Swianiewicz (Świaniewicz) Stanisław, krypt.: Bor, St. Sw., pseud.: Jerzy Lebiedziewski, W. J. Marber, Ernst Talgren (1899–1997), ekonomista, sowietolog, publicysta.
Ur. 8 X w Dźwińsku (Dyneburg, obecnie Daugavpils), był synem Stanisława, inżyniera kolejnictwa, i Katarzyny z Baranowskich.
Od r. 1909 uczęszczał S. do gimnazjum realnego w Dyneburgu, gdzie wstąpił do tajnego kółka samokształceniowego polskiej organizacji młodzieżowej «Wyzwolenie», a w r. 1913 do powołanego przez Cecylię Plater-Zyberk ruchu młodzieży polskiej, skupionej wokół wydawanego w Warszawie miesięcznika katolicko-społecznego „Prąd”. Po wybuchu pierwszej wojny światowej i ewakuacji w r. 1915 rodziny do Orła kontynuował naukę w tamtejszym gimnazjum. We wrześniu 1917 podjął studia na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych uniw. w Moskwie, które na krótko przerwał w listopadzie wobec przewrotu bolszewickiego w mieście. Po zawarciu traktatu brzeskiego wrócił we wrześniu 1918 do okupowanego przez Niemców Dyneburga. Po zajęciu w grudniu t.r. miasta przez Armię Czerwoną wstąpił do tajnej POW i na początku r. 1919 został jej tamtejszym komendantem. Zagrożony aresztowaniem, przedostał się w maju t.r. przez front do Wilna i wstąpił do WP. W szeregach 7. p. artylerii polowej walczył z Armią Czerwoną w okolicach Święcian, a następnie we wrześniu nad Dźwiną. Od zimy kontynuował studia na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB, pełniąc równocześnie funkcję wojskowego cenzora telegrafu. Studia przerwał w maju 1920 i zaciągnął się do 201. pp WP, dowodzonego przez mjr. Mariana Zyndrama Kościałkowskiego. Po rozpoczęciu 4 VII t.r. ofensywy Armii Czerwonej walczył w bitwie o Warszawę 15 VIII nad Wkrą; we wrześniu uczestniczył w bitwie nad Niemnem. Po wejściu 201. pp. w skład 1. DP Litewsko-Białoruskiej, dowodzonej przez gen. Lucjana Żeligowskiego brał udział 9 X w zajęciu Wilna.
Pod koniec r. 1920 został S. zdemobilizowany w stopniu porucznika i osiadł w Wilnie. Pracował w biurze gen. Żeligowskiego, gdzie zajmował się problemami białoruskimi. Zwolennik programu federalistycznego, opowiadał się przeciw wcieleniu Wilna do Polski i nawiązał współpracę z tamtejszym dziennikiem «krajowców» „Gazetą Krajową”, redagowaną kolejno przez Ludwika Abramowicza i Ludwika Chomińskiego. W r. 1921 wznowił studia na USB; działał w powołanym w grudniu 1922 kole Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej «Odrodzenie», w założonym 19 XII 1923 Akademickim Klubie Włóczęgów Wileńskich oraz kierowanym przez Wiktora Sukiennickiego piłsudczykowskim Stow. Młodzieży Postępowej. Pod wpływem Władysława Zawadzkiego zajął się systemami gospodarczymi państw «nowego typu» (system sowiecki, włoski faszyzm) i po ukończeniu w r. 1924 studiów został asystentem w jego Katedrze Ekonomii Politycznej USB. W l. 1925–6 przebywał w Paryżu, gdzie zbierał materiały do pracy doktorskiej. Podjął w tym okresie współpracę z konserwatywnym dziennikiem wileńskim „Słowo”, redagowanym przez Stanisława Cata-Mackiewicza; równocześnie w organie «krajowców» „Kurierze Wileńskim” redagował w l. 1926–9 dział gospodarczy. W r. 1927 był głównym świadkiem obrony na procesie Sylwestra Wojewódzkiego, dla którego już w r. 1920 pisał analizy dotyczące białoruskich ruchów politycznych.
W r. 1926 uzyskał S. stopień doktora na podstawie pracy o irracjonalnych czynnikach w działalności gospodarczej (m.in. micie społecznym) Psychiczne podłoże produkcji w ujęciu Jerzego Sorela („Czas. Prawn. i Ekon.” T. 24: 1926, odb. Kr. 1926), napisanej pod kierunkiem Zawadzkiego. Ogłosił także artykuł Wpływ momentów irracjonalnych na kształtowanie się teorii wyzysku („Roczn. Prawn. Wil.” R. 2: 1928), w którym podkreślił podobieństwo marksizmu do socjalizmu utopijnego. Od r. 1928 prowadził ćwiczenia z ekonomii społecznej w Studium Rolniczym USB. W l. 1929–30 przebywał na stażu naukowym w Osteuropa-Institut we Wrocławiu. Wszedł do powołanego 11 X 1929 przez m.in. Seweryna Wysłoucha i Teodora Nagurskiego Klubu Włóczęgów Seniorów. Prawdopodobnie wtedy został członkiem zarządu Inst. Badań Spraw Narodowościowych w Warszawie. Będąc zwolennikiem wspierania przez Polskę narodów ZSRR, dążących do niepodległości (tzw. prometeizm), założył 23 II 1930 w Wilnie wraz z m.in. Stefanem Ehrenkreutzem, Januszem Jędrzejewiczem i Witoldem Staniewiczem Inst. Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej; został sekretarzem jego Sekcji Ekonomicznej i w r. 1932 zainicjował wydawanie jej organu, biuletynu „Przegląd Kwartalny Gospodarki Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich”. W Szkole Nauk Politycznych Instytutu wykładał m.in. ekonomię polityczną oraz politykę ekonomiczną i ideologię komunizmu w ZSRR. Nakładem Instytutu opublikował książkę Lenin jako ekonomista (Wil. 1930), w której zanalizował politykę gospodarczą ZSRR, m.in. wpływ ideologii narodnickiej i teorii kapitalizmu monopolistycznego R. Hilferdinga na leninizm. Na podstawie tej pracy habilitował się w r. 1931 na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB. Wg Staniewicza stał się w tym okresie «jednym z najlepszych komunologów polskich». W r. 1932 poparł w wileńskim «Odrodzeniu» grupę Stanisława Stommy, przeciw komunizującej grupie Henryka Dembińskiego. Został członkiem redakcji czasopisma „Włóczęga”, wydawanego nieregularnie od lipca 1932 do kwietnia 1936 przez Klub Włóczęgów Seniorów; w pierwszym numerze opublikował artykuł propagujący federalizm Nasza krajowość. Popularny w Wilnie, był jednym z bohaterów XI szopki akademickiej w r. 1933.
Po powołaniu 4 IX 1932 Zawadzkiego na urząd ministra skarbu S. przejął jego wykłady na USB. Od r. 1933 w kierowanej przez Staniewicza Sekcji Ekonomicznej Inst. Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej prowadził Seminarium Sowieckie, w którym m.in. zorganizował bibliotekę wydawnictw z ZSRR. Był zwolennikiem zwiększenia deficytu budżetowego i krytykował deflacyjną politykę kolejnych rządów. Podjął współpracę z reprezentującym podobne stanowisko warszawskim dwutygodnikiem „Gospodarka Narodowa”, redagowanym przez Czesława Bobrowskiego, oraz wileńskim miesięcznikiem katolickim „Pax”, redagowanym przez Antoniego Gołubiewa, a następnie Stommę. Opublikował dalsze artykuły ekonomiczne: Rola i znaczenie komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej w życiu gospodarczym („Przegl. Pocztowy” R. 3: 1933 z. 3), Brechung der Zinsknechtschaft („Gosp. Narod.” 1933 nr 17–18), dotyczący polityki kredytowej III Rzeszy, Rzut oka na zasadnicze problemy sowieckiej polityki gospodarczej („Roczn. Inst. Nauk.-Badawczego Europy Wschodniej” T. 2: 1934), opisujący realizowany w ZSRR od r. 1929 pięcioletni plan rozwoju gospodarczego, oraz Z zagadnień sowieckiego ciężkiego przemysłu (tamże), analizujący ideologiczne przyczyny intensywnej industrializacji ZSRR. Zapoczątkował w ten sposób w Polsce szczegółowe studia nad gospodarką sowiecką; kolektywizację wsi ZSRR nazwał «największą w dziejach świata rewolucją społeczną», a także wskazał na rolę «rewolucyjnego mitu» w sowieckim systemie totalitarnym. W r. 1934 został członkiem Econometric Society w Chicago. W r. 1935 prowadził na uniw. w Wiedniu badania nad najnowszymi niemieckimi teoriami ekonomicznymi. Jesienią 1936 przebywał w Królewcu na zaproszenie dyrektora tamtejszego Institut für Osteuropäische Wirtschaft T. Oberländera, ale z powodu sprzeciwu MSZ nie nawiązał z nim współpracy. Przygotowywał w r. 1935 trzeci tom „Rocznika Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej”, w którym planował ogłosić rozprawę Sytuacja gospodarcza Sowietów okresu II pięciolatki, ale do publikacji nie doszło, prawdopodobnie wskutek nacisku władz podejrzewających go o kryptokomunizm. Ogłosił kolejne artykuły m.in. Doktryna klasyczna a polska rzeczywistość („Gosp. Narod.” R. 6: 1936 nr 8), o zastosowaniu klasycznej ekonomii w gospodarce Polski, Szablonowy oraz zracjonalizowany typ gospodarzenia („Roczn. Prawn. Wil.” T. 8), w którym podkreślił wzrost znaczenia fachowego zarządzania w gospodarce, Socjologia gospodarki wojennej („Pax” 1937 nr 1) i Socjologia wojny (tamże, nr 2). W r. 1937 wydał trzytomowy podręcznik Ekonomia polityczna (Wil.), dający ważną syntezę historii doktryn ekonomicznych. Na zorganizowanym przez «Odrodzenie» 12–19 XII 1937 w Wilnie «Tygodniu Społecznym» wygłosił referat Mentalność gospodarcza ludzi XIX wieku. Prowadził t.r. badania nad polityką gospodarczą III Rzeszy m.in. w Hamburgu, Berlinie i na stażu w Institut für Weltwirtschaft und Seeverkehr w Kilonii. Był zwolennikiem polityki zagranicznej Józefa Becka i kompromisu politycznego z Niemcami. Krytykując ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego za niedostateczne odejście od monetaryzmu, a rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego za krótkowzroczną politykę wobec mniejszości narodowych, rozpoczął współpracę z redagowanym przez Jerzego Giedroycia warszawskim tygodnikiem „Bunt Młodych” (od marca 1937 „Polityka”). Nakładem tego czasopisma opublikował wysoko ocenioną w świecie naukowym książkę Polityka gospodarcza Niemiec hitlerowskich (W. 1938), w której przedstawił zastosowanie teorii ekonomicznej J. M. Keynesa w zwiększeniu koniunktury gospodarczej i zbrojeń III Rzeszy oraz analizował jej politykę kredytową i finansowanie inwestycji. W r. 1938 otrzymał profesurę nadzwycz. na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB. W r. 1939 ogłosił następne artykuły: W sprawie organizacji badań sowietoznawczych („Polityka” R. 10 nr 17) i Narodowy socjalizm (doktryna ekonomiczna) („Encyklopedia Nauk Politycznych”, W. IV). Uznany za czołowego polskiego badacza systemów gospodarczych państw totalitarnych, został członkiem wileńskiego Tow. Przyjaciół Nauk.
Wobec zbliżającej się wojny S. został 24 VIII 1939 zmobilizowany. Służył jako dowódca komp. kwatermistrzowskiej 85. pp 19. DP, dowodzonej przez gen. Józefa Kwaciszewskiego. W kampanii wrześniowej uczestniczył w walkach z Niemcami pod Piotrkowem Trybunalskim (5 IX t.r.), Dorohuskiem (pow. chełmski, 18 IX), Tomaszowem Lub. (23 IX) i Krasnobrodem (pow. zamojski, 25–26 IX). W drodze oddziału ku granicy węgierskiej został pod Jarosławiem ujęty 28 IX przez Armię Czerwoną. Był więziony od 30 IX w Podwołoczyskach, a od 8 X w Putywlu. Dn. 2 XI został internowany w obozie NKWD w Kozielsku, gdzie podał śledczym fałszywe nazwisko i fikcyjne zatrudnienie w Izbie Przemysłowo-Handlowej w Warszawie; dla współinternowanych wygłaszał tajne odczyty o gospodarce III Rzeszy. Przypadkowo zdekonspirowany na początku marca 1940 wskutek zeznań współwięźnia, por. Tadeusza Wirszyłły, był przesłuchiwany przez mjr. NKWD W. Zarubina. Po podjęciu 5 III 1940 przez Biuro Polityczne KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) decyzji o rozstrzelaniu znajdujących się w niewoli oficerów WP oraz likwidacji od 3 IV obozu został 29 IV wysłany w transporcie jeńców skierowanym do Katynia. Z powodu oskarżenia przez sowiecką prokuraturę o współpracę z polskim wywiadem i potrzeby dalszych przesłuchań, wyłączono go z transportu 30 IV w ostatniej chwili, już na stacji kolejowej Gniezdowo. Jego obserwacje przez szparę w wagonie były jednym z najważniejszych dowodów na sowieckie przewożenie jeńców na linii Gniezdowo – Las Katyński. Uwięziony w Smoleńsku, był od 6 V przetrzymywany w Moskwie, w więzieniu śledczym NKWD na Łubiance; składał tam m.in. obszerne zeznania o polityce gospodarczej III Rzeszy. W grudniu został przeniesiony do więzienia na moskiewskich Butyrkach. W lutym 1941 «kolegium NKWD» skazało go na osiem lat pracy przymusowej i zesłanie do łagru w rejonie ust-wymskim w Republice Komi.
Po podpisaniu układu Sikorski–Majski został S. w sierpniu 1941 zwolniony. Niebawem jednak ponownie go uwięziono. Dopiero po interwencji ambasadora RP Stanisława Kota u władz sowieckich, a także ministra sprawiedliwości Wacława Komarnickiego i sekretarza generalnego MSZ Kajetana Morawskiego u A. Bogomołowa, ambasadora ZSRR przy rządzie RP, został ostatecznie uwolniony 20 IV 1942. Przez Kotłas, Kirow (Wiatka) i Gorki (Niżny Nowogród) przybył w maju t.r. do ambasady RP w Kujbyszewie (Samara). W czerwcu złożył raporty Kotowi i szefowi polskiej misji wojskowej w ZSRR gen. Romualdowi Wolikowskiemu w sprawie likwidacji obozu w Kozielsku oraz transportu polskich jeńców do Gniezdowa. Dn. 13 VII wraz z m.in. Kotem, Ksawerym Pruszyńskim, Bernardem Singerem i Julianem Maliniakiem opuścił Kujbyszew i płynąc Wołgą, a następnie przez Morze Kaspijskie, dotarł pod koniec lipca t.r. do Teheranu. Wszedł do powołanego tam 20 XI przez Sukiennickiego i Stanisława Kościałkowskiego Tow. Studiów Irańskich i kierował jego sekcją ekonomiczną; współpracował z teherańskim biuletynem „Przegląd Polski”. Na polecenie Kota napisał sprawozdanie o prowadzonych przez ambasadę RP poszukiwaniach zaginionych w ZSRR oficerów WP. Pod koniec t.r. wyjechał do Jerozolimy, gdzie objął kierownictwo Biura Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu. Otrzymawszy stypendium Fundacji Kultury Narodowej, prowadził badania nad gospodarką państw rozwijających się; wyjeżdżał w tym celu do Iranu, Iraku, Syrii, Libanu, Transjordanii i Egiptu. Po ogłoszeniu 13 IV 1943 przez radio niemieckie wiadomości o odkryciu masowych mogił oficerów polskich w Katyniu raporty S-a przyczyniły się do wystąpienia 18 IV t.r. rządu RP Władysława Sikorskiego o zbadanie sprawy przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. W r. 1944 przybył S. do Londynu i został naczelnikiem Wydz. Wschodniego w kierowanym przez Kota Min. Informacji i Dokumentacji. Równocześnie wykładał na Polskim Wydz. Prawa uniw. w Oksfordzie. W sprawie zbrodni katyńskiej rozmawiał z brytyjskim ambasadorem przy rządzie RP O. O’Malleyem. Podpisał protest z 25 II t.r., skierowany do W. Churchilla po jego mowie w Izbie Gmin z 22 II o nowych granicach Polski. W liście z 15 XI do premiera Stanisława Mikołajczyka sprzeciwił się możliwym ustępstwom rządu RP w kwestii granicy wschodniej. W memoriale przekazanym 10 I 1945 rządowi RP Tomasza Arciszewskiego wzywał do ogłoszenia deklaracji o budowie dualistycznego państwa polsko-ukraińskiego.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej i wycofaniu przez Wielką Brytanię 6 VII 1945 uznania dla rządu Arciszewskiego odszedł S. z Min. Informacji i Dokumentacji. Od r. 1946 kierował Wydz. Ekonomiczno-Handlowym Polish University College w Londynie. W r. 1947 zrezygnował z pracy na uniw. w Oksfordzie. W tym okresie został członkiem powołanej w Londynie przez Sukiennickiego i Kościałkowskiego Społeczności Akademickiej USB oraz Polskiego Stow. Byłych Sowieckich Więźniów Politycznych w Wielkiej Brytanii. Pod pseud. Ernst Talgren opublikował artykuł The corrective labour camps (D. J. Dallin, B. J. Nicolaevski, „Forced labour camps in Soviet Russia” [b.m.w.] 1948). Nawiązał współpracę z redagowaną w Paryżu przez Giedroycia „Kulturą” i w r. 1950 (nr 2–3) ogłosił pod pseud. Jerzy Lebiedziewski recenzję „Listy katyńskiej” Adama Moszyńskiego. W tym okresie w audycji sekcji polskiej BBC „Świadkowie historii” opowiadał o zbrodni w Katyniu. Dn. 16 IV 1952 w Londynie, na wyjazdowym posiedzeniu komisji Izby Reprezentantów USA kierowanej przez R. J. Maddena, złożył zeznania na temat Katynia (z obawy o życie, pod nazwiskiem Lebiedziewski i z zasłoniętą twarzą). Opublikował artykuły Wschód i Zachód w rozwoju gospodarczym („Kultura” 1953 nr 2–3) oraz Pozycja gospodarcza Ziem W. Ks. Litewskiego („Alma Mater Vilnensis” T. 3: 1953). Po likwidacji w r. 1953 Polish University College wykładał do r. 1954, jako senior research fellow w zakresie studiów międzynarodowych, w London School of Economics and Political Science, a następnie do r. 1956 na uniw. w Manchesterze. W l. 1956–8 przebywał w Dżakarcie, gdzie współorganizował studia ekonomiczne na tamtejszym uniwersytecie. Jako ekspert UNESCO przy rządzie Indonezji wyjeżdżał w r. 1958 do Indii, Malezji, Tajlandii, Libanu i Jordanii. Kontynuując badania nad gospodarkami państw rozwijających się, publikował anglojęzyczne artykuły: Tendencies to development and stagnation in the Indonesian economy („Ekonomi dan Keuangan Indonesia”, February 1958, odb. Djakarta 1958), Distribution of Hardships as a problem of development Policy (tamże, June 1958, odb. Djakarta 1958), The problem of agricultural overpopulation (tamże, July 1958, odb. Djakarta 1958) oraz Economic reconstruction and the struggle for political power in Indonesia („The World Today”, March 1959). W „Kulturze” (1959 nr 1–2) ogłosił szkic Przyszłość gospodarcza Azji. Po powrocie do Londynu pracował do r. 1960 w Królewskim Inst. Spraw Międzynarodowych; ogłosił wówczas artykuł Coertion and economic growth (in the Light of Soviet Experience) („The Political Quarterly” 1960 October–December, odb. London 1960). Następnie zajął się gospodarką PRL i opublikował artykuły: Polski model gospodarczy a uprzemysłowienie Azji („Kultura” 1961 nr 6) oraz Poland’s Post-war Economy („Meet Poland”, London 1962). Międzywojennym koncepcjom federalistycznym poświęcił szkic Niezrealizowane plany Piłsudskiego („Kultura” 1960 nr 5). W trzecim wydaniu pracy zbiorowej „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” (Londyn 1962, wyd. 13, London 1989) ogłosił wspomnienia z obozu w Kozielsku i stacji w Gniezdowie.
W r. 1963 osiadł S. w Halifaksie w Kanadzie, gdzie na Saint Mary’s University podjął wykłady z ekonomii i statystyki. W l. 1966–8 jako visiting professor wykładał też w USA, na University of Notre Dame (Indiana). Wydał książkę Forced Labour and Economic Development. An Enquiry into the Experience of Soviet Industralization (London–New York–Toronto 1965, wyd. 2, Westport 1985, wyd. 3, London–New York 1986), która zyskała światowe uznanie jako jedna z niewielu analiz pracy przymusowej w systemie gospodarczym ZSRR. Publikował kolejne artykuły: Sowieckie trudności gospodarcze a Polska („Kultura” 1966 nr 1–2, odb. Paryż 1966), World Economic Growth and the Soviet Challenge („The Review of Politics” Vol. 30: 1968 nr 4, odb. Notre Dame 1968), The Impact of Ideology on Soviet Economic Policy („Canadian Slavonic Papers” Vol. 11: 1969, odb. Ottawa 1969), a także broszurę Enforced Values (Halifax 1981). W rezultacie zyskał międzynarodowe uznanie jako czołowy sowietolog. Nadal współpracując z ośrodkiem wydawniczym Giedroycia, opublikował m.in. szkic biograficzny Witold Staniewicz („Kultura” 1967 nr 6) oraz recenzję książki Kościałkowskiego „Antoni Tyzenhauz” (Londyn 1970) pt. Próba uprzemysłowienia Litwy w XVIII wieku („Zesz. Hist.” 1971 z. 20). W r. 1973 przeszedł na emeryturę, otrzymując tytuł profesora honorowego uniw. w Halifaksie.
Po śmierci żony wrócił S. w r. 1974 do Londynu i zamieszkał w domu Kawalerów Maltańskich w Shepherds Bush. Otrzymał tytuł profesora Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. W październiku 1975 został pobity przez «nieznanych sprawców» w londyńskiej dzielnicy Hammersmith, co miało prawdopodobnie zastraszyć go przed wyjazdem do Kopenhagi na konferencję o łamaniu praw człowieka w ZSRR. Mimo to pojechał tam i mówił o zbrodni katyńskiej. Na ten temat opublikował w tym okresie różne prace: Strzelcy wileńscy na szlaku katyńskim („Pamiętnik wileński”, Londyn 1972), Późne refleksje po Kopenhadze („Kultura” 1976 nr 4), Katyn: Historical Background („Survey” Vol. 24: 1979 nr 4, odb. London 1979), a przede wszystkim swą najsłynniejszą książkę, wspomnienia W cieniu Katynia (Paryż 1976, wyd. 6 tamże 1986, wyd. krajowe W. 1990, wyd. rosyjskie London 1989, wyd. angielskie Pender Island 2002), nagrodzoną przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie oraz londyński tygodnik „Wiadomości” (1977). Do koncepcji federalistycznych wrócił w tym czasie w szkicu Idea wspólnoty środkowo-europejskiej („Kultura” 1977 nr 7–8). W związku z obchodzonym w r. 1979 jubileuszem 400-lecia założenia USB ogłosił artykuły, m.in. 400-lecie Uniwersytetu Wileńskiego (tamże 1978 nr 10), The University of Wilno in Historical Perspective („The Polish Review” 1979) i U.S.B. w perspektywie historycznej („Zesz. Hist.” 1981 nr 55). Kilka tekstów poświęcił problematyce Europy Wschodniej, m.in. Refleksje geopolityczne (tamże 1980 z. 53 s. 76–84) i Klasowa struktura Europy Wschodniej („Kultura” 1981 nr 7–8). Opublikował też Wspomnienia o Wiktorze Sukiennickim („Zesz. Hist.” 1983 z. 67). W r. 1982 otrzymał doktorat honoris causa Saint Mary’s University w Halifaksie.
Od r. 1984 mieszkał S. w Domu Polskim w Chislehurst pod Londynem. Został laureatem Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego oraz członkiem honorowym powołanego w październiku 1988 w Polsce Niezależnego Komitetu Badania Zbrodni Katyńskiej. Otrzymał t.r. przyznaną przez „Kulturę” nagrodę publicystyczną im. Juliusza Mieroszewskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w r. 1989 ogłosił artykuł Wznowienie sprawy Katynia („Kultura” 1989 nr 3). W r. 1990 odwiedził kraj. T.r. otrzymał doktorat honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Opublikował Wspomnienie o mojej żonie Olimpii („Kultura” 1991 nr 11) oraz niewielką książkę wspomnieniową Dzieciństwo i młodość (W. 1996). Należał ponadto do Amerykańskiego Tow. Ekonomicznego, Stow. Ekonomii Porównawczej, Stow. Studiów Sowietologicznych, Kanadyjskiego Inst. Spraw Międzynarodowych i Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie. Zmarł 22 V 1997 w Chislehurst; prochy przewieziono do Kanady i pochowano na cmentarzu w Halifaksie. Był odznaczony Krzyżem Walecznych (1920) oraz Krzyżem «Za udział w wojnie 1918–1921» (1990).
S. był żonaty od r. 1926 z Marią Olimpią Zambrzycką (1902–1974), kurierką POW, absolwentką USB, geografem, geologiem i etnografem, autorką broszury „Tarasy Prawilii w dolinie Waki” (Wil. 1932). Po nieudanej próbie nielegalnego wyjazdu z Polski w r. 1946 zamieszkała ona w Tczewie, gdzie była nauczycielką geografii i dopiero w r. 1957 dołączyła do męża w Dżakarcie; na emigracji opublikowała artykuł „Interpretacja «Dziadów» Mickiewiczowskich na podstawie folkloru białoruskiego” („Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 21: 1972, odb. Londyn 1972). W małżeństwie tym miał S. czworo dzieci, córki Marię (ur. 1928), zamężną Nagięć, ichtiologa, i Bernardettę (ur. 1936), zamężną Szegłowską, oraz synów Witolda (ur. 1930), inżyniera, mieszkającego w Kanadzie, i Jerzego (ur. 1934), inżyniera, mieszkającego w Warszawie. W r. 2005 Paweł Woldan nakręcił dokumentalny film telewizyjny o życiu S-a pt. „Ostatni świadek”.
Bibliography of books in Polish or relating to Poland, London 1985–2003 IV, VI, IX; Bibliography of works by Polish scholars and scientists published outside Poland in languages other than Polish, London 1964; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005 V; Harz M., Bibliografia zbrodni katyńskiej, W. 1993; Kalbarczyk S., Polscy pracownicy nauki ofiary zbrodni sowieckich w latach II wojny światowej, W. 2001 (bibliogr.); tenże, Wykaz łagrów sowieckich, miejsc przymusowej pracy obywateli polskich w latach 1939–1943, W. 1993 I; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olech U., Powińska E., Bibliografia zbrodni katyńskiej, W. 2000; Polonica zagraniczne. Bibliografia 1962, W. 1968; toż za r. 1966, W. 1970; toż za l. 1968–9, W. 1975–6; toż za r. 1972, W. 1979; toż za r. 1976, W. 1989; toż za r. 1983, W. 1993; toż za r. 1989, W. 1997; toż za r. 1997, W. 2002; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 2001 IV (dot. żony S-a); Supruniuk M. A., „Kultura”. Bibliografia przedruków wydawnictw Instytutu Literackiego w Paryżu w niezależnych oficynach wydawniczych w Polsce w latach 1977–1990, W. 1995; Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002 (dot. także żony S-a); – Antykomunizm polski. Tradycje intelektualne, Red. B. Szlachta, Kr. 2000; Bachlej J., Narodowy socjalizm a polityka gospodarcza III Rzeszy w analizach Stanisława Swianiewicza (1933–1936), w: Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, Red. K. Jonca, Wr. 2004; Biernacki A., Intelektualny włóczęga, „Tyg. Powsz.” 1990 nr 32; Draus J., Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939–1950, L. 1993 s. 59, 254–6, 274, 276, 282; Habielski R., Dokąd nam iść wypada?, W. 2006; tenże, Życie społeczne i kulturalne emigracji, W. 1999; Hofman I., Szkice o paryskiej „Kulturze”, Tor. 2004; Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, Red. L. Kliszewicz, Londyn 1995; Jaczyński S., Zagłada oficerów Wojska Polskiego na Wschodzie wrzesień 1939 – maj 1940, W. 2000; Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz 1896–1966, W. 1994; Kochanowski J., Rudnicki S., Sylwester Wojewódzki przed sądem marszałkowskim, W. 1997; Kornat M., Bolszewizm, totalitaryzm, rewolucja, Rosja, Kr. 2003 s. 61, 132, 138–40, 142, 152, 159, 163, 231–46; tenże, Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie, „Kwart. Hist.” R. 107: 2000 nr 3 s. 43, 47, 49, 59, 61, 69–72; tenże, Początki sowietologii w II Rzeczypospolitej, „Zesz. Hist.” 2000 z. 134 s. 3–119; tenże, Początki studiów sowietologicznych i wschodnioznawczych w Polsce (1919–1939), „Pol. Przegl. Dyplomatyczny” T. 2: 2002 nr 5/9 s. 89–105; tenże, Polska szkoła sowietologiczna 1930–1939, Kr. 2003; tenże, Sowietologia i studia wschodnioznawcze w Polsce, „Zesz. Hist.” 2002 z. 140; Krawczyk A., Świadek historii, „Dzien. Związkowy” (Chicago) 1997 nr z 4 VI; Kultura i jej krąg, L. 1995 s. 198; Literatura pol. na obczyźnie, I–II; Lipiński P., O skazańcu i jego stryczku, „Gaz. Wyborcza” (Magazyn) 1997 nr 47 s. 53–6; Monografia Polskiego Wydziału Prawa 1944–1947 Uniwersytetu w Oxford, Red. J. W. Cywiński i in., Londyn 1997; Paul A., Katyń, W. 2003; Rutkowski T. P., Stanisław Kot 1885–1975. Biografia polityczna, W. 2000; Sprawa Katynia, W. 2008; Srebrakowski A., Wileńscy „Włóczędzy”, Wr. 1997 s. 43, 45; Swianiewicz-Nagięć M., Historia książki. „W cieniu Katynia” Stanisława Swianiewicza, „Rodowód” 2004 nr 12; taż, Profesor Stanisław Swianiewicz (1899–1997): żołnierz i naukowiec, tamże 2004 nr 2 s. 3–11; Szubtarska B., Ambasada polska w ZSRR w latach 1941–1943, W. 2005; Wileńskie szopki akademickie (1921–1933), Oprac. M. Olesiewicz, Białystok 2002; Wolsza T., Katyń to już na zawsze katy i katowani, W. 2008; Wołodkowicz A., Polish contribution to arts and sciences in Canada, Montreal 1969; Wróbel J., Uchodźcy polscy ze Związku Sowieckiego 1942–1950, Ł. 2003; Zamorski K., Dwa tajne biura 2 Korpusu, Londyn 1990; Zawodny J. K., Katyń, Paris 1989; Zmiany, przestrogi, nadzieje. „Bunt Młodych”, „Polityka” 1931–1939. Wybór publicystyki, Oprac. R. Habielski, J. Jaruzelski, L. 2008; – Czapski J., Na nieludzkiej ziemi, Paryż 1985; Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, W. 1994; Giedroyc J., Miłosz C., Listy 1952–1963, W. 2008; Hertz Z., Listy do Czesława Miłosza 1952–1979, Paryż 1992; Nowak J., Wojna w eterze, Londyn 1985; Sukiennicki W., Legenda a rzeczywistość. Wspomnienia i uwagi o dwudziestu latach Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Paryż 1967; – AAN: sygn. 2791 (Min. WRiOP), sygn. 5219 (MSZ), sygn. 202/I–51 (Delegatura Rządu na Kraj); Inst. Hoovera w Stanford (Kalifornia): Ambasada RP w Kujbyszewie, Min. Prac Kongresowych; Arch. Hist. Ruchu Lud. w W.: Akta Stanisława Kota; B. Pol. w Londynie: sygn. 678 (listy żony S-a Marii do S. Pigonia); Inst. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku: Teczka osobowa S-a; IPiM Sikorskiego: Kolekcje 214, 260; Lietuvos centrinis valstybės archyvas w Wil.: F. 176 (USB); Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 233 (Inst. Nauk.-Badawczy Europy Wschodniej).
Marek Kornat