Słonka Stanisław, pseud. Stasiak (1898–1975), ksiądz, kapelan Komendy Obwodu Żywiec Armii Krajowej, członek Powiatowej Delegatury Rządu. Ur. 28 XI w Jeleśni (pow. żywiecki), w rodzinie chłopskiej, był synem Andrzeja i Karoliny z domu Dybek.
W r. 1915 S. ukończył szkołę ludową II stopnia w Jeleśni. W t.r. rozpoczął naukę w seminarium duchownym w Krakowie; święcenia kapłańskie otrzymał 21 XII 1922. Od 1 VIII 1923 do 13 VIII 1925 był wikarym na Orawie w parafii Podbiel (pow. podzamecki), od 14 VIII 1925 do 31 III 1931 w Poroninie (pow. nowotarski); okazał się wtedy zdolnym organizatorem oraz duszpasterzem i wychowawcą młodzieży. Dn. 1 IV 1931 został katechetą w Żywcu, od 1 IX 1937 do r. 1950 był prefektem szkoły podstawowej w Zabłociu, od 26 VIII 1937 rektorem (budowanego od r. 1935) kościoła filialnego parafii Żywiec p. wezw. św. Floriana, od 17 II 1939 wikariuszem współpracownikiem parafii Żywiec, w celu roztoczenia opieki duszpasterskiej nad mieszkańcami Zabłocia.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S., już w listopadzie 1939, został pod pseud. Stasiak zaprzysiężony w Tajnej Organizacji Wojskowej i wraz z nią włączył się do Związku Walki Zbrojnej. W r. 1942 wszedł w skład Komendy Obwodu Armii Krajowej (AK) Żywiec, w której, kierując Komisją Finansową, rozprowadzał zapomogi pieniężne wśród rodzin osób aresztowanych i uwięzionych w obozach oraz rodzin żołnierzy podziemia; więźniom obozów koncentracyjnych dostarczał paczki i lekarstwa. Pełnił też obowiązki kapelana Komendy Obwodu AK. Od r. 1943 był członkiem Powiatowej Delegatury Rządu w Żywcu. Pod koniec 1942 r., w okresie masowych aresztowań w obwodach AK: Oświęcim, Bielsko i Żywiec, S. zaczął się ukrywać. Za wiedzą arcybpa Adama S. Sapiehy i zgodą administratora apostolskiego diec. sandomierskiej bpa Jana Kantego Lorka, S. 1 III 1943, pod nazwiskiem Władysława Wolnego, objął obowiązki wikariusza w parafii Szczególice (diec. sandomierska) i przebywał tam do 30 III 1945. Ok. 10 IV t.r. powrócił do Żywca-Zabłocia i podjął obowiązki duszpasterskie oraz administracyjne, a także wznowił, przerwaną w czasie wojny budowę kościoła.
Dn. 23 V 1947 S. uzyskał teren i zgodę władz Gminy Zabłocie na założenie oraz uruchomienie cmentarza parafialnego. Dn. 12 X t.r. wraz z oddziałami Inspektoratu Bielskiego AK ujawnił się S. przed Komisją Likwidacyjną ds. AK Okręgu Śląskiego. Oskarżony o działalność wywrotową 20 IX 1950, został przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego zatrzymany i osadzony w Krakowie, m.in. w związku z działalnością ks. grekokatolickiego Stefana Szeremety, wikariusza przy kościele w Zabłociu (aresztowanego w r. 1947). Dn. 28 II 1951 z braku dowodów winy został zwolniony i powrócił na uprzednio zajmowane stanowisko. Dn. 7 VII 1955 wikariusz kapitulny archidiec. krakowskiej bp Franciszek Jop konsekrował wybudowany kościół p.wezw. św. Floriana na Zabłociu (w t. r. był S. współfundatorem czterech dzwonów), który od 3 VI 1948 był już samodzielną parafią. Mimo to władze powiatowe nie wyraziły zgody na objęcie przez S-ę stanowiska proboszcza i dopiero 14 VI 1966 otrzymał mianowanie. W r. 1960 S. zapoczątkował odprawianie mszy św. o godz. 5 rano, zwanej potocznie dziadowską z udziałem tzw. jukaców (pasterzy).
Od 30 VIII 1968 do końca t.r. S. w miejsce urlopowanego proboszcza Stanisława Czulaka dodatkowo pełnił obowiązki administratora kościoła parafialnego p. wezw. św. Apostoła Bartłomieja w Lipowej (pow. Żywiec). W l. 1968–75 był wicedziekanem dekanatu Żywiec Południe; piastował też godności kolejno: szambelana, kanonika i prałata papieskiego. Był współpracownikiem (1966–75) Wydawnictwa Duszpasterskiego Charytatywnego dla dekanatu Żywiec Południe i Północ. S. zmarł 25 VIII 1975 i został pochowany na cmentarzu paraf. w Zabłociu.
Słownik biograficzny Żywiecczyzny, Żywiec 1995, I 187–9 (fot., bibliogr.); Spis duchowieństwa diecezjalnego w Polsce, P.–W. 1975 s. 259; – Bukojemski L., „Lucjan”. Relacja z Inspektoratu Południowego Śląskiego Okręgu AK, „Karta groni” (Żywiec) 1993 nr 17 s. 32 (fot.); Księga sapieżyńska, Pod red. J. Wolnego, Kr. 1986 I; Piela M., Z dziejów parafii pod wezwaniem św. Bartłomieja w Lipowej, Bagno 1996 s. 128, 133; Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Kat. 1986; – Dziergas T., Dziadowska msza święta, „Gaz. Żywiecka” 1993 nr 1 s. 9–10; [Nowak J.], Refleksje okupacyjne, tamże nr 2 s. 4 (fot.); – „Tyg. Powsz.” 1975 nr 38; – Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Zesp. Karty Personalne, sygn. 1239.
Stanisław Dobosz