Śreniowski Stanisław właśc. Weisblum Zygmunt (1912—1957), historyk, prawnik, profesor Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Łódzkiego.
Ur. 16 V w Stryju w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, był synem Józefa Weisbluma (zm. 1940), nauczyciela języka polskiego w Państw. Gimnazjum w Stryju (uczył m.in. Juliana Stryjkowskiego), oraz Henryki Gustawy z domu Frey, nauczycielki muzyki (zm. 1943 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz).
Uczył się od r. 1922 w Państw. Gimnazjum w Stryju i zdał tam w r. 1930 maturę. Prawdopodobnie wtedy przyjął chrzest i zmienił imię i nazwisko na Stanisław Śreniowski. Podjął następnie studia na Wydz. Prawa UJK; uczęszczał na seminaria Oswalda Balzera, Przemysława Dąbkowskiego i Karola Koranyi’ego. Od r. 1933 studiował równocześnie w Studium Ekonomiczno-Administracyjnym przy Wydz. Prawa UJK. Stopień magistra praw otrzymał w r. 1934 i od września r.n. odbywał służbę wojskową w lwowskiej Szkole Podchorążych 19. pp WP. Zwolniony z wojska w październiku 1936 z powodu choroby serca, uzyskał wkrótce potem na UJK stopień magistra nauk ekonomicznych i administracyjnych. Od r. 1936 kontynuował studia na Wydz. Prawa UJ; uczęszczał na seminaria Stanisława Kutrzeby, Stanisława Estreichera i Adama Vetulaniego. Równocześnie od czerwca 1937 pracował jako aplikant w krakowskim oddz. Prokuratorii Generalnej. Dn. 4 III 1939 otrzymał na UJ stopień doktora prawa z wyróżnieniem na podstawie pracy Organizacja sejmiku halickiego („Studia nad Hist. Prawa Pol. im. Oswalda Balzera” T. 16: 1938 z. 3, wyd. osobne, Lw. 1938), napisanej pod kierunkiem Kutrzeby. Współpracował z warszawskim miesięcznikiem „Nowa Książka” oraz pismami poznańskimi, kwartalnikiem „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” i „Rocznikami Dziejów Społecznych i Gospodarczych”. W serii wydawniczej „Biblioteczka Czasu” opublikował broszury popularnonaukowe: Kiedy skazańca chustą dziewczyna zarzuci... (W. 1938) oraz Oswald Balzer (W. 1939).
Po wybuchu 1 IX 1939 drugiej wojny światowej Ś., uciekając przed Niemcami, przybył do Lwowa, gdzie od października pracował w Zakł. Historii Prawa Polskiego UJK na stanowisku asystenta. Po przekształceniu przez władze sowieckie w styczniu 1940 UJK w Uniw. im. I. Franki został laborantem w kierowanej przez Dąbkowskiego Katedrze Historii Państwa i Prawa, a od października t.r. był starszym wykładowcą w kierowanej przez Koranyi’ego Katedrze Historii Państwa i Prawa Narodów ZSRR. Po wkroczeniu 29 VI 1941 Niemców do Lwowa ukrywał się pod nazwiskiem Bieniarz. W marcu 1942 przeniósł się do Krakowa, a rok później do Warszawy. Dwukrotnie wydawany Gestapo przez szmalcowników, został wykupiony przez żonę za pieniądze pożyczone m.in. od Marii i Stanisława Ossowskich. Na zlecenie kierującego tajnym Inst. Śląskim Romana Lutmana napisał Historię ustroju Śląska (Kat.—W. 1948). Po kapitulacji powstania warszawskiego (2 X 1944) został wysiedlony do obozu w Pruszkowie, skąd przeniósł się do Sieprawia (pow. myślenicki).
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przybył Ś. w lutym 1945 do Krakowa, ale nie otrzymawszy pracy na UJ, wyjechał w kwietniu t.r. do Łodzi, gdzie pracował jako redaktor Biblioteki Historycznej Wydawnictwa «Czytelnik» (do r. 1946). Równocześnie na Uniw. Łódz. prowadził wykłady zlecone z historii ustroju Polski na Wydz. Prawno-Ekonomicznym (od r. 1947 Wydz. Prawa) oraz z historii chłopów w Polsce na Wydz. Humanistycznym. Od r. 1945 był członkiem ZNP. Mianowany w r. 1946 zastępcą profesora, objął w r. 1947 Katedrę Historii Ustroju Polski na Uniw. Łódz. Jednocześnie od lipca 1947 pełnił funkcję prorektora, a od 1 X 1948 do 31 VII 1950 rektora Państw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Habilitował się w r. 1948 na Wydz. Prawa Uniw. Łódz. na podstawie pracy Zbiegostwo chłopów w dawnej Polsce jako zagadnienie ustroju społecznego (W. 1948, wyd. 2, Ł. 1997), w której, stosując po raz pierwszy w polskiej historiografii marksistowską metodologię badań historycznych, przedstawił mentalność włościan w wiekach XVI—XVIII. W dn. 19—22 IX 1948 uczestniczył w VII Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich we Wrocławiu i wszedł do powołanego na nim Marksistowskiego Zrzeszenia Historyków, a w kwietniu 1950 do łódzkiego Zarządu Środowiskowego Zrzeszenia. Po otrzymaniu w listopadzie 1949 tytułu profesora nadzwycz. objął na Uniw. Łódz. Katedrę Historii Państwa i Prawa (od r. 1950 Katedra Historii Państwa i Prawa Polskiego). Ponadto w l. 1950—4 kierował tam Zespołem Katedr Historii Państwa i Prawa Polskiego. Został członkiem Polskiego Tow. Historycznego i od r. 1949 do śmierci należał do zarządu jego łódzkiego okręgu oraz Zarządu Głównego. Współpracował z wydawanym (wówczas w Krakowie) przez Towarzystwo „Kwartalnikiem Historycznym”. Należał też do Łódzkiego Tow. Naukowego oraz od stycznia 1951 wchodził w skład zespołu redakcyjnego poznańskiego półrocznika „Czasopismo Prawno-Historyczne”. Na pierwszej Konferencji Metodologicznej Historyków Polskich w Otwocku (28 XII 1951 — 12 I 1952) uczestniczył w dyskusji poświęconej historii ustroju Polski; po Konferencji Marksistowskie Zrzeszenie Historyków zakończyło działalność. W styczniu 1953 został dodatkowo zatrudniony w kierowanym przez Witolda Kulę dziale drugim nowo utworzonego IH PAN, pracującym nad nowym podręcznikiem akademickim historii Polski. Kierował zorganizowanym przez siebie zespołem badającym dzieje uwłaszczenia i walk chłopskich w Król. Pol. do r. 1864. Redagował też wydawaną przez IH PAN serię wydawniczą „Badania nad Dziejami Wsi Polskiej”. W r. 1953 wszedł w skład Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki.
W swych badaniach opierał się Ś. na metodologii socjologicznej oraz marksistowskiej analizie dziejów. Z zakresu historii prawa opublikował m.in. skrypt akademicki Historia państwa i prawa polskiego (Ł.—W. 1951—3, wyd. 2, Ł. 1955), a z historii ustroju m.in. artykuły Rzeczpospolita i Galicja w latach 1772—1795. Uwagi o programie ziemiaństwa polskiego („Przegl. Hist.” T. 43: 1952), Z zagadnień ideologii prawno-ustrojowej w Polsce w XVII w. („Czas. Prawno-Hist.” T. 6: 1955 z. 2) i Państwo polskie w połowie XVII w. Zagadnienia ekonomicznej i politycznej władzy oligarchów („Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655—1660”, W. 1957 I). Historii włościan dotyczyły książki: Dzieje chłopów polskich. Szkic o ustroju społecznym (W. 1947), Kwestia chłopska w Polsce w XVII w. (W. 1955) i Uwłaszczenie chłopów w Polsce (W. 1955, wyd. 2, W. 1956). Odrębną tematyką badawczą Ś-ego była historia historiografii; z tej dziedziny opublikował artykuły: O szkołach historycznych w Polsce („Kwart. Hist.” R. 57: 1949) oraz Węzłowa problematyka historii Polski XVII wieku. Postawa historiografii burżuazyjnej („Przegl. Hist.” T. 44: 1953 nr 1—2). Współpracował z warszawskim kwartalnikiem „Przegląd Historyczny” oraz wydawanym w Łodzi „Przeglądem Nauk Historycznych i Społecznych”, a także z tygodnikami „Kuźnica” i „Wieś” oraz miesięcznikami „Myśl Współczesna” i „Państwo i Prawo”. Zmarł 11 VII 1957 na zawał serca podczas kąpieli morskiej w Ustce, został pochowany w Łodzi na cmentarzu św. Rocha na Radogoszczy.
W zawartym 21 IV 1940 małżeństwie z Marią Krystyną Openauer (1914—2013), profesorem historii na Uniw. Łódz., córką Kaliksta, lwowskiego sędziego, i Janiny Froń, miał Ś. syna Józefa (ur. 1947), socjologa, od r. 1976 działacza Komitetu Obrony Robotników, a od r. 1980 NSZZ „Solidarność”, i córkę Barbarę, zamężną Szafran (1949—2013), socjologa, w PRL działaczkę opozycji demokratycznej.
Pośmiertnie wydano współredagowany przez Ś-ego podręcznik „Historia Polski” (W. 1958—9 II cz. 2—3) oraz jego autorstwa Studia nad prawem i stosunkami agrarnymi w Królestwie Polskim 1831—1864 (W. 1963) i przygotowane do druku przez żonę Materiały do dziejów uwłaszczenia w Królestwie Polskim (Wr. 1961). W r. 2005 opublikowano zapiski Ś-ego o powstaniu w getcie warszawskim Z księgi obłędu i ohydy („Zagłada Żydów. Studia i Mater.” nr 1).
Bibliogr. historii Pol. XIX w., I, II cz. 2; Bibliografia historii Polski 1815—1914, W. 1954; Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976—1989, W. 2010—12 I—II (dot. żony i syna); Kita J., Pytlas S., W służbie nauki, Ł. 2005; Kita J., Stobiecki R., Słownik biograficzny historyków łódzkich, Ł. 2000; Kołodziej R., Zwierzykowski M., Bibliografia parlamentaryzmu Rzeczypospolitej szlacheckiej, P. 2012; Opozycja w PRL. Słownik biograficzny, W. 2002 (dot. syna); Płaza S., Źródła drukowane do dziejów wsi w dawnej Polsce. Studium bibliograficzno-źrodłoznawcze, Kr.—W. 1974; Pol. bibliogr. prawn. za l. 1944—59; Słownik historyków polskich, W. 1994; Uniwersytet Łódzki w pierwszym dziesięcioleciu 1945—1954. Materiały bibliograficzne, Wr. 1955; — Baranowski K., Początki Łodzi akademickiej, Ł. 1993 s. 129, 201—4; Borucka B., Barbara Śreniowska-Szafran (1949—2013), „Kron. M. Łodzi” 2013 nr 1 s. 189—93; Górny M., Przede wszystkim ma być naród, W. 2007; Nowacki R., Przemysław Dąbkowski (1877—1950), Opole 2002; Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich, W. 1953 I 497—502 II 179—81; Płaza S., Warsztat naukowy historyka wsi feudalnej, W. 1980; Redzik A., Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939—1946, L. 2006; Romek Z., Zapomniany historyk — Stanisław Śreniowski (1912—1957), „Klio Pol. Studia i Mater. z Dziej. Historiografii Pol. XIX—XX w.” T. 6: 2012 s. 75—99; Rutkowski T. P., Nauki historyczne w Polsce 1944—1970, W. 2007; Stobiecki R., Historia pod nadzorem, Ł. 1993 s. 49, 55, 87—8; Śreniowska K., Moje życie 1914—1983. Rzecz pisana w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, (mszp. w posiadaniu autora); Tyrchan M., Nauki historyczno-prawne w Polsce 1945—1956, „Przegl. Hist.” T. 103: 2012 z. 1 s. 153, 160; — Sprawozdania Dyrekcji Państwowego Gimnazjum I w Stryju za l. 1928—30, Stryj 1929—30 (jako Zygmunt Weisblum); — Wspomnienia pośmiertne: „Kwart. Hist.” 1957 nr 4/5 s. 274—6, „Przegl. Hist.” T. 48: 1957 z. 4 s. 829—32, „Zesz. Nauk. Uniw. Łódz.” 1958, S. I, z. 8 (fot.); — Arch. PAN: sygn. III—270; Arch. UJ: sygn. WP II 512 (teczka przewodu doktorskiego), Arch. Uniw. Łódz.: Dział Spraw Pracowniczych, sygn. 2872; Kancelaria PAN w W.: Zespół Spraw Osobowych i Socjalnych PKiN, sygn. 41/518 (akta osobowe).
Zbigniew Romek