Szpakowski Stanisław (1868–1926), architekt. Ur. 18 I w Pińsku, był synem Joachima i Anny z Piaskowskich.
W r. 1892 ukończył S. Inst. Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, uzyskując tytuł inżyniera cywilnego w zakresie architektury. W kwietniu t.r. otrzymał nominację na stanowisko inżyniera-architekta pow. włoszczowskiego, a w listopadzie 1893 przeniesiono go na takie samo stanowisko do Stopnicy. W r. 1898 został członkiem opieki nad trzeźwością ludu, a w r. 1901 radcą nadwornym. Mianowany w styczniu t.r. pomocnikiem gubernialnego inżyniera-architekta w Kielcach, zyskał tu uznanie, zaczął też odnosić sukcesy w konkursach architektonicznych. W r. 1902 zaprojektował w stylu bizantyjskim cerkiew prawosławną p. wezw. św. Mikołaja; wzorowana na Soborze Issakijewskim w Petersburgu, zwieńczona pięcioma kopułami, została wzniesiona w l. 1902–4 u zbiegu ulic Chęcińskiej i Karczówkowskiej (po r. 1925 przekształcona na kościół katolicki p. wezw. NMP Królowej Polski). S. był również autorem projektu prawosławnego przytułku parterowego, postawionego obok cerkwi (obecnie ul. Kapitulna 2). Równocześnie wykonał projekt i nadzorował budowę nowej synagogi, ukończonej w r. 1903. Monumentalny budynek, wg niektórych badaczy wzorowany na ówczesnych synagogach w Wiedniu i Wrocławiu, nawiązywał do architektury mauretańskiej i romańskiej (zniszczony w czasie drugiej wojny światowej, został odbudowany ze znacznymi zmianami). W stylu neogotyckim zaprojektował kielecki kościół katolicki p. wezw. Świętego Krzyża; trójnawową, halową świątynię z okazałymi wieżami po bokach fasady, zaplanował jako budowlę z nietynkowanej cegły (była wznoszona w l. 1903–13). Wg własnego projektu wybudował dla siebie przy ul. Słowackiego jednopiętrową willę z obszerną loggią na piętrze, o cechach secesyjnego pałacyku (ukończona w r. 1906); dom ten uważany jest za jeden z piękniejszych budynków w Kielcach. Najprawdopodobniej z tego czasu pochodzą też projekty: willi w stylu renesansu francuskiego, wzniesionej naprzeciw cerkwi przy ul. Karczówkowskiej, dwóch kamienic w sąsiedztwie cerkwi oraz kamienicy przy ul. Prostej. W r. 1906 opracował S. bezinteresownie obudowę architektoniczną popiersia Stanisława Staszica w kieleckim parku miejskim. T.r. zaplanował również rozbudowę drewnianego kościoła św. św. Idziego i Mikołaja w Zborówku (pow. buski), do którego w l. 1906–8 dobudowano murowaną nawę, wykorzystując stary kościół jako prezbiterium. W marcu 1908 znalazł się wśród założycieli oddz. kieleckiego Tow. Krajoznawczego i wszedł do jego pierwszego zarządu. W r. 1914 zaprojektował w Kielcach kanalizację hotelu «Wersal» przy ul. Sienkiewicza.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. ewakuował się 15 VI 1915 razem z Rządem Gubernialnym Kieleckim do Moskwy. W styczniu 1918, na polecenie Centralnego Komitetu Obywatelskiego Król. Pol. Opieki nad Wygnańcami oraz Przedstawicielstwa Rady Regencyjnej Król. Pol., organizował wyjazdy Polaków z gub. jarosławskiej. Dn. 21 VIII t.r. przybył do Warszawy, po czym 6 XI objął w Lublinie nowo utworzony Wydz. Budownictwa. W r. 1919 wrócił do Kielc i 2 II t.r. został inżynierem powiatowym kieleckim; chory na gruźlicę, zrezygnował z tego stanowiska w lipcu t.r. W l. dwudziestych prowadził w Kielcach własną firmę budowlaną. W r. 1922 zaprojektował gmach działu wyrobów emaliowanych kieleckiej fabryki «Ludwików». Był autorem projektu, wykonanego w r. 1924, wapiennika na Czarnowie (obecnie część Kielc) oraz powstałej w r. 1925 ochronki w Jędrzejowie. Jego ostatnim dziełem był zaprojektowany w lutym t.r. plan kieleckiego schroniska (domu) księży emerytów przy ul. św. Wojciecha (obecnie ul. IX wieków Kielc); piętrowy, dwuskrzydłowy budynek o stromych dachach, z narożną loggią na piętrze, nawiązywał do stylu dworkowego.
W twórczości architektonicznej wykazywał S. dużą sprawność zawodową; projektując budynki w kilku odmiennych stylach, umiejętnie zestawiał zróżnicowane materiały, np. cegłę z płaszczyznami tynkowanymi (rozwiązanie takie zastosował m.in. we własnym domu). Odwoływał się również do nowych prądów architektonicznych, co znalazło wyraz zwłaszcza w schronisku księży emerytów. Podczas leczenia gruźlicy w Tatrach słowackich zmarł 11 III 1926 w Tatrzańskiej Łomnicy; został pochowany w Zakopanem. Był odznaczony Orderem św. Stanisława III kl. (1899) i II kl. (1908) oraz Orderem św. Anny III kl. (1903) i II kl. (1912).
W zawartym 19 IX 1892 małżeństwie z Barbarą z Aleksandrowiczów (ur. 1871 w Petersburgu) miał S. córki: Wandę (ur. 1894), Irenę (ur. 1901) i Halinę (ur. 1903) oraz syna Stanisława (ur. 1908). Po śmierci S-ego żona z synem mieszkała w Bydgoszczy.
Szczepański J., Architekci i budowniczowie, W.–Kr. 1990; – Internet: www.pttkkielce.pl; www.wici.info; – Adamczyk J. L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1998 s. 66, 76–8; Adamczyk J. L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004; Bartnik I., Twórczość architektoniczna Stanisława Szpakowskiego (praca magisterska z r. 2002 na UMK); Mirowski R., Nieznane lub prawie nieznane. O niektórych projektach z lat dwudziestolecia międzywojennego, w: Architektura pierwszych dziesięcioleci XX wieku w Kielcach, Kielce 1999 s. 184–5, 189; Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992; Penkalla A., Szczepański J., Synagoga w Kielcach, „Biul. ŻIH” 1981 nr 4 (120) s. 52–4; Różalski J., Architektura rezydencjonalna w Kielcach. Przykłady z pierwszych dziesięcioleci XX wieku, w: Architektura pierwszych dziesięcioleci XX wieku w Kielcach, Kielce 1999 s. 74–6; Włoszek T., Uroczystość odsłonięcia pomnika S. Staszica w Kielcach 1906 r., „Ziemia” 1926 nr 17 s. 257–8; – Księga pamiątkowa inżynierów cywilnych Polaków wychowanków Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, W. 1937; Pamjatnaja knižka Keleckoj Gubernii, Kielce 1894 s. 86, 1896 s. 99, 1903 s. 28, 1906 s. 94, 1908 s. 94, 1909 s. 96, 1911 s. 92, 1912 s. 80, 1913 s. 84; – „Gaz. Domowa” 1904 nr 34 s. 507; „Kraj” 1903 nr 4 s. 18; „Wędrowiec” 1905 nr 2 s. 35; „Zorza” 1905 nr 4 s. 74; „Życie i Sztuka” 1905 nr 2/3 s. 8; – AP w Kielcach: RGK Wydz. Admin., sygn. 1143 (akta osobowe), Wydz. Budowlany, sygn. 206, 223, 286, UWK I., sygn. 1998 (akta osobowe), DRP, sygn. 72, 728 (zbiory kartogr.), sygn. 17603, 17614, 17830, 17962, 17972 (akta m. Kielc).
Joanna Daranowska-Łukaszewska