbył studia teologiczne na UJ i jako alumn diec. krakowskiej przyjął święcenia kapłańskie w r. 1912. Był wikariuszem w Nowym Targu, w l. 1913–17 w Andrychowie, w l. 1917–18 w parafii św. Salwatora w Krakowie, a od r. 1918 przy kościele Mariackim, gdzie został (1920) mansjonarzem, a wkrótce również penitencjarzem. W r. 1917 wygłosił na Zjeździe Księży Patronów «w sprawie organizacji młodzieży męskiej w Krakowie» referat opublikowany w t. r. pt. Doświadczenia poczynione w dotychczasowej religijno-oświatowej pracy w Stowarzyszeniu Młodzieży Męskiej opartym na statucie diecezjalnym (Kr.). W l. 1932–9 był administratorem penitencjarii przy kościele św. Anny w Krakowie. W l. 1919–23 S. studiował polonistykę i romanistykę na Wydz. Filozoficznym UJ i w r. 1923 uzyskał doktorat u Ignacego Chrzanowskiego na podstawie pracy Badania źródłowe nad kazaniami niedzielnymi i świątecznymi Skargi (Kr. 1924, w serii „Prace Historycznoliterackie”). W r. 1927 arcybp Adam Sapieha mianował S-ego duszpasterzem akademickim (pierwszym w Polsce) – był nim do końca r. 1935. «Nastrojowiec o dość wyraźnym podkładzie marzycielskim» (F. Bielak), odznaczał się nadto zmysłem organizacyjnym i inicjatywą. Inspirował studenckie stowarzyszenia katolickie (m. in. krakowskie koło «Odrodzenia»), starał się pogłębiać światopogląd młodzieży i włączać ją do akcji charytatywnych i misyjnych. Warunki bytowe podopiecznych skłoniły S-ego do urządzenia dla nich paru małych burs i – po założeniu w r. 1927 pod protektoratem arcybpa Sapiehy Tow. Katolickiego Domu Akademickiego – rozpoczęcia w r. 1928 budowy Katolickiego Domu Akademickiego przy pl. Jabłonowskich (ukończona w r. 1931, do ofiarności społecznej odwoływał się S. m. in. w ogłoszonej anonimowo broszurze Ofiara serca, Kr. 1929).
Miał to być jednocześnie ośrodek założonego przez S-ego w r. 1929 Związku Promienistego (pierwotnie S. zamyślał utworzyć organizację Związek Katakumbowy, której statut nie uzyskał jednak zatwierdzenia władz kościelnych). Związek Promienisty odżegnywał się od modelu bractwa czy sodalicji, miał stać ponad podziałami politycznymi, pomagać w doskonaleniu moralnym młodzieży, wyrabiać w niej posznowanie pracy (S. krzewił m.in. kult „Chrystusa-Robotnika”), wychowywać patriotycznie, kształtując świadomość działaczy katolickich w duchu Ewangelii i papieskich encyklik społecznych. Szczególną uwagę przywiązywał S. do wspólnej lektury i komentowania Pisma Św. «W sprawach politycznych Sapiński zostawił członkom swobodę» (F. Bielak), lecz odrzucał nacjonalizm i potępiał ekscesy antysemickie. Postulował natomiast skupienie wysiłków dla wzmocnienia państwa i jego głębszego uchrześcijanienia. Statut zatwierdzony przez władze diecezjalne (1931) i wojewódzkie (1932), ogłoszony w broszurze S-ego Gniazdo promieniste (Kr. 1933), przewidywał rozszerzenie działalności na inne warstwy społeczne, zwłaszcza na młodzież robotniczą, a także budowę domów i schronisk młodzieżowych. Działalność Związku inspirować miała elitarna grupa «Wspólnota», której nie udało się jednak zorganizować. Jej program, który pokrywał się w dużej mierze z założeniami Akcji Katolickiej, wyłożył S. w broszurze Rzecz o Wspólnocie (Kr. 1936, wyd. jako rękopis). Miało z nią współdziałać zorganizowane przez S-ego Porozumienie Akademickich Stowarzyszeń Katolickich. Związek Promienisty nie zdołał jednakże odegrać większej roli, na co wpłynęła, m.in. rezerwa władz kościelnych (np. S-emu nie udało się ściągnąć do „Wspólnoty” nikogo z księży). S. został też zwolniony z funkcji duszpasterza akademickiego. S. stworzył zaczątek Katolickiego Domu Akademickiego dla studentek przy ul. Dolnych Młynów 7, planował także zbudowanie domu wypoczynkowo-rekreacyjnego na wierchu Kiczorze pod Jeleśnią i zakupił w r. 1936 parcelę. Zgromadził pokaźną bibliotekę (ok. 15 tys. tomów), którą ofiarował Związkowi Promienistemu. Liczne plany duszpasterskie S-ego przekreśliła wojna.
S. miał również trwałe zainteresowania literackie. Oddzielnie ogłosił kilka inspirowanych przez poezję romantyczną i młodopolską zbiorków wierszy (Poezje, Kr. 1918, U bram świątyni, Kr. 1919, Książeczka wiejska, Kr. 1923, Grudniowy śnieg, Kr. 1924, Pieśń sumienia narodowego, Kr. 1924, Żagiew paląca, Kr. 1939); tematyka religijna sąsiadowała w nich z wiejską, patriotyczną i moralno-polityczną. Podobny charakter miały jego opowiadania (Jasiek-ksiądz, Kr. 1918, Nowele i obrazki, Kr. 1923, Węźlisko rozplątane, Kr. 1925, pod pseud. Franciszek Michalec), a odbyte podróże do Czech i Włoch zaowocowały najpierw artykułami w „Dzwonie Niedzielnym” (1925, pod pseud. Stanisław Zagórzański), potem obszernym dziennikiem Garść ziemi obcej (Kr. 1927), uzupełnionym zbeletryzowanym pamiętnikiem. Kultowi autora „Króla Ducha” dał wyraz – poza wierszami – broszurą Nad trumną Słowackiego (Kr. 1927). Ogłosił też inne, bliżej nie znane prace. S. zmarł na tyfus brzuszny 15 XII 1941 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Salwatorskim.
Bar, Słown. pseudonimów; Słown. Pol. Teologów Katol., VII 74; – Gajewski S., Chrześcijańskie organizacje akademickie w Polsce (1889–1939), Rzeszów 1993; Kracik J., Początki duszpasterstwa akademickiego w Krakowie, w: Księga Sapieżyńska, Kr. 1982 I; Turowski K., „Odrodzenie”, W. 1987; Wójcicki J., „Arcybiskup Sapieha przychodzi z pomocą…”, w: Księga Sapieżyńska, Kr. 1986 II; – Bielak F., Towarzystwo Katolickiego Domu Akademickiego w Krakowie i jego koleje, „Tyg. Powsz.” 1977 nr 43 (toż w: tenże, Z odległości lat, Kr. 1979 s. 301–10); Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 5–6; Spraw. Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1901–8, Wadowice 1901–8; – Arch. UJ: S II 199, WF II 478 (m. in. autobiografia).
Jan Kracik i Rościsław Skręt